5-mavzu. Cho‘kindi tog‘ jinslari haqida umumiy tushuncha Reja

Gil zarrachalarining miqdoriga qarab gilli jinslarning nomini aniqlash. 
(V.V.Oxotindan) 
2-jadval. 
№ Tog’ jinsi (grunt) ning 
nomi 
Zarrachalar miqdori % hisobida 
Gillar 0,002 
mm 
CHanglar 
0,002-0,05 
Qumlilar 0,05-
2 mm 
Graviylilar2-20 
mm 
1 
Og’ir gil 
60 
2 
Engil gil 
30-60 
3 
Suglinok 
4 
Og’ir changli suglinok 
20-30 
5 
O’rtacha changli 
15-20 
ko’p 
qumlikka 
kam 
changligiga 
10 
6 
Engil changli supes 
10-15 
nisbatan 
nisbatan 
7 
Og’ir changli 
6-10 
8 
Engil changli 
6-3 
9 
Qum changli 
3 
 
 
 
Gilli jinslarning plastiklik soniga qarab klassifkkatsiyasi 
(V.V.Oxotindan). 
3-jadval. 
Klass 
Jinsning plastiklik xarakteristikasi 
Plastiklik soni, % 
Jinsning nomi 
I 
Yuqori plastiklik 
17 
gil 
II 
O’rta plastiplik 
17-7 
suglinok 
III 
Kam plastiplik 
7-1 
supes 
!Y 
Plastikmas 
1 
qum 
Suglinok va supes tuproqning qurilish xossalari lyossimon tog’ jinslariga 
yaqin. Lyoss va lyossimon tog’ jinslari O’rta Osiyo territoriyasining 78% ni 
qoplagan bo’lib, ular asosan tog’ yon bag’irlarida, tekisliklarda tarqalgan. 
Qurilish ishlari, qishloq xo’jalik maydonlari shu tog’ jinslari tarqalgan 
yerlarda olib boriladi. SHuning uchun bu tog’ jinslari imorat va inshootlarning 
poydevor zamini va qurilish xom ashyosi sifatida ishlatiladi.

---

TSmentlangan cho’kindi jinslar. Tabiatda chaqiq yumshoq jinslar faqat 
qatlamlanib, zichlashib tarqalmasdan balki yer ostida harakat qiladigan suvlar 
eritib olib kelgan ohak, magniy, temir, kremniy va gil moddalar ta’sirida 
tsementlanishi xam mumkin. Bu xolda moddalar yumshoq jinslar oralariga kirib 
cho’kishi natijasida jins zarrachalarini bir-biriga biriktirib tsementlaydi. Natijada 
konglamerat (shag’altosh), brekchiya (qirrali tosh), qumtosh, alevrolit, argillit va 
boshqa jinslar hosil bo’ladi. 
Konglomerat –silliqlangan shag’al,brekchiya –sheben jinslarining temir, 
fosfor, ohak, kremniy yoki gilli moddalar bilan tsementlanib birikishidan hosil 
bo’ladi. Zichligi 1,5-2,9 g/sm
3
, mustaxkamligi 5 dan 160 MPa gacha. 
Gravelit –graviy (mayda shag’al) ning tsementlanishidan hosil bo’ladi. 
Zichligi 1,5-2,1 g/sm
3
, mustaxkamligi 2-5 dan 100 MPa gacha. 
Qumtoshlar- qumlarning tsementlanishidan xosil bo’ladi. Ayniqsa kremniy 
oksidi yordamida birikkan, tsementlangan qumtoshlar mustaxkam va nurashga 
chidamli bo’ladi. Zichligi 1,8-2,5 g/sm
3
, mustaxkamligi 5 –200 MPa. 
Alevrolitlar –supesning tsementlanishidan hosil bo’ladi. Zichlashgan jins 
bo’lib, suvda ivimaydi va o’z xossalariga ko’ra qumtoshlarga yaqindir. 
Argillitlar –suglinokning tsementlanishidan hosil bo’ladi, suvda ivimaydi. 
Nurashga chidamsizdir, zichligi 1,4-2,3 g/sm
3
, mustaxkamligi 3-5 dan 10 MPa 
gacha.