5-Mavzu. Firmaning raqobatbardoshligi tahlili

monopoliyasidir. Bunday vaziyat tovarning hayotiylik davrini bozorga kirib kelish
bosqichiga,
endi
vujudga
kelayotgan,
texnologik
innovasiyalar
bilan
xarakterlanadigan sohalarga to'g'ri keladi.
Monopoliya vaziyatida firmaning bozordagi mavqei juda yuqori bo'ladi. Biroq
unga bozorning o'sib borayotgan potensialini va yuqori daromadlarini qo'lga
kiritishga intilayotgan yangi firmalar tahdid sola boshlaydi. Natijada monopoliyaning
kutilayotgan muddati muhim omilga aylanadi, bu omil innovasiyaning miqyosiga va
yangi raqobatchilar uchun kirish to'siqlarining yuqoriligiga bog'liq bo'ladi.
Texnologik yangiliklarning tez tarqalishi natijasida monopoliyalar tobora yemirilib
boradi. Monopolist firma bilan o'rinbosar tovarlar ham raqobatlashishi mumkin.
Davlat monopoliyasi esa ko'proq uchrab turadi, uning mantiqiy mazmuni
xususiy firmalarnikidan farq qiladi. Bu erda asosiy e'tibor daromadga emas, balki
113

---

ijtimoiy ne'matga qaratiladi. Bu holatning qiyinchilik tomoni shuki, unda jamiyat
manfaatlariga xizmat qilishni nazorat qilib bo'lmaydi, natijada markazlashgan
boshqaruv vujudga keladi va u o'zining ichki vazifalariga mo'ljal oladi. Bu
muammoni esa ijtimoiy marketing yoki daromadsiz tashkilotlar marketingi o'rganadi.
5.1-jadval
Raqobat jihatidan bozor modellarining hususiyatlari
Xarakterli
xususiyatlar
Firmalar soni
Mahsulot turi
Sof raqobat
Juda ko'p
Standartlangan
Yo'q
Raqobat modellari
Monopolistik
Oligopoliya
Ko'p
Tabaqalashgan
Bir necha
Ixtisoslashgan yoki
tabaqalashgan
O'zaro bir-biriga
bog'liq bo'lganligi
tufayli cheklangan
yashirin kelishuvda
sezilarli
Sezilarli to'siqlar
mavjud
Ma'lum cheklashlar
mavjud