5-Mavzu. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida qo’llaniladigan ko’rgazmali metodlari. Ko’rgazmalilik uslublari

Qat’iyan reglamentlashtirilgan mashq metodi harakat shaklini, yuklama 
kattaligini, uning ortishini, dam olish bilan to’g’ri navbatlashuvi va xokazolarni 
reglamentlashtirish orqali harakat faoliyatini ko’p marotabalab bajarish bilan 
xarakterlanadi. Bu ning natijasida aloxida harakatlarni tanlab olib, asta-sekinlik 
bilan ulardan zarur bo’lgan harakat faoliyatini to’zishga imkoniyat yaratiladi.
Harakat faoliyatini o’zlashtirishdagi bo’laklarga (qismlarga) ajratishni to’la 
o’rgatish metodlari bilan bir birini to’ldirishi va turli sharoitga muvofiq, o’quv 
vazifalarini aniq belgilab o’quvchilar ning guruxli va individual xarakteristikasiga, 
ta’lim etaplari, o’quv materialining xarakteri va mazmuni, o’quv vositalarining soni 
(jixozlar, snaryadlar va boshqalar) ga qarab qo’llanilishi kerak. Asosan, bu 
metoddan jismoniy sifatlarni rivojlantirish maqsadida foydalaniladi. Mashq 
belgilangan vaqt ichida tanlangan harakat sur’ati (tempi), ritmi, amplitudasi harakat 
fazalarini o’zgarishsiz berilgan ketma-ketlikda bajarishni takazo qiladi.
Qismlarga (bo’laklarga) ajratish bilan o’zlashtirish metodi boshlanishida 
harakat faoliyatini aloxida bo’laklarga ajratib, ularni asta-sekin zarur bo’lgan 
umumiylikka birlashtirishni nazarda tu tadi. Bu metodni to’lakonli amalga oshirish 
ko’p holda harakat faoliyat ining aloxida bo’laklarini qismlarga ajrata olish va uni 
ajratish lo zim emasligini bilishni hamda amalda uni bajara olishni uddalay oladimi 
- yo’qmi shunga bog’liq. Pedagogika amaliyotidagi qator ilmiy va amaliy izlanishlar 
har qanday harakat faoliyatini tarkib topdirgan bo’laklarga - qismlarga ajratish 
mumkinligini isbotladi. Qismlarga ajratish chegarasi va uning xarakteri ta’limning 
vazifalariga muvo fik holda, mashqni bo’laklay olishni bilishni takazo etadi. Bir 
butun tarkibdagi aloxida elementlar orasida belgilangan munosabatlar urna tiladi. bir 
butun bo’lishni aniqlash faqat uni qismlarga ajratishni anglash, bir butun bo’lish 
qonuniyatlarini bilish orqali amalga oshiriladi.
3
Bo’laklarga bo’lish qismlarga jaratib o’rgatish metodining harak terli belgisi 
hisobdlanadi. U butun bir harakat faoliyatini egallashni engllashtiruvchi boshlangich 
bir etap holos. Yakuni bo’lib harakatni to’la o’rganish tushuniladi. Yakunida 
o’quvchilar harakat faoliyati boshlanishi dan oxirigacha bir butun deb qabul 
qilishlari lozim. Bu qo’shilishning ijrosida asosiy va ikkinchi darajali elementlar 
bo’lishi mumkin emas, ularning hammasi muhimdir. Barchasi u yoki bu darajada 
o’zida umumiy yutuqka poydevor kuradi.
2
Теория и методики физического воспитания: Учеб. для пединститутов/ Под ред. Б.А.Ашмарина. — М., 
1990.
3
Кожухова Н.Н. и др. Теория и методика физического воспитания детей дошкольного возраста: схемы и 
таблицы. М.: Владос. 2003.

---

Harakat faoliyatini qismlarga ajratish usullari turli tuman bo’ladi, Lekin 
ularning har biri oxirida aniq yo’llanma beruvchi mashqlarning vujudga kelishiga 
olib keladi. O’zining vazifasiga kura hamda tabiatiga kura, to’la bir butun 
harakatning “bo’laklari-elementlari” bilan printsipial farkka ega bo’lmaydi va 
maqsadga muvofiq yo’naltiril gan bo’laklarga bo’lish jarayonining natijasi 
hisoblanadi.