5-Mavzu. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida qo’llaniladigan ko’rgazmali metodlari. Ko’rgazmalilik uslublari

Jismoniy mashqni ko’rsatish uchun qo’yiladigan ayrim metodik talablar:  
a) ko’rsatish doimo so’zdan foydalanish bilan olib borilishi lozim, bu 
urganilayotgan harakat faoliyatini ijodiy takror lashga imkoniyat ochadi: b) 
ko’rsatish payitida o’quvchilarning o’qituvchi ning emotsional holatiga taklid 
qilishini e’tibordan chetda qoldirmas lik lozim. Chunki bu o’zlashtirilayotgan 
faoliyatga va ta’lim jarayoniga muno sabatning shakllanishida muhim ahamiyat 
kasb etadi.
Ko’rsatishning mazmunini o’qitish vazifalari mazmuniga muvofiqligi: a) 
birinchi ko’rsatishda o’zlashtirilayotgan jismoniy mashq texnikasi xaqida to’la 
tasavvur xosil qilinishi, undan so’ng ko’rsatilganni o’quvchi takrorlay olishi 
mumkin bo’lsin, kursa-yu, bajara olmasa, ta’lim jarayonidan kuzlangan samaraga 
erishish mumkin bo’lmay qoladi; b) harakat faoliyatini qanday qilib egallash, 
o’rganish kerak ligini ko’rsatish talab etilsa, texnika ijrosi ko’rsatuvda 
ishdivitduallashtirilishi, sport maxoratining yuqori bosqichini ifodalaydigan bo’lishi 
lozim; v) Qachonki, o’quvchi diqqatni aloxida harakatlarga va ak tsentlashtirilgan 
zuriqishlarga qaratish lozim bo’lib kolsa, ko’rsatishda aynan usha joylari takroriy, 
urgu berib, sekinlashtirilib namoyon kili nadi, aniq bo’lmagan, palapartish 
ko’rsatishlarga yo’l qo’yilmasligi lo zim, chunki u o’quvchilar tomonidan namuna 
sifatida qabul qilinishi mumkin.
Jismoniy mashqni o’quvchi tomondan ko’rsatishga quyidagi hollarda 
ruxsat berilishi mumkin:
a) o’qituvchi salomatligi yomonligi tufayli harakat faoliyatini ko’rsata
olmasa;
b) ko’rsatishda o’qituvchi nokulay holatda, imkoni bo’lmay kolgan holatda
turganda (masalan, boshi erga qarab yoki orkasiga qarab kolsa);
v) o’quvchida o’qituvchi harakatni butunlay bajarib bo’lmaydi degan fikr
to’la ongiga singib kolganini ko’rgan takdirda uni yo’qotish uchun;
g) o’quvchi
misolida
bola ijrosini
individuallashgan texnikasini
namoyishkorona bajarish kerak bo’lib kolgan takdirda.
Ko’rsatishda o’qituvchi shunday nizomga rioya qilishi keroakki, u bar cha 
o’quvchilarga raxbarlik kila olsin (yuqorirokda turib butun sinfni nazoratda tutish), 
o’quvchilarga esa mashqni ko’proq yon tomondan qurish, tuzilishi va bajarilishi 
ko’rgazmali tarzda (masalan, yon profilda oyoklarni bukish yozishning ko’rinishi 
qanday bo’ladi) ko’rsata olsin. “Bunday bajarish kerak emasligini ko’rsatish” ni 

---

o’qituvchi tomonidan namoyish qilishga ruxsat beriladigan holatlar: o’quvchilar 
bajarilgan mashqka tanqidiy qarab osalargina; o’z harakatlarini solishtira 
olsalargina; ularni tahlil kila oladigan bo’lganlarida, shuningdek, ko’rsatish ishon 
tiradigan tushuntirishlar bilan olib borilsa va o’quvchini mashara qilish maqsadida 
bo’lmasagina. “Oynada” aksini ko’rgandek ko’rsatuvlar faqat sodda harakatlar, 
asosan, umumiy rivojlantiruvchi mashqlarnigi na ko’rsatishda qo’llanilishi tavsiya 
etiladi. Qiyin harakatlarni bu usulda ko’rsatish koidaga kura ijroning tabiiyligini, 
engilligini yo’qolishiga olib kelishi amaliyotda isbotlangan.
1
Ko’rgazmali qurollarni namoyish qilish. Harakat faoliyati ni predmetli tasvirini 
his qilish uchun qo’llaniladi. Namoyish qilish ko’rsatishdan uta kulaylikka egaligi 
bilan ajrab turadi, chunki unda ke rak bo’lib kolgan tarzda statik holatlarga, 
fazolarning almashini shiga diqqatni qaratish imkoniyati mavjud bo’ladi. Namoyish 
Qachon aniq pedagogik vazifa bilan bog’liq bo’lsa, didaktik ahamiyatga ega bo’ladi. 
U kushimcha usul bo’lib qo’llanilayotgan yoki bu metodni to’ldirish uchun xizmat 
qiladi. Ko’rgazmali qurol o’zining ulchovi, shakli, rangi, o’z elementlari 
joylashishining zichligi bilan jadvalni qabul, his kila olish printsiplarini ifodalasin, 
turlicha ko’rgazmali qurollarning har birini namoyish qilish rioya qilinishi lozim 
bo’lgan ayrim metodik koidalarga to’g’ri kelsin.