5-Mavzu. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida qo’llaniladigan ko’rgazmali metodlari. Ko’rgazmalilik uslublari

Yo’llanma beruvchi mashqlar to’la harakat aktini o’zlashtirishni 
osonlashtirish uchun oldindan bir qator xususiy bilim berish vazifasini hal etishda 
foydalaniladi. Shuning uchun to’la bir butun harakat faoliyatini nerv-muskul 
zuriqishi elementlarining tuzilishi va xarakteriga o’xshash yo’llanma beruvchi 
mashqlarni topish muhim ahamiyatga ega. Yo’llanma beruvchi mashqlar markaziy 
nerv sistemasidagi samarali izning tuplanishiga imkon beradi, oqibatda ular eng 
sodda vaqtli aloqalar orqali, ma’lum o’xshashlik va koordinatsion umumiylik orqali 
asosiy mashqni o’zlashtirishni engillashtiradi.
Yo’llanma beruvchi mashqlar tizimi o’qitish uchun muljallangan faoliyat 
tahlili natijasida uni tarkibiy qismlarga bo’lish va nisbatan ja vobgar elementlarga 
ajratish orqali vujudga keladi. Yo’llanma beruvchi mashqlar tugallangan shaklda va 
o’quvchilar kuchiga yarasha bo’lishi kerak. Harakat faoliyatini bo’laklarga bo’lish 
xarakteri, yo’llanma beruvchi mashqlar soni, ularning navbati - o’qitishning 
individual sharoitiga ka rab qo’llash uchun o’qituvchi tomondan aniqlanadi. Har bir 
mashqni qo’llashning davomiyligi (uzunligi), uning qiyinligi va ahamiyati, shunig 
dek, o’quvchilar tayyorgarligi darajasiga bog’liq.
Yo’llanma beruvchi mashqlarni shartli ravishda ikki ko’rinishda tasavvur kiilsh 
mumkin:
1) bir butun harakatdan ajratilgan qismlar yoki butun harakat, le kin ulardan 
detallarni ajratib olingani bilan, bunday holatda faoliyat ning qismi xech qanday 
kushimchasiz sof holda tavsiya qilingan, xususiy xodisa sifatida qismlarga bo’lish 
o’zlashtirayotgan harakat faoliyati texnikasini ajratishdir.
2) yo’llanma beruvchi mashqning boshqa ko’rinishi o’zlashtirilayotgan 
faoliyatning belgilangan strukturasini to’zish uchun qo’llanilishi mum kin bo’lgan 
shaklidir.
Qismlarga bo’lib o’zlashtirishning pedagogik afzalligi quyidagilardan 
iborat.  
Bu metodda harakat faoliyatini o’zlashtirish jarayoni engillashadi. O’quvchi 
muljallangan maqsadga asta-sekinlik bilan, xususiy tajribalar ni tuplash orqali keladi 
va ulardan zarur bo’lgan harakat faoliyati shakillanadi. Diqqat butun harakat 
aktidagi har qaysi detalning roli ni tushungan holda bir joyga tuplanadi, har bir 
dakika esda qoladi - bularning hammasi ayrim bo’laklarni puxta o’zlashtirishga olib 
keladi, faoliyatni to’la egallash engil sharoitda utadi, ta’limning – o’qitishning 

---

muddati qisqaradi. Ayrim hollarda metodning samaradorligi, eng avvalo, mashqning 
sifatiga bog’liq bo’ladi, ba’zan harakat madaniyati ning oshishi bilan kuzga 
tashlanadi. Yo’llanma beruvchi mashqlarning ko’pligidan darslar nisbatan turli 
tuman bo’lib, ta’lim jarayoni kizikarli utadi.
Harakat malakalarini qismlarga ajratish orqali tuplangan katta harakat zaxirasi 
vazifalarini muvaffaqiyatli hal qilishga yordam bera di va shug’ullanuvchilar 
harakat tajribasini boyitadi.