5-Mavzu. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida qo’llaniladigan ko’rgazmali metodlari. Ko’rgazmalilik uslublari

---

5-Mavzu. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida qo’llaniladigan ko’rgazmali 
metodlari. 
Ko’rgazmalilik uslublari - Bu guruxdagi metodlar harakat faoliyatini qurish va 
eshitish orqali o’zlashtirishni ta’minlaydi. Qurish, ayrim payitda eshitish ham 
shug’ullanuvchilarda harakat faoliyati xaqida har tomonlama tasavvur xosil qiladi, 
bu navbatdagi takrorlash uchun taxminiy asosni kengay tiradi. Ko’rgazmali his 
kildirish nisbatan chukurrok, tezrok, va puxtarok o’zlashtirishga imkoniyat beradi, 
o’zlashtiriladigan harakat faoliyatiga kizikishni orttiradi. Bolalarni o’qitishda 
ko’rgazmali his kildirish muhim rol o’ynaydi, chunki ularda taklid qilish, tirik 
misollarga inti lish juda kuchli rivojlangan.
Ko’rgazmali his etish shundagina kul keladiki, Qachonki, ko’rgazmali qabul 
kilinayotgan tushunarli va o’quvchi ongiga etgan bo’lsa, ushanda ular aktiv va 
samarali faoliyatga turtki bo’ladi. Bo’lmasa, shug’ullanish jarayoni jonsiz bo’lib, 
faoliyatlar nomigagina bajarilishi mumkin, o’quvchilar esa passiv ijrochiga 
aylanadi. Natijada urganuvchi faoliyatni tax lil qilishga harakat kilmaydi, diqqat - 
e’tiborini harakatning tashqi tomoniga qaratadi holos, bu esa, o’z navbatida, psixik 
jarayonlarning aktivligini pasaytiradi, fikirlashning bir tomolama bo’lishiga olib 
keladi.
Harakat faoliyatining o’qituvchi (yoki o’quvchi) tomonidan namoyish 
qilinishi jismoniy tarbiya ta’limning keng tarqalgan metodlaridan hisoblanadi.
Taklid qilishda o’quvchining ongi unga ko’rgazmali singdirilga nini qabul qilib 
olib tahlil kila olish qobiliyatiga bog’liq. Agar o’quvchi ko’rgan harakat aktini tahlil 
kila olsa va u shunga o’rgatilgan bo’lsa, unda taklid qilish o’quvchini bilimi 
o’zlashtirish qobiliyatini o’sishi uchun samarali usullardan biriga aylanadi. 
O’qituvchining so’zsiz taklid qilish “ko’rginu bajar» printsipi asosida taklid qilish, 
kurga nini tushunmay, u xaqida fikirlamay mantiksiz takrorlashga aylantirib 
qo’yadi. Natijada o’quvchi o’qituvchisi ko’rsatganini kurkurona bajara digan, 
harakat faoliyatlarining asosiy qonuniyatlari ma’nosini angla maydigan ijrochilariga 
aylantirib qo’yadi.
Taklid qilish asosan o’quvchining yoshi va tayyorgarligi darajasiga bog’liq. 
Kichik maktab yoshidagi bolalarda taklid qilishga intilish, sinch kovligi, 
kizikuvchanligi orqali sodir bo’ladi (asosan, kattalarga o’xshash ga o’rinish), katta 
makta yoshidagi bolalarda harakat faoliyatiga ongli munosabat bo’lib, tushungan 
holda harakat texnikasini osonroq va tezroq egallashga intilish asosida sodir bo’ladi.
Taklid qilishning samaradorligi to’rt faktorga bog’liq:
1) o’quvchilarning taklid qilishga tayyorligi, ya’ni ularning tayyor garligi 
darajasining taklid qilinadigan ob’ektning qiyinchiligiga muvofiqligi, shunga kura, 
jismoniy mashq ijrosi qiyinligi shunday bo’lishi kerakki, uni egallash uchun 
o’quvchilar faqat maksimal zuriqish namoyon qilish orqaligina erishishlari lozim;

---

2) o’quvchilarning taklid ob’ekti xaqidagi tasavvurlarini to’laligi;
3) taklidning ta’limga xos tub motivining mohiyati darajasiga ay lantirishga 
imkon beradigan kizikish sababini o’quvchida uygotish;
4) o’quvchini taklidga xoxishi, ya’ni kuzatayotganini aktiv takrorlash.