5-Mavzu. Korxonaning asosiy va aylanma fondlari, ishlab chiqarish quvvatlari

Aylanish koeffisienti korxona aylanma mablag’larining ma`lum bir vaqt (yil, chorak) davomida amalga oshiruvchi aylanishini tavsiflaydi yoki aylanma mablag’larning har 1 so`miga to`g’ri keluvchi sotilgan mahsulotlarni ko`rsatadi. U quyidagi formula asosida hisoblab topiladi:
K_a q S_m : q_a Bu erda: S_m –sotilgan mahsulot hajmi, pul o`lchovida;
q<sub>a</sub> – aylanma mablag’larning o`rtacha qoldiq hajmi, pul o`lchovida (aylanma mablag’lar
me`yoriyi).
Misol. Korxonaning bir yil mobaynida sotilgan mahsulotlari hajmi 800 mln. so`mni tashkil qiladi. Bu holda aylanma mablag’lar me`yori 200 mln. so`mni tashkil qiladi. Demak K<sub>a</sub> q 4,4 (880:200).
Aylanma mablag’larni yuklanish koeffisienti aylanish koeffisientiga teskari bo`lgan qiymatdir. U sotilgan har 1 so`m mahsulotga sarflangan aylanma mablag’larni tavsiflaydi hamda quyidagi formula asosida hisoblab topiladi:
Kyu q qa : Sm
Bir marta aylanish davomiyligi kunlarda o`lchanadi hamda shu davrdagi kunlar sonini aylanish koeffisientiga nisbati orqali quyidagi formula asosida hisoblanadi:
T q K : K_a Bu erda:
K - shu davrdagi kunlar soni (360, 90).
Aylanma mablag’larning to`liq aylanish muddati qanchalik kichik yoki bu aylanishlar soni qanchalik ko`p bo`lsa, aylanma mablag’lar shunchalik kam talab qilinadi va aksincha, aylanma mablag’lar qanchalik tez aylanishda bo`lsa, shunchalik samarali ishlatiladi.
Bugungi kunda aylanma mablag’larda, ayniqsa, korxonalarning moddiy-tovar boyliklarida band bo`lgan yirik miqdordagi pul mablag’lari ularning to`liq saqlanishiga e`tibor qaratish, ulardan maqsadlarga muvofiq va samarali foydalanish, shuningdek, ularning aylanishini tezlashtirishni talab qiladi. Korxonalar oldiga qo`yilgan vazifalarni bajarish quyidagilarni amalga oshirishni talab qiladi:

• 
  fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini keng qo`llash;
  
• 
  ishlab chiqarishning barcha jarayonlarida ilmiy jihatdan asoslangan me`yor va me`yoriylar tizimini yaratish;
  
• 
  korxonalarni uzoq muddatli xo`jalik aloqalari yuritishga o`tkazish va kooperatsiya qilishni rivojlantirish;
  
• 
  mahsulotlar, moliyaviy, moddiy va kuch-quvvat resurslarining sifat balansini tuzish;
  
• 
  boshqarish tizimini tashkil etishning va rag’batlantirishning optimal shakllarini qo`llash.
  

Aylanma mablag’larning aylanishini tezlashtirish uchun kurashda har bir korxona ularning ishlab chiqarish va muomalada bo`lish muddatini qisqartirishga erishishi zarur. Gap shundaki, aylanma mablag’larning muomala sohasida sekin harakatlanishi korxonaning bu vositalardan ishlab chiqarishda foydalanishda erishgan yutuqlarini yo`qqa chiqarishdan tashqari, ularning umumiy aylanishini ham sekinlashtirishi mumkin. Shu sababli tayyor mahsulotni iste`molchiga yetkazib berishni tezlashtirish yoki mahsulotni realizatsiya qilish muddatini qisqartirish ham aylanma mablag’larning aylanishini tezlashtirishning muhim yo`li hisoblanadi.
Aylanma mablag’larning aylanishini tezlashtirish samarasi, ulardan foydalanishni yaxshilash tufayli kamroq iste`mol qilinishi yoki qisman ozod qilinishida aks etadi. Aylanma mablag’lar mutlaq yoki nisbiy ozod qilinishi mumkin.