5-mavzu: mulk qiymatini baholashning prinsiplari, maqsadlari, yondashuv va usullari reja

Ishlab chiqarish omillarining ta’siri ostida qiymatni shakllantirish tamoyili quyidagidan iborat. Uning yordamida biror-bir mahsulot ishlab chiqariladigan yoki biror-bir ishlar bajariladigan baholanayotgan mashinalar majmuasi, korxonaning (biznes-birlikning) ishlab chiqarish tizimidagi osttizim sifatida qaraladi, korxonaning jdaromadliligi esa, iqtisodiy nazariyadan kelib chiqishicha, to‘rtta omil: er, mehnat, kapital va boshqaruvbilan belgilanadi. Sof daromad - barcha to‘rtta omilning ta’siri natijasidir, shuning uchun daromadni baholash asosida butun ishlab chiqarish tizimining qiymati aniqlanadi. Mashinalar majmuining qiymatini baholash uchun yoki uning butun tizimning daromadligini shakllantirishga kiritadigan ulushini (hissasini) aniqlash,yoki qoldiq usulini qo‘llash lozim, ya’ni izlanayotgan majmuaning qiymati butun tizimning qiymatidanboshqa aktivlar (ko‘chmas mulk, er uchastkasi, nomoddiy aktivlar va gudvill)qiymatini ayirish orqali hosil bo‘ladi.
Mashinalar va jihoz-uskunalarga nisbatan hissa tamoyilishundan iboratki, ob’ektni uning funksional imkoniyatlarini kengaytiradigan qo‘shimcha moslamalar bilan jihozlash ob’ekt qiymatining ushbu moslamalarni sotib olish va o‘rnatish yuzasidan xarajatlar miqdoriga ortishiga olib kelmaydi. Qo‘shimcha moslamalarning ob’ekt qiymatining ortishiga kiritgan hissasi ob’ektning ishlashi daromadliligi ushbu moslamalarning qo‘llanishi tufayli qanchalik ortishi bilan belgilab beriladi. Masalan, agar texnologik mashinani yordamchi operatsiyalarni avtomatlashtirish uchun robot bilan jihozlasa, olingan texnologik majmuaning qiymati uning unumdorligi, ishonchliligi, tejamkorligi va uning ishlashi daromadliligiga ta’sir etadigan boshqa ko‘rsatkichlar bilan belgilanadi. SHunday qilib, mashinaga har qanday qo‘shimcha elementlar qo‘shilishi prirost hosil qilinadigan mashina qiymatining ortishi ushbu elementlarni sotib olish xarajatlaridan ortiq bo‘lganda o‘zini oqlaydi.
Mashinalar, jihoz-uskunalar va transport vositalariga nisbatan muvozanatlanganlik (proporsionallik) tamoyilini shunday tushunish kerakki, mashina majmuasiga kiruvchi barcha ob’ektlar o‘tkazuvchanlik qobiliyati va boshqa xususiyatlari bo‘yicha o‘zaro moslashtirilgan bo‘lishi kerak. Ushbu tamoyilga rioya qilinmaganda majmuaning tarkibiga yana bir yoki bir nechta ob’ektning qo‘shilishi mashina majmuasining ishlab chiqarish unumdorligi, demak, qiymati ham shunga muvofiq ortishini hosil qilmaydi.