5-mavzu. Tuproq ishlarining hajmini hisoblash

5.4.1. O’yilma va ko‘tarma hajmlarini hisoblash. 
To‘rt yoqli prizmalar usulida
To‘liq to‘rtburchak yoki kvadrat bilan chegeralangan o‘yilma va
ko‘tarma hajmini quyidagicha aniqlanadi:
𝑉
ў(к)
=
А(ℎ
1
+ℎ
2
+ℎ
3
+ℎ
4
)
4
(5.5.)
Bu yerda A - to‘rtburchak yoki kvadrat yuzasi, m
2
.
h
1 
÷ h
4
- to‘rtburchak yoki kvadrat cho‘qqilarining ishchi belgilari, m.
Nol chizig‘i kesib o‘tganda hosil bo‘ladigan shakllar (uchburchak,
trapetsiya va beshburchak ) bilan chegeralangan o‘yilma va ko‘tarma hajmi
quyidagicha aniqlanadi (7-rasm).
Uchburchak uchun
𝑉
𝑜′(к)
=
𝐴⋅ℎ
1
3
(5.6)
Trapetsiya uchun
𝑉
𝑜′(к)
=
𝐴(ℎ
1
+ℎ
2
)
4
(5.7)
Beshburchak uchun
𝑉
ў(к)
=
𝐴(ℎ
1
+ℎ
2
+ℎ
3
)
4
(5.8)

---

---

1–jadval. Maydonni tekislashda bajariladigan yer ishlari hajmi
Uchastkalar
raqami
O’yilmaga tegishli
grunt hajmi, m
3
Ko‘tarmaga tegishli
grunt hajmi, m
3
1
2
3
.....
n-1
n
J a m i
∑
𝑉
𝑜′

к
V
5.4.2.Loyiha belgisiga tuzatma kiritish 
1–jadvaldagi jamlangan o‘yilma hajmi (∑
𝑉
𝑜′
) va ko‘tarma hajmi (

к
V
)
orasidagi farq (

) 5% dan ortib ketmasligi kerak, ya’ni:
𝛥 =
∑ 𝑉
𝑜′
−∑ 𝑉
к
∑ 𝑜′
⋅ 100% ≤ 5%
(5.9)
Agar bu farq 5% dan ortib ketsa (5.9) ifoda orqali hisoblangan loyiha
belgisiga (
л
H
) tuzatma kiritiladi. Tuzatilgan loyiha belgisi quyidagicha
aniqlanadi:
𝐻
𝑙(𝑡𝑢𝑧𝑎𝑡)
= 𝐻
𝑙
± 𝛥ℎ
(5.10)
bu yerda
𝛥ℎ =
𝑉
𝑓
А
– tuzatma, m;
𝑉
𝑓
−o‘yilma va ko‘tarma hajmlari orasidagi
farq, m
3
(𝑉
𝑓
= ∑ 𝑉
𝑜′
− ∑ 𝑉
к
) А −tekislanadigan maydon yuzasi, m
2
(maydon
perimetridan tashqaridagi qiyaliklar yuzalari hisobga olinmaydi).
Agar ko‘tarma hajmi (∑ 𝑉
к
) o‘yilma hajmidan (∑ 𝑉
𝑜′
) ortiq bo‘lsa 𝛥ℎ
ning ishorasi manfiy (–), aksincha o‘yilma hajmi
(∑ 𝑉
𝑜′
) ko‘tarma hajmidan
(∑ 𝑉
к
) ortiq bo‘lsa musbat (+) qilib olinadi.
Tuzatilgan loyiha belgisi aniqlangach, ishchi belgilari va grunt
hajmlarini hisoblash ishlari qaytadan bajariladi.

---

---