5-mavzu. Tuproq ishlarining hajmini hisoblash

1 - rasm. Gorizontallar bilan berilgan maydon rejasi 
2-rasm. Tabiiy belgini (Nt) aniqlash sxemasi. 
 
5.2. Loyiha (reja) va ishchi belgilarini aniqlash 
Kurs loyihasini bajarishda berilgan maydonni nol balansi asosida tekislash 
tavsiya etiladi. Bu holda maydonning o‘rtacha reja belgisi to‘rt yoqli prizmalar 
usulida quyidagicha aniqlanadi: 
𝐻
0
=
∑ 𝐻
1
+2 ∑ 𝐻
2
+4 ∑ 𝐻
4
4⋅𝑛
(5.2) 
Bu yerda ∑
𝐻
1
, ∑ 𝐻
2
, ∑ 𝐻
4
-mos ravishda bitta, ikkita va x.k to‘rtta kvadratga 
(to‘g‘ri to‘rtburchakka) tegishli bo‘lgan cho‘qqilarning tabiiy belgilari (3,a- rasm); 
n- kvadratlar (to‘g‘ri to‘rtburchaklar) soni. 

---

3 - rasm. O’rtacha reja belgisini aniqlashda maydonni kvadratlarga bo‘lish 
sxemalari 
Bu holda maydonning istalgan nuqtalaridagi (kvadratlarning cho‘qqilaridagi) 
loyiha belgilari quyidagicha aniqlanadi : 
Bu holda maydonning istalgan nuqtalaridagi (kvadratlarning cho‘qqilaridagi) loyiha 
belgilari quyidagicha aniqlanadi: 
𝐻
𝑙
= 𝐻
0
± 𝑖 ⋅ 𝑙
1...𝑛
bu yerda 
i- berilgan nishablik; 
l
1 . . n
- buralish o‘qidan loyiha belgisi aniqlanadigan nuqtalargacha bo‘lgan 
masofalar, m. (Buralish o‘qlarining xolati 4-rasmda ko‘rsatilgan). 

---

4-rasm. Loyiha belgilarini aniqlash sxemasi a,b-maydon nishabligi bir 
tomonga; v-maydon nishabligi ikki tomonga. 
Maydondagi xar bir kvadrat cho‘qqilaridagi ishchi belgilari loyiha va tabiiy 
belgilarning farqi tarzida aniqlanadi
±ℎ
𝑢
= 𝐻
𝑙
− 𝐻
𝑚
(5.3) 
Aniqlangan loyiha ishchi belgilari va tabiiy belgilar xar bir kvadrat 
cho‘qqisiga quyidagicha yozib chiqiladi: 

---

Ishchi belgilari (h
i
) oldidagi musbat (+) ishora "ko‘tarma"ni, manfiy (—) ishora esa 
"o‘yilmani" bildiradi.