5-mavzu. Tuproq ishlarining hajmini hisoblash

2-jadval.Ko‘chalar va yo‘llar qatnov qismining o‘qlari bo‘yicha yo‘l 
qo‘yilishi mumkin bo‘lgan eng katta bo‘ylama va ko‘ndalang 
nishabliklar.  
Ko‘chalar va yo‘llarning 
toifalari 
Bo‘ylama 
nishablik 
Ko‘ndalang 
nishablik 
Qizil 
chiziqlardagi eni,
m da 
max 
min 
max 
min 
1 . Tezkor yo‘llar
0,04 
0,004 
0,025 
0,015 
 
2.Shahar ahamiyatidagi 
magistral ko‘chalar va 
yo‘llar: 
 
- 
uzluksiz 
harakatdagi 
ko‘chalar va yo‘llar 
0,05 
0,004 
0,025 
0,015 
45 
-tartiblangan 
harakat-dagi 
ko‘chalar va yo‘llar 
0,05 
0,004 
0,025 
0,015 
45 
- tuman ahamiyatiga ega 
bo‘lgan ko‘chalar va yo‘llar 
0,06 
0,004 
0,025 
0,015 
35 
- yuk avtomashinalari 
haraktlanadigan yo‘llar 
0,04 
0,004 
0,025 
0,015 
3.Mahalliy ahamiyatga ega 
bo‘lgan 
ko‘chalar 
va 
yo‘llar:
- turar joy
tumanlaridagi ko‘chalar 
0,08 
0,004 
0,025 
0,015 
25 
- sanoat korxonalari va 
kommunal
omborxonalar 
joylashgan 
tumanlar yo‘llari 
0,06 
0,004 
0,025 
0,015 
15 
- piyodalar o‘tish
joylariga 
ega 
bo‘lgan 
ko‘chalar va yo‘llar 
0,04 
0,005 
0,025 
0,015 
- posyolka ko‘chalari 
0,07 
0,005 
0,025 
0,015 
15 
- posyolka yo‘llari 
0,07 
0,005 
0,025 
0,015 
15 
- o‘tish yo‘llari
0,08 
0,005 
0,025 
0,015 
Qizil sath belgilarini shunday belgilash kerakki, bunda ishchi sath 
belgilari imkon qadar 0,5 m dan oshib ketmasin. Ko‘chalar bo‘yicha tuproqni 
katta hajmda kovlash va chuqur joylarga to‘kish bu ko‘chalarga tegishli 
bo‘lgan hududlarda katta hajmda yer ishlarini bajarishni keltirib chiqaradi.
Vertikal rejalashtirish sxemalari mavjud bo‘lgan rel’efga mos kelgan 
hollarda ko‘chalar chorrahalarida va ko‘chalar trassalarida past joylarning 

---

hosil bo‘lishiga ya’ni sirt suvlari oqmaydigan uchastkalar va sirt suvlari 
to‘planadigan uchastkalarning yuzaga kelishiga yo‘l qo‘ymaslik taqozo 
etiladi. Bunday past joylarning hosil bo‘lishiga hattoki sirt suvlarini yopiq 
holatda oqizish tizimini tashkil etishni ko‘zda tutgan loyihalash vaqtida ham 
yo‘l qo‘ymaslik talab etiladi. Chorrahalar hududlarini shunday 
loyihalashtirish kerakki, natijada chorrahaning hech bo‘lmasa bitta 
ko‘chasining bo‘ylama nishabi chorrahadan boshlab yo‘nalgan bo‘lsin.
Vertikal rejalashtirish sxemalaridagi perspektiva chizmalarida ko‘chalar 
o‘qlarining kesishgan joylarida va nishab o‘zgargan nuqtalarda 
interpolyatsiya usulini qo‘llash orqali ko‘rsatkich belgisi qo‘yiladi va mavjud 
bo‘lganlari (qora rang) – ko‘rsatkich belgisi ostidagi sath belgilari qora rangda 
va loyihalanayotganlari (qizil) – ko‘rsatkich belgisi ustidagi belgilar qizil 
rangda yoziladi, ko‘chalarning nishabi eng yuqori sath belgilaridan pastki sath 
belgilari tomon yo‘nalgan bo‘ylama nishabning yo‘nalishi strelkalar bilan 
ko‘rsatiladi, strelkaning ustiga bo‘ylama nishab qizil rangda, uning tagiga esa 
ko‘chani shu nishab bilan chegaralaydigan uchastka qora rangda belgilanadi. 
Ushbu belgilarning yoniga ishchi sath belgilari qavslar ichida tegishli belgilar 
bilan ko‘rsatiladi.
Vertikal rejalashtiriishning sxemalarini loyihalash quyidagi ketma-
ketlikda bajariladi. Chorrahadagi boshlang‘ich nuqta (qoidaga ko‘ra, eng 
baland sath belgisi) tanlanadi, mazkur nuqtaning shu chorrahaga eng yaqin 
bo‘lgan chorraha sath belgisidan qancha balandlikda joylashganligi va ular 
orasidagi bo‘ylama nishab 2.1-formula bo‘yicha aniqlanadi. 
Agar olingan bo‘ylama nishablik yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan 
nishablikga to‘g‘ri kelsa, u holda bu nishablik loyihaviy nishablik sifatida 
qabul qilinadi va sxemaga kiritiladi (uning qiymati minglik belgisida 
yaxlitlanadi). Undan keyin ular orasidagi haqiqiy farq aniqlanadi (nishablikni 

---

yaxlitlash evaziga bu farq boshlang‘ich farqdan birqancha farqlanadi). 
So‘ngra bu nuqtalarning loyihaviy sath belgilari aniqlanadi – birinchi nuqta 
qizil sath belgisini qora sath belgisiga teng qilib qabul qilinishi mumkin, 
undan yuqorida ko‘rsatilgan farqni ayirib ikkinchi nuqtaning qizil nuqtasini 
olamiz. 
Agar ishchi belgi tavsiya etilayotgan belgidan baland bo‘lsa (oshib 
ketsa), u holda bu chorrahalarning loyihaviy sath belgilarini yer ishlarining 
minimal hajmlaridan kelib chiqqan holda belgilash taqozo etiladi, ya’ni ikkala 
qizil nuqta ham qora nuqtalardan farq qiladi. 
Keyingi chorrahalarning loyihaviy (qizil) sath belgilari ham shunga 
o‘xshash tarzda aniqlanadi, bunda faqat navbatdagi chorrahaning sath belgisi 
undan oldingi chorahaning loyihaviy (qizil) belgisi va undan keyingi 
chorrahaning haqiqiy sath belgilari orasidagi farqqa qarab belgilanadi. 
Bo‘ylama nishablik yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan minimal 
nishablikdan kichik bo‘lgan hollarda loyihaviy sath belgisi sifatida oxirgi 
belgi qabul qilinadi, agar bo‘ylama nishablik yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan 
maksimal nishablikdan katta bo‘lsa (oshib ketsa), u holda ko‘chalarning 
mazkur toifasi uchun maksimal bo‘lgan sath belgisi qabul qilinadi. Vertikal 
rejalashtirish sxemasining namunasi 7-rasmda ko‘rsatilgan.

---