5 O’zbekiston respublikasi oily va o’rta ta’lim vazirligi

 2.2.3. Ortiqcha vazn, jismoniy faollik. 
 Rivojlangan  malakatlarda  semirish  kasallanish  va  o’limning  muxim 
sababchilaridan biri sifatida ikkinchi o’rinda (chekishdan keyin) turadi. Semirish  
(ortiqcha  vazn)  diabet,  yurak  qon-tomir  kasalliklar  va  saraton  rivojlanish  xavfini 
oshiradi. Ortiqcha  vazn vazn-bo`y  indeksi  (VBI)  orqali  aniqlanadi. VBI vaznning 
bo`y kvadratiga nisbatiga teng. Semirish chastotasi xamma rivojlangan davlatlarda 
ortmoqda. 
 Endometriy  saratoni  uchun  ortiqcha  vazn  va  semirish  dominant  faktor 
xisoblanadi. Vazn-bo`y indeksi 20dan 35 gacha endometriy saratoni xavfi o’rtacha 
uch martaga oshishi aniqlangan. Bundan tashqari ortiqcha vazn yo’g’on ichak, sut 
bezi  (menopauzada),  buyraklar  va  oshqozon  xamda  qizilo’ngach  kardial  qismi 
adenokarsinomasi  xavfini  oshiradi.  Yo’g’on  ichak  saratoni  VBI  deyarli  chiziqli 
ravishda  23dan  30gacha  o`sishi  kuzatiladi.  VBI  23dan  past  bo`lgan  shaxslarga 
nisbatan VBI 30dan ortiq bo`lgan odamlarda xavf 1.5-2 baravar oshadi. Ayollarga 
nisbatan  erkaklarda,  VBI  yo’g’on  ichak  saratoni  NX  dan  oshishi,  ko’proq 
ifodalangan.  1,2  mln.  kishini  o`z  ichiga  olgan  Amerika  saratonga  qarshi  kurash 
tashkiloti  tomonidan  o`tkazilgan  tekshirishda  VBI  25kgG`m2dan  past  bo`lgan 
erkaklarga nisbatan VBI 30kgG`m2 bo`lgan erkaklarda yo’g’on ichak saratoni NX 
75%  yuqori  bo`lgan,  ayollarda  esa  VBI  30  kgG`m2  dan  yuqori  bo`lganlarda  NX 
bor yo’g`i 25%ga  oshgan. 
 Ortiqcha  vazn  va  sut  bezi  saratoni  o’rtasidagi  aloqa  100dan  ortik 
epidemiologik tekshirishlarda ko`rsatib o’tilgan. Ayollarda NX ikki marta oshishi 
VBI  24  kgG`m2  bo`lganlarda  ta'kidlangan.  340  ming  ayollarni  o`z  ichiga  olgan 
kogortali  metaanaliz  tekshiruvida  VBI  21kgG`m2  bo`lgan  ayollarga  nisbatan 
28kgG`m2 bo`lgan ayollarda NX 30 %ga oshganini ko’rsatadi. Yosh ayollar uchun 
ortiqcha vazn sut bezi saratoni uchun xavf omili xisoblanmaydi.  

---

 
40 
  
VBI  30kgG`m2  dan  yuqori  bo`lgan  ortiqcha  vazn  buyrak  saratonining  2-3 
marta oshishiga olib keladi. Xavf ayollar uchun xam erkaklar uchun xam yuqoridir. 
Oriqcha vazn qizilo’ngach va oshqozon kardial qismi saratoni uchun bir xilda ta'sir 
ko’rsatadi. Shuningdek ortiqcha vazn va qalkonsimon bez, o`t qopi saratoni  
o’rtasida bog’liqlik kuzatilgan. 
  
Garbiy  Yevropada  o`tkazilgan  epidemiologik  tekshiruvlar  natijalari  asosida 
ortiqcha vazn va semirish 11%ga yo’g’on ichak saratoni, 9% sut bezi saratoni,  
39% endometriy saratoni, 37% qizilo’ngach kardial qismi adenokarsinomasi, 25% 
buyrak saratoni va 24% o`t qopi saratoni sababchisi xaqida xulosa  
qilingan. 
  
Kasbga  va  sport  mashg`ulotlariga  bog’liq  bo`lgan  jismoniy  faollik  esa 
chambar ichak, sut bezi, endometriy va prostata saratonining rivojlanish xavfini  
kamaytirishi aniq isbotlangan. Qanchalik jismoniy faollik yuqori bo’lsa shunchalik 
xavf  past  bo’ladi.  Epidemiologik  tekshiruvlarning  umumiy  natijalari 
ko`rsatishicha, jismoniy faollik saraton xavfini 60%ga kamaytirar ekan. 
  
Shunday qilib saratonni oldini olishdagi asosiy tarkibiy qism bo`lib ortiqcha 
vazn nazorati va jismoniy mashqlar bilan shug`ullanish xisoblanadi. Bu  
ayniqsa o`tirib xayot tarzini olib boradiganlarga tegishlidir, chunonchi zamonaviy 
ijtimoiy xayotda bunaqalar ko`pdir.