6 – Leksiya. Karbonizaciya processinin’ teoriyaliq tiykarlari ha’m texnologiуаliq esaрlari

44 – Súwret. Kalonna suwıtqıshında ulıwma jumıs waqtı dawamında jıllılıq jetkerip beriw koefficientiniń K ózgerisi.
Karbonizaciyalıq kolonna absorbciya bóliminen kelip túsiwshi ammoniy-lestirilgen ammiak penen juwıladı. Bul sherebeniń quramında baylanıspaǵan ammiak bar, ol kolonnanıń diywallarına shógip qalǵan natriy bikarbonatı menen tásirlesedi hám onı jaqsıraq eriwshi natriy karbonatı túrinde tómendegi reakciya boyınsha eritpege ótkeredi:

Kolonna juwılmastan 3-4 sutka isleydi. Juwıw 16-20 saat dawam etedi. Karbonizaciya processiniń úzliksizligin támiynlew ushın birneshshe karbonizaciyalıq kolonna zárúr boladı.

Suyıqlıqtıń jaqsı aralastırılıwı ushın, demek, shókpeniń tezirek eritiliwi ushın juwıw kolonnasına tómengi tárepinen, quramında 35-40 kól. % bolǵan hák tasın-kúydiriw pechleriniń gazi beriledi. Solay etip, kolonnanıń juwılıwı paydalı operaciya – ammoniylestirilgen sherebeni aldın-ala karbonizaciyalaw menen birlestiriledi. Sonlıqtan juwıwǵa qoyılǵan karbonizaciyalıq kolonna usı dáwirde aldın-ala karbonizaciyalaw kolonnası (KLPK) dep ataladı. Tiykarǵı process – natriy bikarbonatınıń shóktiriliwi ótiwshi, qalǵan kolonnalar shóktiriwshi yamasa jumıs kolonnaları (KL) dep ataladı.
Ammoniylestirilgen sherebeni aldın-ala karbonizaciyalaw shóktiriwshi kolonnalarǵa beriliwshi, hák tasın kúydiriw pechleri gaziniń úlesin kemeytiwge múmkinshilik beredi, bul usı kolonnalarǵa kelip túsiwshi gazlerdegi niń ortasha koncentraciyasın kóbeytedi. Bul óz gezeginde karbonizaciya processinde natriydiń paydalanıw dárejesin kóteredi hám shóktiriwshi kolonnalardıń ónimdarlıǵın tolıǵı menen arttıradı. KLPK kolonnasında uglerod qos oksidiniń jutılıw shamasına qaray ammoniylestirilgen sherebedegi erkin ammiaktiń – koncentraciyası kemeyedi, bul onıń tiń eritiw qábiliyetin páseytedi.
Juwıw tezligi kózqarasınan KLPK nan keyin suyıqlıqta baylanısqan niń koncentraciyası 60 n.ú. ten artıq bolmawı tiyisligi, ámeliyatta tastıyqlanǵan.
Aldın-ala karbonizaciyalawda sherebege kirgiziliwshi, uglerod qos oksidiniń eń úlken muǵdarı, nıń kristallanıw múmkinshiligine baylanıslı boladı, ol suyıqlıq shóktiriwshi kolonnaǵa kelip túspesten burın baslanbawı kerek. Joqarıda atap ótkenimizdey, nıń karbonizaciyalanıwshı eritpeden kristallizaciyası, karbonizaciya dárejesi 80-85 % bolǵanda yamasa suyıqlıqta niń muǵdarı 80 n.ú. shamasında bolǵanda baslanıwı múmkin.
Demek, ammoniylestirilgen sherebeni aldın-ala karbonizaciyalawda qattı fazaǵa natriy bikarbonatı ajıralıp shıǵadı dep qáwipsinbesten 60 n.ú. ten kóbirek kirgiziw múmkin. Bunday qosımsha tereń karbonizaciyalawdı zamanagóy texnologiyalıq sxemalar shóktiriw kolonnalarınıń gazin birinshi juwıw úskenesinde (PGKL-1) ámelge asıradı, olarda KLPK dan ótken suyıqlıq uglerod qos oksidi menen 65-72 n.ú. koncentracyaǵa shekem, shóktiriwshi kolonnadan shıqqan gazlerdegi ni juwıw jolı menen toyınadı. Texnologiyalıq sxemada PGKL-1 úskenesiniń bolıwı, karbonizaciya processinde uglerod qos oksidiniń paydalanıw dárejesin páseytpesten, shóktiriwshi kolonnadan keyingi gazlerde niń koncentraciyasın ádewir joqarı muǵdarda uslap turıw múmkinshiligin beredi.
Shóktiriwshi kolonnalardan shıǵıwshı gazlerdegi niń joqarı koncentraciyası, niń kolonnanıń joqarǵı zonalarında jutılıwına imkaniyat jaratadı, nıń kristallanıw processiniń baslanıwın tezlestiredi hám sonıń menen shóktiriwshi kolonnada kristallanıw processiniń zonasın keńeytedi, kristallarınıń joqarı sapasın saqlaǵan halda, kolonnanıń ónimdarlıǵın asıradı. Kolonna gazlerin birinshi juwıw úskenesi (PGKL-1) mánisi boyınsha shóktiriwshi kolonnalardıń qosımsha reakciyalıq ıdısı bolıp esaplanadı.
Solay etip, ammoniylestirilgen sherebeni aldın-ala tayarlaw, onı aldın-ala karbonizaciyalaw eki basqıshta – KLPK hám PGKL-1 úskenelerinde ótedi.
Aldın-ala karbonizaciyalaw processinde ni juwıw waqtında jıllılıq ajıralıp shıǵadı. Suyıqlıqtıń temperaturası kóteriledi, bul eritpeniń ústinde ammiaktiń teń salmaqlı basımınıń joqarılawına, hám usınıń saldarınan onda erigen ammiaktiń karbonizaciyalawshı gaz benen úrleniwiniń kúsheyiwine alıp keledi.
Sonlıqtan, aldın-ala karbonizaciyalaw processinde suyıqlıqtı biraz suwıtıw paydalı boladı, bunıń ushın PGKL–1 úskenesinen aldına hám keyin suyıqlıq suwıtqıshı qoyıladı. Aldın-ala karbonizaciyalaw kolonnasın ammoniylestirilgen sherebe menen juwıw waqtında da suyıqlıqtı suwıtıw múmkin. Bunıń ushın juwıw waqtında, kolonnada ornatılǵan suwıtqıshlarǵa, suwıtıwshı suw kirgiziledi. Jıllılıqtı alıp ketiwdiń bunday usılınıń kemshiligi – temperaturanıń tómenligi sebebinen kolonna uzaq waqıt juwıw zárúrligi (juwıp bolǵannan keyingi suyıqlıqta uglerod qos oksidiniń koncentraciyasın ózgertpegen halda) yamasa KLPK úskenesinen keyingi suyıqlıqta niń koncentraciyasın páseytiw zárúrligi (juwıw waqtın ózgertpesten).
Joqarıda aytıp ótilgen texnologiyalıq sxemadan kelip shıǵıp, karbonizaciya bólimin tómendegi kóriniste kóriwimiz múmkin (45–súwret). Ammoniylestirilgen sherebe jıynaw ıdısınan oraydan qashpa nasos 10 penen karbonizaciyalıq kolonnanıń 6 joqarǵı bólimine beriledi, ol usı waqıtta juwıw kolonnası (KLPK-6) sıpatında xızmet etedi. Onıń tómengi bólimine kompressor 1 hák tasın kúydiriw pechleriniń gazin beredi. KLPK arqalı ótip, ammoniylestirilgen sherebe kolonnanıń ishki betlerine otırǵan natriy bikorbanatın eritedi hám gazdiń quramınan jutadı. Suyıqlıqtı suwıtıw zárúr bolsa juwıw kolonnasınıń suwıtqıshlarına suwıtıwshı suw beriledi.