6-мавзу. Дин маданият феномени. Буддавийлик ва христиан дини тарихи ва фалсафаси

 Тақводорлик - бу Худога ҳурмат ва диний ва ахлоқий амрларнинг бажарилишига 
асосланган шахснинг феъл-атвори ва ахлоқий сифати. 
 Исломдаги тақводорлик (тақво, художўйлик)—бу диндор мусулмон ўзининг барча 
фикрлари, сўзлари ва ҳаракатлари Аллоҳнинг нигоҳи учун очиқ эканлигини тушуна 
бошлаган ҳолат. Тақво - бу қодир Аллоҳнинг барча қонунлари ва қоидаларининг 
бажарилишидаги ҳақиқий ҳурматидир. Аллоҳ таоло айтади: "тақво юзингни Шарқ ва 
ғарбга буришдан иборат эмас. Лекин тақводор Аллоҳга иймон келтирган зотдир, охират 
кунига, фаришталарга, илоҳий китобларга, пайғамбарларга, намоз ўқиган, закот тўлаган, 
касаллик пайтида ва жанг пайтида сабр қилган. Бу ҳақиқий тақводор кишилардир." 
(Қуръон, 2: 177). Оятда тақводорлик тушунчаси бир неча қисмларга бўлинган:имон, мол-
мулкини сарфлаш, беш кунлик намоз ўқиш, яхши амаллар (закот), сўзга содиқлик, 
сабр. 
Бандалар эътироф этиши керак бўлган тақводорлик юзларини шарққа ѐки ғарбга 
буришдан иборат эмас. Шундай қилиб, улар узоқ вақт давомида ҳақиқатни излашлари ва 
жанжал қилишлари мумкин, аммо бу уларга чарчоқдан бошқа ҳеч нарса келтирмайди, бу 
эса кейинчалик келишмовчилик ва қарама-қаршиликларни келтириб чиқаради. Бу Қуръон 
ифодаси Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қуйидаги баѐнотига 
ўхшайди: "кучли киши йиқита оладиган эмас, балки ғазабланганда ўзини тута оладиган 
кишидир." 
Тақводор киши бу мукаммалликнинг барча фазилатларига эга бўлган ва ҳеч қандай 
камчилик ва нуқсонларга эга бўлмаган ягона Аллоҳга ишонадиган, қиѐмат кунига ва 
ўлимдан кейин содир бўладиган ва Аллоҳ томонидан унинг оятида тасвирланган барча 
воқеаларга ишонадиган кишидир. Аллоҳ ўз китобида ва унинг баѐнотларида Муҳаммад 
(с.а.в)га хос бўлган фаришталарга ва Аллоҳ ўз хабарчиларига юборган самовий 
ѐзувларнинг барча буйруқлари ва ривоятларига ишонган ва уларнинг энг каттаси Қуръони 
Каримдир, ва у умуман барча пайғамбарларга ва хусусан, Аллоҳнинг пайғамбарларига 
охирги ва энг муносиб бўлган Муҳаммад (с.а.в)га ишонган кишидир. 
Шу билан бирга, тақводор киши, унга бўлган севгисига қарамай, мол-мулкидан 
хайр-эҳсонларни тарқатиши керак. Бу ерда мулк кўп ѐки оз бўлишидан қатъи назар, ҳар 
қандай инсоний мулкни англатади. Бундан ташқари, ушбу ваҳийдан келиб чиқадики, 
бойликка бўлган муҳаббат ҳар бир инсонга шунчалик хоски, Аллоҳнинг бандаси у билан 
ҳеч қачон ажралмасликка тайѐр. Агар у дунѐвий бойликка бўлган муҳаббатига қарамай, 
Аллоҳ таолога яқинлашиш умидида мол-мулкидан хайр-эҳсон тарқатса, бу унинг 
имонидан далолат беради. Инсон бойлиги билан ажралиб туради, унга бўлган севгисидан 
қатъи назар, хайр-эҳсон қилганда, соғлиғи тўла бўлса-да, бойлиги кам бўлишига қарамай, 
бойиб кетишни хоҳлайди ва қашшоқликдан қўрқади. "Сиз севган нарсангиздан ва 
сарфлаган нарсангиздан сарф қилмагунингизча тақвога эга бўлмайсиз, Аллоҳ бундан 
хабардордир" (Қуръон, 3:92). 
Хайр-эҳсонлар қариндошлар туфайлидир, чунки одам бахтсизликлар содир 
бўлганда ташвишланади ва улар гуллаб-яшнаганда қувонади. Қариндошлар ҳар доим бир-
бирларига ѐрдам беришади ва алоқада бўлишади, шунинг учун энг муносиб 
ҳаракатлардан бири қариндошларнинг яқинлиги ва эҳтиѐжларини ҳисобга олган ҳолда 
моддий ва маънавий қўллаб-қувватлашдир. 
Хайр-эҳсонлар, шунингдек, улар учун пул топадиган ва ўз эҳтиѐжларини мустақил 
равишда қондира олмайдиган етим болаларга берилади. Бу буйруқ Аллоҳ таолонинг ўз 
бандаларига бўлган раҳм-шафқатидир ва қудратли Раббий ўз бандаларига ота-оналаридан 
кўра кўпроқ раҳм-шафқатга эга эканлигига далолат беради. Аллоҳ ўз бандаларига 
амрларни нозил қилди ва ота-онасидан жудо бўлганларга моддий ѐрдам беришни буюрди. 
Аллоҳнинг мукофоти ҳар доим қилинган амалларга хосдир, агар киши бировнинг етимига 
раҳм қилса, агар у етим бўлиб чиқса, Аллоҳ фарзандига раҳм қилади. 

---

 Хайр-эҳсонлар камбағалларга ҳам берилади, уларга эҳтиѐж ачинарли ва 
камситилган бўлади. Бой ва бадавлат одамлар ўз эҳтиѐжларини тўлиқ ѐки қисман 
қондиришлари учун уларга ғамхўрлик қилишлари шарт ва уларга имкон қадар ѐрдам 
беришлари керак. 
Хайр-эҳсонлар чет элда бўлган ва моддий воситаларини йўқотган саѐҳатчиларга ҳам 
берилади. Аллоҳ ўз бандаларини бундай одамларни саѐҳатларини давом эттиришлари 
учун зарур бўлган барча нарсалар билан таъминлашга чақирди, чунки саѐҳатчилар 
кўпинча муҳтож бўлиб, оғир харажатларни ўз зиммаларига олишлари керак. 
Ёрдам сўрашга мажбур бўлганларга ҳам хайр-эҳсонлар берилади. Бу содир этилган 
жиноят учун тўлов тўлаши ѐки давлат фойдасига солиқ тўлаши шарт бўлган одамлар 
бўлиши мумкин. Улар, шунингдек, масжидлар, мадрасалар, мактаблар, кўприклар, 
тўғонлар ѐки бутун жамиятга фойда келтирадиган бошқа иншоотларни қуриш учун хайр-
эҳсон йиғадиган одамлар бўлиши мумкин. Бундай одамларга, ҳатто бой ва бадавлат бўлса 
ҳам, ѐрдам бериш керак. 
Шу билан бирга, тақводор киши намоз ўқиши ва закот тўлаши керак. Аллоҳ таоло 
закотни намоз билан бирга тез-тез эслатиб туради, чунки улар ибодатнинг энг муносиб 
маросимлари ва Аллоҳга яқинлашиш усулларидир. Ушбу ибодат маросимлари Аллоҳга 
сажда қилишни юрак, тана ва мол-мулк билан бирлаштиради. Улар имон ўлчовидир ва 
ҳақиқий имонлиларни катта аниқлик билан аниқлайдилар. 
Тақводор киши ўз мажбуриятларини бажариши керак. Бу Аллоҳ унга юклаган 
бурчларни ва инсон ўз зиммасига олган мажбуриятларни англатади. Биз инсоннинг 
Раббий олдидаги вазифалари ҳақида гапирамиз, чунки Аллоҳ таоло ўз бандаларига бу 
вазифаларни бажаришни буюрган ва улар уларни тўғри бажаришга ваъда берган. Улар 
Аллоҳ билан аҳд туздилар ва бу аҳдга содиқ қолишга мажбурдирлар. 
Шунингдек, биз инсоннинг бошқа бандалар олдидаги вазифалари ҳақида гапирамиз, 
улар Аллоҳнинг кўрсатмаларидан, шунингдек, қасам ва инсон ўз зиммасига оладиган 
бошқа мажбуриятлардан иборат. Тақводор одам муҳтожликда, касалликда ва жанг 
пайтида ҳам сабрли бўлиши керак. Муҳтож одам ҳар томонлама сабр-тоқатга бўлган 
эҳтиѐжни бошдан кечиради, чунки у доимо бошқа одамларга тушмайдиган руҳий ѐки 
жисмоний оғриқларни бошдан кечиради. У ва унинг болалари очликларини қондира 
олмаса, у азоб чекади. У хоҳлаган нарсасини ейишга қодир бўлмаганда азоб чекади. У 
кийимларини йўқотганда азоб чекади ва деярли яланғоч қолади. У келажаги ҳақида ўйлаб, 
унга тайѐрланаѐтганда азоб чекади. У ўзини совуқдан ҳимоя қила олмаса азоб чекади. Бу 
ва бошқа кўплаб синовлар сабр-тоқатли бўлишга муҳтож бўлган одамни мажбур қилади 
ва Аллоҳдан мукофот умид қилади. 
Тақводор одам турли касалликлар пайтида ҳам сабр-тоқатли бўлиши керак. Агар у 
иситмаси бўлса ѐки ошқозон яраси билан оғриган бўлса, ичак бузилишидан азият чекса 
ѐки органлардан бирида қаттиқ оғриқ сезса, ҳатто тиш оғриғи ѐки бармоғидаги оғриқ 
билан азобланса ҳам, у ҳали ҳам сабр-тоқатга муҳтож, чунки унинг танаси сусаяди ва 
унинг руҳи заифлашади. Ҳар қандай касаллик инсон қалби учун кучли синовдир, айниқса 
у узоқ давом этса ва Шунинг учун бундай ҳолларда мусулмонларга сабр-тоқатли бўлиш ва 
Аллоҳ таолонинг мукофотига умид қилиш айтилади. 
Тақводор киши, унга қарши курашиш айтилган душманлар билан жанг пайтида ҳам 
сабр-тоқат кўрсатиши керак. Одамлар учун жанговар ҳаракатларда қатнашиш қийин, 
чунки жанглар, жароҳатлар ва асирлик уларга катта ташвиш туғдиради. Шунинг учун 
жангчилар сабр-тоқатга муҳтож ва Аллоҳ таолонинг мукофотига умид қилишлари керак, 
унинг бир қисми Аллоҳ сабр-тоқатли қулларига ваъда қилган ғалаба ва ѐрдамдир. 
Агар инсон юқорида санаб ўтилган гўзал қарашларни эътироф этса, юқорида айтиб 
ўтилган солиҳ амалларни бажарса, уларнинг ҳар бири тўғри имоннинг натижаси, исботи 
ва нуридир ва агар у инсонни ва унинг ахлоқий қиѐфасини безаб турган санаб ўтилган 
ахлоқий фазилатларга эга бўлса, унда бу ишлар ва фазилатлар орқали у ҳақиқатни 

---

исботлайди унинг имони ва художўй мусулмон. Ва унинг художўйлиги тақиқланган 
ҳаракатлардан қочиши ва Худонинг буйруқларини бажаришида намоѐн бўлади. 
Бу оятда зикр қилинган амаллар мутлақо барча солиҳ амалларни қамраб олади. 
Ушбу мажбуриятларнинг бажарилиши диннинг барча рукнларини ўз ичига олади ва агар 
киши ушбу рукнларни мунтазам равишда бажарса, унинг барча ҳаракатларини тўғри деб 
ҳисоблаш мумкинлигини айтиш кифоя. Бу тақводор, ростгўй ва художўй 
мусулмонларнинг фазилатлари. Кўриниб турибдики, тақводорлик, ростгўйлик ва 
художўйлик учун инсон ер юзидаги ҳаѐт давомида ҳам, ўлимдан кейин ҳам катта мукофот 
олади, бу оятни талқин қилишда батафсил тасвирлаш ноўрин. 
Яхшилик ҳақидаги ҳадислар: "ягона Худога ишониш ҳар бир болага туғилишдан 
хосдир ва уни фақат ота-оналар яҳудий, насроний ѐки бутпараст қилади." (Саҳиҳ Ал-
Бухорий). "Ким яхшилик қилишга чақирса, унга қилганнинг мукофотига ўхшаш мукофот 
бор."(Муслим). "Ҳар бир мусулмон мусулмоннинг биродаридир, шунинг учун унга зулм 
қилмаслиги керак. Кимки биродарига муҳтожликда ѐрдам берса, Аллоҳ унга ўз 
муҳтожлигида ѐрдам беради. Кимки мусулмонни мусибатдан ҳимоя қилса, Аллоҳ Қиѐмат 
кунида уни қийинчиликлардан ҳимоя қилади." (Саҳиҳ Ал-Бухорий). 
"Аллоҳ таоло кимнидир севса, уни синовдан ўтказади. Ким уларни қабул қилса ва 
ҳурмат билан уларга бардош берса, Аллоҳнинг розилигини олади."(Ат-Тирмизи). "Бир-
бирига нисбатан имонлилар тузилишга ўхшайди, унинг алоҳида қисмлари бир-бирини 
қўллаб-қувватлайди."(Саҳиҳ 
Ал-Бухорий). 
"Одамлар 
орасида 
бўлган 
ва 
қийинчиликларини улар билан баҳам кўрган киши, қийинчиликларини баҳам кўрмасдан 
одамлардан қочганидан кўра, Аллоҳдан яхшироқ мукофот олади."(Ат-Тирмизи). "Ҳеч 
бирингиз тез ўлимингиз учун ибодат қилмаслигингиз керак, чунки агар сиз яхши одам 
бўлсангиз, яхши ишлар сонини кўпайтириш учун кўпроқ имкониятларга эга бўласиз. Агар 
сиз ѐмон одам бўлсангиз, ѐмон ўтмишингизни тузатиш имкониятига эга бўласиз."(Ал-
Бухорий ва Муслим). "Худо рухсат берган нарсани ҳаром қилиш билан сиз гуноҳ қиласиз 
ва рухсат этилган нарсани ўзингиз учун қонун даражасига кўтариб, сиз мукофотга 
эришасиз."(Муслим). 
"Бир киши Мухаммад (с.а.в)дан унга муҳим деб ҳисоблаган маслаҳатларни беришни 
сўради. Мухаммад (с.а.в) айтдилар: ҳеч қачон ғазабга берилманг. Эркак ўз саволини бир 
неча бор такрорлади, лекин ҳар сафар Мухаммад (с.а.в) жавоб бердилар: ҳеч қачон ва ҳеч 
қандай ҳолатда.