6-mavzu. Iqtisodiyotga investitsiyalarni jalb etishda erkin iqtisodiy hududlarning o’rni

Ularning MIZlardan farqi shundaki, unda ro’yxatdan o’tgan korxona hech qanday 
ishlab chiqarish faoliyati bilan shug’ullana olmaydi. Offshor yurisdiktsiyaning 
asosiy belgisi soliqqa tortishdagi imtiyozlar hisoblanadi. 

---

Kompleks erkin iqtisodiy zonalar. Amaliyotda bir funktsiyani bajarishga 
ixtisoslashgan hudud mavjud emas. Eng ko’p tarqalgan hududlarga savdo, bojxona, 
sanoat, tadqiqot funktsiyalarini bajaruvchi kompleks hududlar kiradi. Ular turli 
funktsiyalarni bajaradilar va investorlarning turli xil iqtisodiy faoliyat bilan 
shug’ullanishlariga imkon beradilar. Shu sababli ularni tashkil etishda ustuvor 
funktsiyalarni belgilab olish lozim. Aynan shu kabi hududlarda (shahar, tuman, 
viloyatlarni qamrab oluvchi) yangi ma’muriy-hududiy birlik tashkil etilishi mumkin. 
Hudud chegaralari va faoliyat yuritish tartibiga qarab erkin iqtisodiy zonalar ikki 
turga bo’linadi: anklav (yopiq) va integratsion. Anklav MIZda ishlab chiqarilgan 
barcha mahsulot eksportga chiqarishga yo’naltirilgan bo’lib, maqsadi erkin 
almashinadigan valyutada daromad olishga qaratilgan bo’ladi. Integratsion zonalar 
- milliy va jahon iqtisodiyoti bilan uzviy bog’langan bo’lib, erkin faoliyat yuritish 
tartibiga ega. Xalqaro mehnat taqsimotiga keng jalb qilingan, bozor iqtisodiyoti 
rivojlangan mamlakatlar uchun xos bo’lgan hudud hisoblanadi. 
Jahon amaliyotining ko’rsatishicha, MIZni barpo etishdagi asosiy afzallik 
xorijiy investorlar uchun yaratiladigan imtiyozlar va ularning katta hududlarni 
egallamasligi hisoblanadi. (6.1-jadval). 
6.1-jadval 
Jahon amaliyotida qo’llaniladigan maxsus iqtisodiy zonalarning 
modellari: hajmi va imtiyozlari tarkibi 
 
Erkin zonalarning 
turlari 
Maydoni 
(kv. km) 
Bojxona 
chegaralarini 
mavjudligi 
Bazaviy 
imtiyozlar* 
Asosiy mintaqalar/ 
mamlakatlar 
Erkin savdo 
zonalari 
3 — 5 
gacha 
Majburiy 
Bojxona 
imtiyozlari 
Rivojlangan va rivoj-
lanayotgan mamlakatlarda 
yirik transport tugunlari