6. Tashkilotlar va ularni boshqarish

Kiyosiy ta’sir muxiti. 
Kiyosiy ta’sir omillariga kuyidagilar kiradi. 
1. 
Texnologiya. Yangi izlanayotgan texnologiya. 
2. 
Iktisodning axvoli. Jaxon va mamlakat iktisodining axvoli. 
3. 
Sotsionadaliy omillar. Xaytiy kadriyatlar va ana’nalar. 
4. 
Siyosiy omillar. Ma’muriyatning, konun chikaruvchi organlar va sudolarning 
biznesga munosabati. 
5. 
Maxalliy xalk bilan munosabatlar. 
6. 
Fan-texnika tarakiyoti. 
7. 
Xalkaro axvol. 
Agar korxona uz faoliyatini ichki bozordan tashkariga kuchirsa, uni urab turgan omillar 
xam uzgarishi mumkin. Bu sababli ulardagi boshkaruv nazariyasi va amaliyoti xam uzgaradi, 
ya’ni yangi sharoitlarga moslashadi. 
Tashkilotning muxim xarakteristikalaridan biri mexnat taksimotidir. Agar, ikki kishi bir 
maksad yulida ishlayotgan ekanlar, ular ishni uzaro bulib olib ishlaydilar. Barcha ishni uni 
tuzgan komponentlari buyicha ojratish mexnat taksimoti deb ataladi. 
Ishlarning bir-biridan ajratishga mexnat taksimoti deb ataladi. 
Xarakatlarni xarakatlardan ajratish yoki ishni tashkil etuvchilarga ajratishni gorizantal 
mexnat taksimoti deyiladi. Masalan, mexnat va ish xaki taksimoti, moliya bulimi, buxgalteriya, 
xodimlar bulimi va shu singarilar. Gorizantal mexnat taksimoti natijasida bulimlar tashkil topadi.
Xarakatlarni xarakatlarga muvofiklashtirish ishlarini xarakatladan ajratishga vertikal 
mexnat taksimoti deb ataladi. Vertikal mexnat taksimoti boshkaruvni zaruriyatga aylantirdi.
Tashkilot uz maksadlarini amalga oshirish uchun ishlar vertikal mexnat taksimoti 
vositasida muvoffiklashtirilishi lozim. 
Tashkilotdagi barcha ish uchun asosiy mas’uliyat raxbarlarga tushadi. Raxbarlar ishida 
turli-tumanlik mavjuddir.
4. Boshqaruv samaradorligi. 
"Samara  bu natija, oqibat, meva. Masalan, ijodiy mehnat samarasi", boshqaruv mehnati 
samarasi va shu kabilar. 
"Samaradorlik bu kutilganicha yoki undan ham ortiq samara. Samarali, sermahsul. 
Masalan, samarali mehnat". 
Iqgisodiyotda "samara" bu yaratilgan yalpi ichki mahsulot, yalpi milliy daromad, yalpi 
sof mahsulot, yalpi sof daromadlarda o’z ifodasini topadi. 
Menejment tizimining iqtisodiy samaradorligini baholash muammosini yechish 
asoslarining muhim uslublaridan biri, eng avval ishlab-chiqarishni samaradorligi tushunchasini 
bozor munosabatlari sharoitida to’g’ri tushunishdan iborat. 
Menejment tizimining iqtisodiy samaradorligi ishlab chiqarish iqtisodida xukm suruvchi, 
farqlanuvchi xususiyat va har xil jarayonlarning ustunligi bilan tavsiflanadi. Ushbu tizimlarni 

---

taraqqiy topishi va takomillashuvini maqsadga muvofiqligi, uning alohida elementlaridan 
boshlab ishlab chiqarishining eng quyi bo’yinsunish darajasidan to uning eng yuqori 
saviyasigacha ijobiy ta’sir ko’rsatadi. 
Boshqaruv faoliyatining samarasi – bu boshqaruv faoliyati qo’llanilayotgan tizimlarda 
mavjud bo’lgan iqtisodiy resurslardan foydalanish darajasi va ular asosida zaruriy mahsulotlarni 
ishlab chiqarish va xizmatlarni ko’rsatishdir.