6. tema. MÁMleketlik byudjettiŃ MÁNİSİ, ÁHMİyeti HÁm oniń funkciyalari

Byudjetlerdiń balanslılıģı principi
Byudjette názerde tutılģan qárejetlerdiń kólemi byudjet dáramatları hám onıń deficitin finanslastırıw dereklerinen túsetuģın túsimlerdiń kólemine teń bolıw kerekligin bildiredi.
Byudjet dáramatların boljaw hám qárejetlerin rejelestiriw principi
Byudjetlerdi dúziwde byudjet klassifikaciyasına muwapıq, dáramatlar olardıń derekleri boyınsha prognoz etiledi, qárejetler bolsa baģdarlar boyınsha rejelestiriledi.
Byudjet qarjılarınan paydalanıwdıń anıq baģdarlanģanlıģı hám maqsetli qásiyeti principi
Byudjetlerdiń qarjıları belgili byudjet shólkemleri hám byudjetten finanslastırıwshılarģa usı qarjılardan belgilengen maqsetlerdi finanslastırıwda paydalanıw ushın ajıratıladı.
Byudjetlerdiń ģárezsizligi principi
Byudjet sisteması byudjetleri ģárezsiz bolıp esaplanadı
Byudjet qarjılarınan paydalanıwdıń nátiyjeliligi principi
Byudjet processi qatnasıwshıları byudjetlerdi dúziw hám orınlawda ózlerine berilgen juwapkershilikler sheńberinde byudjetlerdiń belgilengen kólemdegi qarjılardan paydalanģan halda nátiyjege erisiw zárúrliginen kelip shıģadı.
Kassanıń birden-birligi principi
Byudjetlerdiń barlıq dáramatları Birden-bir qaznashılıq esap betine kiritiledi hám olardıń qárejetlerin tólew usı esap-betinen ámelge asırıladı.
Byudjet processi qatnasıwshılarınıń juwapkershiligi principi
Byudjet processi qatnasıwshılarınıń juwapkershiligi principi byudjet processiniń hár bir qatnasıwshısı byudjet processiniń hár bir basqıshında óz háreketleri ushın juwapker bolıwı kerek.
Áshkaralıq principi
Mámleketlik byudjetti xám mámlekettiń maqsetli jamģarmalar byudjetlerin kórip shıģıw hámde kabıl etiw tártipleri jámiyet hám ģalaba xabar quralları ushın áshkaralıģı, sonday-aq, tastıyıqlanģan Mámleketlik byudjet hám mámlekettiń maqsetli jamģarmalar byudjetleri haqqındaģı maģlıwmattıń ģalaba xabar qurallarında hám Ózbekistan Respublikası Finans ministrliginiń rásmiy veb-saytinda daģazalanıwı múmkin.
Mámleket byudjet sistemasın basqarıw tarawında hákimiyat organları wákilliklerine iye bolıp esaplanadı. Ózbekistan Respublikası Ministrler Kabinetiniń byudjet sistemasın basqarıw tarawlarındaģı wákillikleri tómendegilerden ibarat:

• 
  Mámleketlik byudjet joybarınıń islep shıģıwın shólkemlestiriw hám onı Ózbekistan Respublikası Oliy Majlisine usınıw;
  
• 
  Mámleket byudjettiń orınlanıwın shólkemlestiriw;
  
• 
  Ózbekistan Respublikası Finans ministrligi hám mámleket basqarıwınıń basqa organları Mámleketlik byudjettiń orınlanıwı boyınsha jumıslardı muwapıqlastırıw hám qadaģalaw;
  
• 
  Mámleketlik maqsetli fondlardıń qarjıların qáliplestiriw hám olardan paydalanıw tártibir belgilew;
  
• 
  Mámleketlik byudjet orınlanıwı haqqındaģı esabattı Ózbekistan Respublikası Oliy Majlisi tastıyıqlawına kiritiw;
  
• 
  Nızam xújjetlerine muwapıq basqa wákilliklerdi ámelge asırıw.
  

Sonday-aq, Qaraqalpaqstan Respublikası hám orınlardaģı mámleketlik hákimiyat organları da byudjet sistemasın basqarıw tarawında bir neshe wákilliklerge iye. Tiykarınan, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarģı Keńesi hám jergilikli hákimiyat organları tómendegi wákilliklerge iye:

• 
  Tiyisli ráwishte Qaraqalpaqstan Respublikası byudjetin hám jergilikli byudjetlerdi qabıl etiw, sonday-aq, olardıń orınlanıwı haqqındaģı esabatlardı tastıyıqlaw;
  
• 
  nızam hújjetlerine muwapıq jergilikli byudjetke túsetuģın jergilikli salıqlar, jıyınlar hám tólemler muģdarların hámde olar boyınsha jeńilliklerdi belgilew;
  
• 
  nızam hújjetlerine muwapıq basqa wákilliklerdi ámelge asırıw.
  

Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi hám tiyisli hákimiyatlar bolsa:

• 
  Qaraqalpaqstan Respublikası byudjeti hám jergilikli byudjetler rejesin tiyisli rawishte Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarģı Keńesi hám jergilikli hákimiyat organları qabıl etiwi ushın usınıs etiw xámde olardıń orınlanıwı haqqındaģı esabattı dúziw;
  
• 
  Byudjetke túsimlerdiń tolıq hám óz waqtında túsiwi hámde onıń qarjılarınan belgilengen maqsette paydalanıwı ústinen qadaģalaw;
  
• 
  nızam hújjetlerine muwapıq basqa wákilliklerdi ámelge asırıwı múmkin.
  

Óz náwbetinde, mámleketlik byudjet sistemasın basqarıwda Ózbekistan Respublikası Finans ministrligi áhmiyetli rol aynap, ol bul tarawda tómendegi wákilliklerge iye:

• 
  mámleketlik byudjet rejesin tayarlaw;
  
• 
  mámleketlik byudjet qarjılarınıń túsimi hám sarplanıw tártibin belgilew hámde olardıń ústinen qadaģalawdı ámelge asırıw;
  
• 
  respublika byudjet qárejetlerin ámelge asırıw;
  
• 
  byudjet mekemeleriniń qárejetler smetası hám shtat kestelerin dizimnen ótkeriw;
  
• 
  byudjetten qarjı alıwshılardıń Mámleketlik byudjet qarjılarınan paydalanıwın tártipke salıwshı normativ-huqıqıy xújjetlerdi qabıl etiw;
  
• 
  Salıqlar hám basqa májbúriy tólemlerdiń óz waqtında túsiwi ústinen monitoringti ámelge asırıw;
  
• 
  Byudjetlerdiń kassa orınlanıwın júritiw;
  
• 
  Byudjetlerdiń Birden bir qaznashılıq esap-betindegi hám basqa bank esap-betlerindegi qarjılardı basqarıw;
  
• 
  nızam hújjetlerine muwapıq basqa wákilliklerdi ámelge asırıw.