6. tema. MÁMleketlik byudjettiŃ MÁNİSİ, ÁHMİyeti HÁm oniń funkciyalari

6.5. Byudjet sistemasınıń táripi, principleri, forma hám usılları

Túrli dárejedegi byudjetler hám byudjet qarjıları alıwshılar jıyındısın, byudjetlerdi shólkemlestiriw hám dúziw principlerin sáwlelendiretuģın, byudjet processinde olar ortasında, sonday-aq, byudjetler hámde byudjet qarjıları alıwshılar ortasında júzege keletuģın óz-ara qatnasıqlar jıyındısına byudjet sisteması dep ataladı. Kópshilik jaģdaylarda, byudjet sisteması degende mámlekettegi byudjetler toplamı, jıyındısı túsiniledi. Byudjet sisteması mámleket byudjet dúzilisiniń strukturalıq bólimi bolıp, onıń belgili bir bólimin ózinde jámlegen. Byudjet sisteması byudjettıń óz-ara baylanıslı buwınlarınıń jıyındısınan ibarat. Mámlekettiń byudjet sisteması jámiyettiń siyasiy dúzilisine, mámlekettiń ekonomikalıq sistemasına hám onıń administrativlik-territoriyalıq bóliniwine baylanıslı.

Mámlekettiń byudjet sisteması eki yaki úsh buwınlı bolıwı múmkin. Unitar mámleketlerde byudjet sisteması eki buwınnan (respublikalıq hám jergilikli byudjetler), federativ mámleketlerde úsh buwınnan (respublikalıq byudjet, federaciya aģzaları byudjetleri hám jergilikli byudjetler) ibarat bolıwı múmkin.
Hár bir mámlekettiń byudjet sisteması belgili bir principlerge tayanadı. Ózbekistan Respublikası Byudjet Kodeksiniń 2 babı 7 statyasında byudjet sisteması principlerine tómendegilerdi belgilep kórsetedi.

• 
  byudjet sistemasınıń birden-birligi;;
  
• 
  byudjet sistemasınıń Ózbekistan Respublikası administrativlik xuqıqıy dúzilisine muwapıqlıģı;
  
• 
  byudjetlerdiń balanslılıģı;
  
• 
  byudjet dáramatların boljaw hám qárejetlerin rejelestiriw;
  
• 
  byudjet qarjılarınan paydalanıwdıń anıq baģdarlanģanlıģı hám maqsetli qásiyeti;
  
• 
  byudjetlerdiń ģárezsizligi;
  
• 
  byudjet qarjılarınan paydalanıwdıń nátiyjeliligi;
  
• 
  kassanıń birden-birligi;
  
• 
  byudjet processi qatnasıwshılarınıń juwapkershiligi;
  
• 
  áshkaralıq.
  

Byudjet sistemasınıń bir-birligi principi
Byudjet hújjetleri hám byudjet esabatlarınıń formaları, byudjet klassifikaciyasınıń bolıwı hámde byudjet dáramatların hám qárejetlerin qáliplestiriw hám de orınlaw, byudjet esabın júritiw hám byudjet esabatın dúziwdiń birden bir tártibin názerde tutıwı lazım.
Byudjet sistemasınıń Ózbekistan Respublikası administrativlik-xuqıqıy dúzilisine muwapıqlıģı principi
Byudjet sisteması Ózbekistan Respublikasınıń administrativlik xuqıqıy dúzilisine muwapıq bolıwı lazım.