7 -mavzu. Falsafiy kategoriyalar «Kategoriya»

Imkoniyat va voqelik dialektikasi. Imkoniyat va voqelik qarama-qarshi tomonlarning 
birligi sifatida dialektik munosabat, o‗zaro bog‗liqlikda mavjud bo‗ladi, ular bir-birini ham 
taqozo qiladi, ham istisno etadi. Agar voqelik amalga oshgunga qadar imkoniyat bo‗lib tursa, 
unda yangi imkoniyat eski voqelik bag‗rida aniq sharoitda yuzaga keladi. Imkoniyatlar konkret 
vaziyat, shart-sharoit, omillar bilan bog‗liq bo‗lib, turli shakllarda ro‗yobga chiqishi, ya‘ni 
voqelikka aylanishi mumkin. Shunisi ham borki, bir xil imkoniyatni aniq bir shaklda voqe 
bo‗ladi, deb qarash noto‗g‗ri. Masalan, bir xil ekin maydoniga, bir xil ishlov berib, bir xil 
urug‗lik ekilishiga qaramay, boshqa-boshqa xo‗jaliklarda turlicha hosil olinishi mumkin. Yoki 
organizmning quvvatiga bog‗liq ravishda muayyan kasallik turli bemorlarda turlicha kechishi 
mumkin. Demak, bundan ko‗rinib turibdiki, imkoniyatning voqelikka aylanishi har xil omillarga 
bog‗liq ekan. 
Amaliy faoliyatda doim imkoniyatni voqelikdan hamda imkoniyatni imkoniyatsizlikdan 
ajrata bilishga o‗rganish kerak. Mumkin bo‗lmaydigan narsani mumkin bo‗ladigan narsa yoki 
hodisa qilib ko‗rsatish yaramaydi yoki aksincha, mumkin bo‗ladigan narsani mumkin 
bo‗lmaydigan narsa qilib ko‗rsatish ham voqelikning mohiyatini, imkoniyat va voqelik 
dialektikasini noto‗g‗ri tushunish asosida kelib chiqadi. Bu hol falsafada g‗ayriilmiy qarash va 
xulosaga olib keladi. 
Imkoniyat va voqelik muayyan mazmunga ega bo‗lgan olam hodisalarining ikki tomoni, 
rivojlanishning boshlanish momenti va nihoyasi, uzluksiz taraqqiyot jarayonining bir-biri bilan 
bog‗liq, bir-birini tavsiflaydigan halqalaridir. Rivojlanish uzluksiz imkoniyatlarning vujudga 
kelishi, ularning voqelikka aylana borishidan iborat jarayondir. Bunda imkoniyat endigina kurtak 
otayotgan, ro‗yobga chiqishi lozim bo‗lgan hodisa bo‗lsa, voqelik esa ba‘zi hollarda o‗z umrini 
tugallayotgan, eskirish jarayonida intihosiga qarab borayotgan hodisadir. Binobarin, imkoniyat 

---

135 
va vo-qelik olam rivojlanish jarayonida tutgan o‗rni, taraqqiyot darajasiga ko‗ra bir narsani yoki 
hrdisani ikkinchisidan farqlantiradigan kategoriyalardir.