7-ma’ruza. O’lchash va o’lchov asboblari to’g’risida. O’lchash xatoliklari. Reja

Birlamchi o’lchash o‘zgartkichi o’lchash o'zgartkichi ishining birinchi bosqichi
bo’lib, unda o’lchanayotgan fizik kattalik qiymati boshqa fizik kattalik qiymatiga
o‘zgartiriladi, masalan, deformatsion manometrning naysimon prujinasi. Birlamchi
o’lchash o‘zgartkichi yordamida o’lchanadigan kattalik yoki o ‘zgartiriladigan fizik
kattalik boshqa o ‘zgartkichga yoki o’lchash asbobiga uzatilishi mumkin. 
Oraliq o’lchash o‘zgartkichi – o’lchash zanjirida birlamchi o‘zgartkichdan keyingi
o‘rinni egallagan ol’chash o‘zgartkichi bo’lib, o’lchanayotgan fizik kattalikni
unifikatsiyalashgan (bir xil) signalga o‘zgartirishga mo’ljallangan o‘zgartkichdir. 
Uzatuvchi o’lchash o‘zgartkichi - o’lchash axboroti signallarini masofadan turib
uzatish uchun mo’ljallangan o‘zgartkichdir. 
Masshtabli o‘lchash o‘zgartkichi kattalikni berilgan marta o’lchash uchun
mo’ljallangan o‘zgartkich. 
Istagan vazifani bajaruvchi o’lchash o‘zgartkichi o’lchash asbobi
bilankonstruktiv birlashtirilgan bo’lishi yoki o‘zi alohida qurilmani tashkil etishi 
mumkin. O’lchash obyektiga o‘rnatilgan va o’lchamlari, massasi hamda ta’sir
ko‘rsatuvchi omillarga, mustahkamligiga nisbatan alohida talablarga javob beruvchi,
zarur yordamchi elementlar bilan birga o’lchov o‘zgartkichlarining bir qator
konstruktiv to‘plamini datchik deb atash qabul qilingan. 
Chiqish signalining turiga qarab, birxillashtirilgan, tabiiy yoki diskret (kontaktli)
signallar farq qilinadi. Chiqish signallari birxillashtirilgan o’lchash o‘zgartkichlari
chiqishda o’lchanayotgan fizik kattalikning turiga bog’liq bo’lmagan holda maxsus 
qurilmalar yordamida shakllanadigan signallarga ega (ular tegishli davlat andozalarida
ko‘zda tutilgan). 
Chiqish signallari tabiiy bo‘lgan o’lchash o‘zgartkichlari shunday qurilmalarki,
ularda chiqishdagi signallar tabiiyyo’l bilan shakllanadi, ya’ni 
p
o’lchanaotgan kattalikni 
birlamchi almashtirish uchun eng oddiy va samarali yo’l qo’llaniladi. O’lchanayotgan 
kattaliklarning juda xilma-xilligiga qaramay, tabiiy chiqish signallarining turlari,
odatda, o‘nta  bilan chegaralanadi: siljish, burilish burchagi, kuchlanishi, vaqt oraligi,
o‘zgarmas va o‘zgaruvchan kuchlanish, aktiv va kompleks qarshilik, elektr sigim, 
chastota (takroriylik). Ba’zi hollarda tabiiy signalli o’lchash o'zgartkichlarining asosan 
lokal 
nazorat 
qurilmalarida 
va 
uncha 
murakkab 
bo’lmagan 
ob’yektlarni 
avtomatlashtirishda qo’llanishi iqtisodiy va texnik jihatdan maqsadga muvofiqdir. 
Tabiiy signallarni birxillashtirilgan signallarga aylantirish uchun maxsus me’yorlovchi 
o‘zgartkichlar ko‘zda tutilgan. Diskret chiqish signalli o‘lchash o‘zgartkichlari (releli
o‘zgartkichlar) chiqishda o’lchanayotgan kattalik ma’lum qiymatga erishganda o‘z
holatini o’lchovchi kontaktga ega. Ular asosan texnologik signalizatsiya uchun qo’llanadi. 

---

O’lchash qurilmalarida axborotni uzatish vositasi energiya yoki modda oqimlari
hisoblanadi. O’lchash o‘zgartkichining yoki asbobning kirishiga energiya kirmasa
(o’lichash obyektidan yoki oldingi o‘zgartkichdan), o’lchash axborotini uzatish mumkin
bo’lmaydi. Buni hisobga olib, barcha birlamchi o‘zgartkichlar ikki guruhga bo’linadi: