8-Ma’ruza. Fermentlarning strukturasi va klassifkatsiyasi Reja

Fermentlar ta’sirining o`ziga xosligi. Katalitik reaksiyalar uchun o`ziga 
xoslik bo`lishi shart. Fermentlarning s’etsifikligi (o`ziga xosligi) oqsil molekulasining 
strukturasiga uning ma’lum qismlari bilan substratning tegishli guruhlari o`trasida
kimyoviy aloqalar o’pO’atilishiga bog`liq. Fermentlarning s’etsifikligi masalasi 
ancha nozik bo`lib, ular chuqur ma’noga ega. Har bir ferment faqat ma’lum 
substratga yoki molekulada kimyoviy bog`ning ma’lum turigagina ta’sir etadi.
Reaksiya tezligining ferment miqdoriga bog`liqligi grafikda to`g`ri chiziq 
ko`rinishida ifodalanadi. Bundan shunday xulosa qilish mumkin: organizm 
hujayrasida shu ferment molekulalari soni boshqalariga nisbatan qancha ko’p bo`lsa, 
unda shu ferment katalizlaydigan kimyoviy reaksiyalarning tezligi ham shuncha 
yuqori bo`ladi. Agar biror bir ferment miqdori kam bo`lsa (sintez buzilsa), unda u 
katalizlaydigan reaksiyalar tezligini unga bog`liq biokimyoviy jarayonlar yo`li 
chegaralaydi. 
Tabiiy stimulyatsiya yo`li bilan yoki preparatlar yordamida ferment 
molekulasining sonini oshirilishi buzilgan reaksiya tezligini qayta tiklash yoki hayot 
faoliyatining yangi sharoitlariga zaruriy biokimyoviy reaksiyalarni moslashtirish 
imkonini beradi. 
Reaksiya tezligining vodorod ionlari miqdoriga bog`liqligi. Odatda 
fermentativ reaksiya tezligining RNK ga bog`liqligi qo`ng`iroqsimon shaklda 
grafikda tasvirlanadi, chunki har bir ferment uchun o`zining RNK o’timumi mavjud 
bo`lib, unda ferment katalizlaydigan reaksiya tezligi maksimal bo`ladi. RNK ning u 
yoki bu tomonga o`zgarishi fermentativ reaksiya tezligining pasayishiga olib keladi. 
Ayrim fermentlar uchun RNK ning o’timal qiymatlari 
Ferment 
pepsin 
Kislotali 
fosfataza 
Ureaza, 
‘ankreat.amilaza 
Tripsin 
Arginaza 
RNK 
o’timumi 
1,5-2,5 
4,5-5,0 
6,4-7,2 
7,8 
9,5-9,9 

---

Keltirilgan ma’lumotlardan ko`rinib turibdiki, RNK o’timumi turli xil 
fermentlarda bir xil emas, lekin hujayraning ko’pchilik fermentlari neytralga 
yaqinroq, ya’ni RNK ning fiziologik qiymatlariga mos keluvchi RNK o’timumiga ega 
bo`ladi. 
Fermentativ reaksiya tezligining RNK ga b’g`liqligi asosan ferment faol 
markazidagi funktsional guruhlarining holati to`g`risida ma’lumot beradi. Muhit 
RNK ning o`zgarishi substratni bog`lashda (kontakt qismi) yoki uni o`zgartirishda 
(katalitik qismi)da ishtirok etadigan faol markazning aminokislotalar qoldig`idagi 
kislotali va ishqoriy guruhlarining ionlashishiga ta’sir qiladi. Ko’pchilik substratlar 
kislotali va ishqoriy guruhlarga ega bo`ladilar, shu sababli RNK substratning 
ionlashishiga ta’sir qiladi. Ferment substratning ionlashgan va ionlashmagan shakli 
bilan ham bog`lanadi. Ko`rinib turibdiki, o’timal RNK da faol markazning 
funktsional guruhlarini reaksiyaga kirishish qobiliyati kuchliroq bo`ladi, substrat ham 
fermentning bu bu guruhlari bilan bog`lanishga qulay shaklda bo`ladi. 
Fermentativ reaksiyalarning RNK ga bog`liqligi amaliy ahamiyatga ega. Avvalo 
fermentning faolligini aniqlash shu ferment uchun o’timal bo`lgan RNK da 
o`tkazilishi kerak. Buning uchun zaruriy RNK qiymatiga ega bo`lgan bufer eritmasi 
tanlanadi.Fiziologik sharoitda RNK qiymati deyarli o`zgarmaydi, lekin hujayraning 
ma’lum bir qismida RNK o`zgarishi mumkin. Masalan, muskullarning jadal ishlashi 
natijasida sut kislotasi to’planadi, qisqa vaqt ichida muskul hujayrasida ‘RNK ning 
kislotali tomonga o`zgarishi fermentativ reaksiya tezligini ham o`zgartiradi. 
Har bir ferment uchun RNK o’timumini bilish amaliy meditsina uchun juda muhim. 
Masalan, pepsin oshqozonda oqsillarni faol gidrolizlashi uchun kuchli kislotali muhit 
talab etiladi. Shu sababli faolligi buzilgan endogen pepsinning buzilgan faolligini 
tiklash uchun kislotali moddalarni qabul qilish kerak pepsin preparati kerakli RNK 
muhitni hosil qilishi uchun xlorid kislotasi bilan birga qabul qilinadi.