81'364. 2 Shamsutdinov mehroj sabirovich
Download 0.72 Mb. Pdf ko'rish
|
frazeologik birliklarning shakil va mano manosabati(1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- -the apple of one’s eye
- -the fat of the land
- -have kissed the blarnly stone
|
1.2 Frazeologik birliklarning taraqqiyot bosqichlari. Tilshunoslikda frazeologiya fanining rivojlanish tarixini uch davrga bo’lib o’rganish mumkin. 1. XVIII asrning o’rtalaridan XX asrning 30-yillarigacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi.Bu davr frazeologiik tadqiqotlarning yo’lga qo’yilishi.Birinchi davrda yetuk tilshunos olimlar M.V.Lomonosov, V.I.Dal, A.A.Potebnya, F.F.Fortunatov, F.I.Buslayev,Sharl Balli, A.A.Shaxmatovlarning ilmiy faoliyati rivojlandi va sohaning shakllanishida poydevor vazifasini o’tadi.O’sha davrda frazeologiya ko’proq leksikografiya,ya’ni amaliy lug’atshunoslikob’yekti bo’lib xizmat qilgan va
asosan frazeologik birliklarning lug’atlarda aks ettirish,ularning ma’nosini,etimologiyasini izohlashga alohida ahamiyat berilgan. 2. XX asrning 30-50-yillari frazeologiya sohasining rivojlanishida ikkinchi davr hisoblanadi.Bu davrni frazeologiyaning mustaqil lingvistik soha sifatida shakllanish davri ham deyish mumkin.Bu davrda yetuk tilshunos olimlar E.D.Polivanov,V.V.Vinagradov, S.I.Abakumov, G.K.Danilov,G.O.Vinokur, A.I.Yefimov kabi tilshunoslar frazeologiya sohasida samarali mehnat qilib,qator ilmiy asrlar yaratdilar.Bu davrda ko’plab nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalari frazeologizmlar tadqiqiga bag’ishlandi. XX asrning 60 yillaridan boshlab hozirgacha frazeologiya davrining uchin-chi davridir.Bu davr frazeologik tadqiqotlarda yangi
metodlarning qo’llanishi,frazeologik nazariyalarning rivojlanishi bilan bog’liq.Bu davrda ko’plab tadqiqotlar yuzaga keldiki,frazeologiya alohida soha sifatida tilshunoslikda o’z o’rni va mavqeiga ega bo’ldi.Prof.E.A.Malinovskiy “XX asrda rus frazeologik nazariyasining shakllanishi” nomli monografiyasini yaratdi.Monografiyada olim XX asrda frazeologik ta’minotning shakllanishini 4 davrga bo’ladi. 1) XX asr boshlarida rus tilshunosligida vujudga kelgan frazeologik ta’limot; (1900-1920 yillarda) 2) Ulug’ Vatan urushigacha bo’lgan davr rus tilshunosligida frazeologik ta’limotning taraqqiyoti; (1920-1940) 3) XX asrning 50-60 yillarida rus tilshunosligida frazeologik ta’limotining rivojlanishi; 4) XX asrning 70-80 yillarida rus tilshunosligida frazeologik ta’limotiningta- raqqiyoti.Frazeologiya sohasining alohida rivojlanishida V.V.Vinogradovning xizmatlari salmoqlidir[12;19].U o’zining ilmiy asarlarida frazeologizmlarni 3 sinfga bo’ladi: 1.Frazeologik chatishmalar 2.Frazeologik qo’shilmalar 3.Frazeologik birlashmalar Frazeologizmlarning birinchi guruhi komponentlarning ma’nolari butun birliklarning ma’nosiga aloqador bo’lmagan birlilardir. Masalan:
kabi frazeologizmlar yaxlit hamda bir ma’no beruvchi frazeologizmlardir.Fraziolo- gik chatishmalar ma’nosi butunlay o’zgargan so’z birikmasidir. Ammo frazeologik qo’shilmalardan farqli o’laroq, ularning ma’nolari tarkibiy qisimlarning ma’nolaridan anglashilmaydi.Frazeologik qo’shilmalar ma’nosi bir butun frazeologizmning frazeologik ma’nosidan ananglashiladigan frazeologizmlardir. Metaforaga asoslangan,ma’no kochish aniq
va oydindir.Frazeologik qo’shilmalarning leksik komponentlari eng turg’un iboralar hisoblanadi. Masalan: -to look a gift horse in the mouth (to examine a person too critically.To find fault with smth one gained without effort); -to ride the hide horse (to behave in a superior,haughtily,over bearing way); -a big bug (a person to importance); -to fish out of water (a person situated uncomfortably outside his usual or proper environment) Frazeologik material murakkab va ko’p aspektli bo’lgani uchun keyingi yillarda u turli xil metodlar, usullar yordamida o’rganilmoqda.Bu o’rinda frazeologik birliklarni o’rganishning quyidagi metod va usullarini alohida ta’kidlashga to’g’ri keladi;identifikatsiya metodi.Uning tipik vakillari yetuktilshunos olimlar Sharl Balli va A.V.Kunindir. Konteksologik metod uning vakili N.N.Amasova bo’lib,asosan matnlar tarkibida keladigan frazeologik birliklarni o’rganadi. Variastion metod (V.L.Arxangel’skiy), fraziologik applikatsiya metodi (V.P.Ju- kov) structrual-tipologik metod (L.I.Rayzenson, Yu.K.Avaliani, Yu.P.Solodub), Komparativ metod (S.G.Gavrin),iboralarni semantic doiralar asosida o’rganish metodi (M.T.Tagiyev), leksema va frazemalarni denotativ va konnotativ semalarga ajratib o’rganish metodi (M.M.Kopilenko),kabilar[13;12].Yuqorida sanab o’tilgan metodlar bir-birini to’ldiradi va frazeologik birliklarning xilma-xil tomonlarini, paradigmatik va sintagmatik xususiyatlarini,valentlik imkoniyatlarini chuqurroq tushunishga imkon beradi[13;13]. Frazeologik birliklar mazmun planiga ko’ra leksik birliklarga yaqin turadi,ifoda planiga ko’ra ular sintaktik birlik (so’x birikmasi,gap)larga yaqindir.Ammo frazeologik birliklar so’zga ham,so’z birikmasiga ham,gapga ham to’la ma’noda teng emas. Frazeologiya masalalarini o’rganish,bu sohani tadqiq etish,uning mustaqil lingvistik soha sifatida shakllanishiga sabab bo’ldi. Tilshunoslik fanini nazariy va amaliy jihatdan boyitdi. Lekin bunday frazeologiya sohasiga doir o’rganilmagan muammolar qolmadi,degan xulosa kelib chiqmasligi lozim.Frazeologizm atamasi
turkiyshunoslikda ham turlicha ma’nolarni ifodalash uchun xizmat qilgan. XIX asrda yashagan turkiyshunos olim Mirza Karimbek o’sha davr an’analaridan kelib chiqib,rus tilida yozilgan boshqa tasviriy grammatikalarda bo’lganidek o’z asarida “fraza” so’zini “jumla”, “gap” ma’nosida qo’llagan [22;38]. Frazeologik birikma deyilganda esa so’zdan yirik til birliklarini tushungan. Ozarbaydjon tilshunoslari B.Ch’ponzoda va F.Og’azoda “Turk tili grammatikasi”asarida til ilmining bo’limlari haqida fikr yuritib, “Semasiologiya”, “Stilistika” atamalari bilan birga o’sha davrda tilshunoslikda keng qo’llanishida bo’lgan “idiomatizm” atamasiga qarshi “idiotizm” so’zini ishlatgan. Frazeologiya turkiyshunoslikga nisbatan yosh sohalardan biridir,chunku uni sistemali ravishda o’rganish, frazeologik birliklarning semantik va
grammatik xususiyatlari,funksional xususiyatlarini o’rganish XX asrning 40-50 yillaridan boshlandi. Frazeologik birliklarning funksional jihatdan so’zga yaqin ekanligini hisobga olib, ayrim tilshunoslar ularni leksik so’z,birikmalari yoki leksik birliklar deb hisoblaganlar hamda sintaksis yoki yasalishi sohalarining o’rganish obyekti doirasiga kiritganlar. Rus tilshunosligida bo’lganidek,turkiyshunoslikda ham frazeologiya doirasini tor va keng ma’noda tushunish ham davom etmoqda. Frazeologizmlarni keng ma’noda barcha turg’un birikmalar (maqollar, matallar, idiomatik birikmalar), ular- ning noidiomatik turg’un frazeologik guruhlari va juft so’zlar kiradi. Ularning birlashtiruvchi umumiy xususiyat turg’unlik va tilda tayyor holda mavjudlikdir [27;65]. S.K.Kenesboyev turg’un so’z birikmalari orasidan frazeologiyani tor ma’noda tushunish uchun be’vosita asos bo’ladigan guruhlarni alohida ajratib ko’rsatgan. Tilshunoslikda “frazeologiyaning ob’yekti alohida ajratilgan til birligi sifatida qo’llanuvchi turg’un so’z birikmalaridir” degan fikr mavjud. Bu fikr olg’a surilgach, tilda “turg’un birikma” tushunchasini mohiyatini olib beruvchi ilmiy ish- lar yuzaga keldi. Frazeologik birliklar turg’un birikmalardan farq qiladi.Bu farqlar quyidagilar; semantic yaxlitlik; obrazlilik;
Frazeologiya sohasida qiyosiy-tipologik tadqiqotlar olib borish frazeologiyaning umumnazariy muammolarini hal etishga keng yo’l ochadi. Umuman olganda frazeologik birliklarning shakllanish manbalarini aniqlash turg’un birikmalarni etimologik jihatdan tahlil etishga nisbatan ancha keng mazmunga ega.Bu umumfilologik muammo bo’lib, eng qadimgi, dastlabki frazeologik modellarning shakllanish bosqichlarini aniqlash muhim semantik masala sanaladi [8;76]. Frazeologik birliklarni turli narsa,joy nomlari,kishi nomlari bilan bog’liq o’rganish ham hozirgi zamon tilshunosligida dolzarb masalalardan sanaladi. Til tadqiqotchisi D.Niyazmetova “Ingliz tilida oziq-ovqat komponentli frazeologizmlarning lingvistik tadqiqi” (Bibliya materiallari) maqolasida frazeologizmni lingvokul’turologiyada o’rganish dolzarb va munozarali masalalardanbiri ekanligini ta’kidlaydi [22;71]. Bibliyaga bog’liq bo’lgan oziq-ovqat komponentli frazeologizmlarning semantik,lingvokul’turologiya xususiyatlarini aniqlashda lug’atlarni tahlil qilishda lingvistik tahlil va statistic metodlar qo’llanishini kuzatish mumkin. Muqaddas diniy kitobdan kelib chiqqan so’z va iboralar S.Soffelning “Studies in English, written and spoken” kitobida keng taqdim qilingan. “Scriptural phrases and allussions in modern” bobida olim bibliya iboralri va ularning etimologiyasini o’rganib ilmiy jihatdan tahlil qilgan. G’arb tilshunosligida bibleizmlarni o’rganish yana L.P.Smit nomi bilan bog’liq,u o’zining “Ingliz tili frazeologiyasi” kitobida bibliya iboralarga bag’ishlangan bo’limida o’rgangan. Muallif “Ingliz tilidagi bibliya oborotlari va
iboralarning soni shunchalik ko’pki,ularni yigish va sanab chiqish juda oson vazifa emas” deb yozadi[31;38]. L.P.Smit ingliz tili nafaqat bir talay bibliya so’zlarini, balki o’zida qadimgi Yevrey va Yunon idiomalari so’zma-so’z tarjimasini namoyish qiladigan bibliya idiomatik iboralarini ham o’z ichiga oladi deb ta’kidlaydi. Tahlillar natijasida Bibliya bilan bo’g’liq bo’lgan oziq-ovqat komponentli frazeologik birliklarga misol qilib quyidagilarni keltiramiz:
Bibliyaga asoslangan frazeologizmlar ingliz tilidagi oziq-ovqat komponentli frazeologizmlar tarkibida “apple”, “bread”, “milk”, “fat”, “olive” kabi oziq- ovqat nomlari mavjud. Ingliz tilida joy nomlari bilan bo’g’liq bo’lgan frazeologik birliklar ham mavjud.Ularning tahlil tadqiqotichi M.Radjabovaning ilmiy ishida uchraydi [32;78]. Joy nomlarini o’rganish nafaqat tilshunoslikning, balki tarix va geograriyaning ob’yekti sifatida ham qaraladi. Joy nomlari bilan kelgan frazeologizmlar tarkibida lingvomadaniy tadqiq qilish, ularning milliy madaniy tomonlarini yoritib berish zamonaviy tilshunoslikning dolzarb masalalaridan biridir. Joy nomlari bilan bog’liq frazeologizmlar quyidagi birliklarni misol qilish mumkin. -have kissed the blarnly stone -tilyog’lamachi, xushomadgo’y. Irlandiyada Blarny qasri oldida katta bir tosh bo’lib,ingliz xalqi afsonalarga ko’ra, bu toshni o’pgan odam xushomadgo’ylik, laganbardorlik qobiliyatiga ega bo’ladi.
Burton-Staffordshir viloyatidagi pivo ishlab chiqaradigan kichik shahar. Bu iborani britaniyalik uchuvchilar birinchi marta II jahon urushi davrida o’zlarining urushda halok bo’lagan quroldosh do’stlarini eslab ishlatgan. Milliy va madaniy frazeologik birliklarning ko’pchiligi xalqning kundalik turnush tarzi,rasm- rusumlari va urf-odatlari bilan bog’liqdir. Ularning aksariyati milliy-madaniy sharoitda vujudga kelib,tilning frazeologik qatlamini boyitadi.Ingliz tilida frazeologizmlarning intensivlik ifodalash xususiyatlari atroflicha o’rganilgan. Tilshunoslikda hozirgi kunda frazeologiya keng va tor ma’noda tushuniladi.Frazeologiyani keng doirada tushunuvchi olimlar, uning tarkibiga maqol, metal,aforizmlar hamda boshqa frazeologizmlarni kiritadilar. Tor doiradagi frazeologiya tarafdorlari esa yaxlit ko’chma ma’noli turg’un birliklarni o’rganish bilan chegaralanadilar. Ular o’zlarining frazeologik tadqiqotlarida faqat birikmaga teng bo’lgan frazeologik birikmalarni tadqiq etib, maqol va matallarni frazeologiya ob’yekti sifatida baholamaydilar. A.V.Kunin frazeologik birliklarni o’rganar ekan, to’rtinchi guruhga kommunikativ frazeologik birliklarni kiritgan,maqol va matallar ham xuddi shu yerdan o’rin olgan, A.V.Kuninning fikricha: “frazeologik birliklar butunlay yoki qisman ko’chma ma’noni ifodalovchi turg’un birliklardir” [19;45]. Frazeologik birlilarda intensivlik sxemasi ham mavjud. Intensivlik markerlariga: extremely, very, large,great, strong, deep, completely,
Masalan: dead beat,dead tired (informed) extremely tired, exhausted, dead weight something that is very heavy. Frazeologik birliklar yana modellar asosida ham tahlil qilinadi. Adjective+Noun: a) dead drunk-completely drunk; b) a dead weight-something that is very heavy; c) a good drink-a large quantity; Masalan: Bill had a good drink at the pub last night. His wife wasn’t at home; d) hard drinks-liquor-strong alcoholic drinks; e) hard drugs-the strongest drugs which lead to addition most easily; f) a high wind-a strong wind; g) a dark horse-a person who has a greater capabilities that he shows or that people are aware of; h) a flying visit-a very short visit; e) a golden opportunity-avery good opportunity. Verb+noun: a) to earn good money-to earn a lot of money; b) to do someone a world of good(good)-to do someone a lot of good (barm); to be+prepositional phrases: a) to be at a loss(to do something)-to be very puzzled; b) to be at paints to do something-to take great trouble to do sit; c) to be at one’s wit’s end-to be greatly perplehed; not to know what to do next; d) to be in the money-to be earning or to love a lot of money; e) to be in (the)pink-to be in good health; to be feeling very well. Frazeologik birikmalarning semantic tasnifi olimlar tomonidan turlicha tavsiflanadi. N.N.Amosovaning tasnifida frazeologik birlilar ikki guruhga bo’linadi: idiomalar va frazemalar [6;45]. Frazemada so’zning birinchi komponenti o’z ma’nosida,ikkinchi komponenti esa idiomatic ma’noda bo’lib,ular bir-biri bilan shu tarzda bog’lanadi. Masalan: a
Idiomada har ikki component ham idiomatc ma’noda bo’ladi. a) a pretty kettle of fish –mix up, a great state of confusion. It refers to a situation, not a person. Idiomatik so’zlar o’zining dastlabki to’g’ri ma’nosidan uzoqlashib, ular bilan sinonimik holatida bo’lib,faqat ko’chma ma’noda ishlatiladi. Idiomatik so’zlar faqat yolg’iz so’zlardan tashkil topib, idiomatic ma’no anglatadi. Lekin ibora aks ettirgan xususiyatlarni anglata olmaydi. Akademik V.V.Vinogradovning fikricha, frazeologik birikmalarning taraqqiyoti frazeologik butunliklardan boshlanib,frazeologik qo’shilmalarga aylanishi kerak [13;63]. Frazeologik butunlikdan frazeologik chatishmalar,keyin esa frazeologik qo’shilmalarga taraqqiy etib borishi kerak.Ushbu fikrga asoslanib, o’zbek tilshunosligida frazeolog olim Sh.Raxmatullayevning “Idiomatik so’zlar frazeologik qo’shilmalar negizida vujudga keldi” O’zbek tilidagi idiomatic so’zlar quyidagicha taraqqiyot etaplarini bosib o’tdi. Avvalo, frazeologik butunlik-frazeologik chatishma,frazeologik qo’shilma- idiomatik so’z. Ko’rinadiki, idiomatik so’zning idiomatic ma’no anglatishi o’zining dastlabki bosqichidan meros bo’lib qolgan. Idiomatik so’zlar o’zining dastlabki bosqichida so’z birikmalaridan iborat bo’lgan.Taraqqiyot natijasida esa yakka so’zga aylangan. Ammo shunga qaramasdan,idiomatic so’zlarni ibora deb bo’lmaydi. Iboralar faqat so’zlar birikmasidan iboratdir. Shu boisdan ham iboralarni tashqi holatiga qarab, quyidagicha tasniflash mumkin: a) Ikki so’zdan tashkil topgan iboralar; b) Uch sozdan tashkil topgan iboralar; Masalan:
Shunday qilib, frazeologik birliklar tilning alohida birligi bo’lib, ular erkin bog’lanma yoki gapga teng, to’liq yoki qisman semantik shakllangan obrazli turg’un so’z birikmalaridir. Ularning aksariyati xalq tomonidan yaratilgan,ular xalqning urf-odatlari,madaniyati,turmush tarzi, yashash sharoitini ifoda etad tilshunoslikda Frazeologiya fan sifatida shakllandi va o’z taraqqiyot bosqichlariga ega bo’ldi.
II BOB. Frazeologik birliklarning shakl va ma’no munosabati. 2.1 Frazeologik birliklarning semantik tabiati. Frazeologiya grekcha so’z bo’lib, “phrase”-so’z birikmasi, “legos”esa “fan”, “ta’limot” demakdir. Demak, frazeologiya tildagi so’z birikmalarini o’rganuvchi tilshunoslikning bir sohasidir [7;35]. Tilda faqat so’zlar emas, balki so’z birikmalari orqali ham fikr bayon etiladi. Er-kin birikmalar Grammatik norma asosida shakllanadi va umumiy ma’no kasb etadi. Ingliz tilidagi frazeologizmlarning ma’no xususiyatlari ko’p qirralidir.Ingliz tilshunoslari o’zlarining ilmiy asarlarida,idiomalarga doir kitoblarida shu idiomalarni guruhlarga bo’lganlar.Lekin klassifikatsiya darajasida emas.Tildagi frazeologizmlarning klassifikatsiya qilishning an’anaviy pirinstipi,ularning kelib chiqishiga asoslangan “tematik” klassifikatsiyadir. Frazeologiya atamasi jahon filologiya ilmida 1558 yilda ingliz adabiyotshunos olimi Neandr tomonidan birinchi marta qo’llagan. U badiiy asarlarni tarjima qilish jarayonida ushbu atamani ishlatgan. Ma’lum bir asarni bir tildan boshqa tilga tarjima qilganda turg’un so’zlar bog’lanmasini aynan tarjima qilish mumkin bo’lmay qolgan. Frazeologik birliklarning ko’pchiligi lug’at va boshqa adabiyotlarda mujassamlashgan bo’lsada, G’arbiy Yevropa va Amerikaning tilshunoslikka oid adabiyotlarida frazeologiya nazariyasiga oid ilmiy ishlar ham uchraydi. Ingliz frazeologiyasi masalalari grammatika, stilistika, leksikografiya va til tarixi doirasida o’rganib kelingan. Dunyo tillarida frazeologiya leksikologiyaning bir sohasi sifatida o’rganiladi. Til ilmining rivojlanishida frazeologiya tilshunoslikning mustaqil sohasi sifatida qabul qilindi. Fransuz tilshunosi Sharl Balli frazeologiya atamasini fanga kiritgan
bo’lsa,bu atama G’arbiy Yevropa va Amerika tilshunoslarining ilmiy asarlarida ko’p ishlatiladi. Frazeologiya tilshunoslikning mustaqil sohasi sifatida o’rganish masalasi atoqli rus tilshunosi E.D.Polivanovtomonidan ilgari surildi.Uning takidlashicha leksika alohida so’zlarning ma’nosini,morfologiya so’zlarning shaklini,sintaksis esa so’z birikmalarining shaklini o’rganadi,uning fikricha, ana shu til sohalari barobarida ma’lum bir so’z birikmalarining ma’nosini o’rganuvchi alohida sohaga ham ehtiyoj seziladi. E.D.Polivanov frazeologiyaning tilshunoslikda mustahkam o’rin egallashga ishonchi komil edi va shunday bo’ldi ham. Frazeologiyani tilshunoslik- ning mustaqil sohasi sifatida o’rganish masalasi rus olimi V.V.Vinogradov tomonidan ilgari surilgan V.V.Vinogradovning buyuk izmati shundaki, u frazeologik birliklarni semantik jihatdan guruhlarga ajratdi.Ammo uning xizmatlariga qaramay,frazeologiya leksikologiyaning bo’limi
sifatida qolaveradi,chunki frazeologiyani tilshunoslikning mustaqil sohasi bo’la olishini isbotlovchi asosiy tushunchalar ishlab chiqilmagandi. Shunday qilib, frazeologiyani leksikologiyaning bir bo’limi sifatidao’rganish davom etdi.E.D.Polivanov va V.V.Vinogradovdan so’ng birinchi bo’lib frazeologiyani tilshunoslikning mustaqil sohasi sifatida o’rganish masalasini ilgari surgan olim B.A.Larin edi. U frazeologiya sohasida yetarlicha ilmiy ishlar qilinmaganini ta’kidlab o’tdi [17;20]. A.V.Kuninning fikricha, frazeologiya leksikologiya bo’limi doirasidan chiqqan, uning ko’lami va nufuzi ancha ortdi.Shunday qilib, hozirgi ko’pgina zamonaviy tillarda frazeologiya tilshunoslikning alohida bo’limi sifatida o’rganilmoqda. Frazeologiya sohasida ko’plab bir-biriga teskari fikrlar bildirilgan bo’lsada, ilmiy ishlar qilindi. N.N.Amosova, A.V.Kunin, B.A.Larin, V.A.Arxangelskiy, V.V.Vinog-radov, A.U,Smirnitskiy, S.S.Gorelik, I.A.Melchuk, I.I.Rezvin kabi taniqli tilshu-noslarning bu sohaga qo’shgan hissalari buyukdir. Frazeologiya tilshunoslikning umumiy sistemasiga kiruvchi mikrosistema hisoblandi. Tilshunos olim V.A.Arxan-gelskiy frazeologiya sistemasining xususiyatlarini shunday
tavsiflaydi: sistemaning an’anaviyligi. Frazeologik sistema o’zida o’tmish merosini,qadriyatlarni aks ettiradi,u avloddan avlodga o’tadi. Sistemani tashkil qiluvchi frazeologik birliklar-ning ko’pligi,til va nutqning boyib borishi bu omilga asosiy sababdir [18;56]. Frazeologik sistemani frazeologik birliklar komponentlari o’rtasidagi munosabatlar tashkil etadi. Shunday qilib, frazeologik mikrosistema ikkita bir- biriga bog’liq sistemadan tashkil topgan o’zaro munosabatlar sistemasi va tuzilish sistemasi. Frazeologiyaning tadqiqot obyekti tilning frazeologik mikrosistemasi va uning qonuniyatlaridir.Lekin frazeologiyaga oid ko’pgina savollar,masalalar o’z yechimini kutmoqda, frazeologik birliklarga oid qonuniyatlar to’laligicha ochilmagan,frazeologik darajada va frazeologik ma’no tushunchalari yetarlicha asoslanmagan, qoshma so’z va frazeologik birlik o’rtasidagi chegara hamma vaqt aniq emas, frazeologiya va frazeomatika o’rtasidagi farq aniq belgilanmagan. O’zbek tilshunosligida frazeologizmlarni o’rganish 1950-yillarda boshlandi.Bu sohada
Ya.Pinxasov, M.Hasanov, I.Qo’chqortoyev, Sh.Raxmatullayev, A.Mamatov kabi taniqli tilshunoslar ilmiy tadqiqot olib bordilar. O’zbek frazeologiyasi sohasida tilshunos olim Sh.Raxmatullayevning qo’shgan hissasi ulkandir. Bu olim o’zbek iboralarining grammatik xuxusiyatlarini keng tadqiq qildi. U o’zbek tili frazeologik birliklarini lug’aviy birlik sifatida o’rganishni boshlab berdi. Uning ilmiy tadqiqotlari va bu ilmiy faoliyatning mevasi bo’lgan “Frazeologik birliklarning asosiy
ma’no turlari” (1955), ”O’zbek
frazeologiyasining ba’zi masalalari“ (1966), “Nutqimiz ko’rki” (1970), “O’zbek tillining izohli frazeologik lug’ati” (1978) kabi qator ilmiy asarlari o’zbek tilshunosligida muhim
nazariy va
amaliy ahamiyatga ega. O’abek
frazeologiyasining xuddi ingliz frazeologiyasi kabi, hajmi o’rganish obyekti masalasi atrofida hali ham munozara bo’lib turganiga qaramay olimlar frazeologik boylikni turli nuqtalardan yondashib o’rganishni davom ettirmoqda. Ikki yoki undan ortiq so’zdan tarkib topgan va yaxlit bir ma’no ifodalaydigan grammatik va semantic jihatdan bo’linmaydigan va odatda,so’z ekvivalenti bo’lgan til birligi frazeologik birlik yoki frazeologizm deyiladi[19;87] Download 0.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|