9-mavzu: Byudjet-soliq siyosati. Reja

1
 Y= --------------- (a+I+G) 
1-b ( 1-t) 
Bu yerda: 1 / (1-b(1-t) – yopiq iqtisodiyotda xarajatlar multiplikatori;
t – chegaraviy soliq stavkasi. 
t =ΔY/ΔT 
Bu yerda: ΔT – to’lanadigan soliqlar miqdorining o’sishi; 
ΔY – daromadlarning o’sishi. 
Progressiv soliq tizimi multiplikator samarasini yumshatadi va ishlab chiqarish hamda 
bandlilik darajalarini barqarorlashtiradi.
Soliqqa tortish hisobga olingan holdagi xarajatlar multiplikatori soliqqa tortish hisobga 
olinmagan holdagi soliq multiplikatoridan ancha kichikroq miqdorga ega, chunki daromadlarga 
aylangan xarajatlarning bir qismi soliqlarga chegirilib, muomaladan chiqadi va malьtiplikatsiya 
samarasini pasaytiradi. Bu ikkala formulani solishtirganda ham ko’zga tashlanadi. SHuningdek 
ochiq iqtisodiyotda oshgan daromadlarning bir qismi importga yo’naltirilishi oqibatida 
muomaladan chiqib ketishi tufayli multiplikator samarasi yopiq iqtisodiyotga nisbatan pastdir.
Ochiq iqtisodiyotda davlat xarajatlari multiplikator va muvozanatli ishlab chiqarish hajmi 
quyidagi tenglamalar sistemasini yechib topiladi: 
 
 
Y=C+I+G+Xn 
 C=a+b(1-t) x Y 
Xn=g+m’Y 
Agarda (2) va (3) tenglamalarni asosiy makroiqtisodiy ayniyatga qo’yib, yechsak quyidagi 
yechimga ega bo’lamiz: 
1 
Y= ------------------- (a+I+G+g) 
1(1-b(1-t)+m’ 
Bu yerda: 1 / 1(1-b(1-t)+m’ ochiq iqtisodiyotda davlat xarajatlar multiplikatori. 
Muvozanatli daromadlar darajasiga soliqlarni kamaytinish ham mulьtiplikativ ta’sir 
ko’rsatadi. Soliqlar miqdorini ΔT ga kamaytirsak, tasarrufdagi daromad darajasi ΔT ga oshadi. 
Iste’mol xarajatlari mos tarzda ΔTx b (bu yerda b-iste’molga chegaraviy moyillik) miqdorga 
oshadi va u rejalashtirilgan xarajatlar egri chizig’ini yuqoriga siljitadi, milliy ishlab chiqarish 
hajmini esa ΔU ga oshiradi. 
Soliq mulьtiplikatsiya samarasi davlat xarajatlari singari soliqlarning bir marta o’zgarishi 
oqibatida iste’molning bir necha bor o’zgarishiga boqliq. 
T↓(ΔT) Yd↑ (ΔYd= -ΔT) C↑ (ΔC=b(-ΔT)) E↑ (ΔE=b(-ΔT))  Y↑ (ΔY=b(-ΔT) C↑ 
(ΔC=b(b(-ΔT)) E↑ (ΔE=b2(-ΔT)) Y↑ (ΔY=b2(-ΔT))  
C↑ (ΔC=b(b2(-ΔT))) va h.k. 
Demak, soliq multiplikatorini quyidagicha tasvirlash mumkin: