9-mavzu: ilg‘or pedagogik texnologiyalar reja

modullar to`plami,- pedagogik texnologiyani uning biror darajasidan boshlab 
tasvirlash maqsadida bitta modul sifatida hisoblangan bir nechta modullar yig`indisi. 
modul darajasi— birlamchi modullarning o`z tarkibida aslida qancha 
modullarga ega ekanligiga qarab quyidagi darajalarga bo`linadi: 
o 
Bir o`quv mashg`ulotini o`tkazishga mo`ljallangan modullar; 

---

o 
O`quv fanining bir mavzusini, bir bo`limini, bir qismini yoki hamma 
tarkibiy 
bo`laklarini o`qitish texnologiyasini tashkil etuvchi modullar.Ularni bloklar 
deb ham nomlanadi; 
o 
Bir nechta turdosh o`quv fanlarini yoki ayrim fanlarni o`qitish 
texnologiyasini tashkil qiluvchi modullari; 
o 
DTSning tarkibiy bo`laklarini va ularni bajarish texnologiyasini tashkil 
qiluvchi modullar; 
o 
O`quv reja va dasturlarning tarkibiy bo`laklarini va ularni bajarish 
texnologiyasini tashkil qiluvchi modullar; 
o 
Ta’lim vositalarini tashkil qiluvchi modullar; 
o 
Pedagogik texnologiya jarayonida qo`llaniladigan usullarni tashkil 
qiluvchi modullar. 
Algoritm — pedagogik texnologiya bo`laklari (modullar)ning o`zaro 
joylashuvini hamda pedagogik texnologiya jarayonlarini amalga oshirish ketma -
ketligining avvaldan belgilangan tartibi, ya’ni qoidasidir. 
Algoritmlash esa pedagogik texnologiya tarkibiy bo`laklarini amalga oshirish 
jarayonining ketma-ketligini belgilash bo`lib, ko`zlangan maqsadga erishish 
kafolatini amalga oshiradi. Odatda, pedagogik texnologiyani loyihalashda oldin 
uning algoritmi ishlab chiqiladii. Shu algoritmga muvofiq holda modullarning 
o`zaro joylashuvi tartibi aniqlanadi. 
Pedagogik texnologiyada algoritmlar alohida mashg`ulot yoki uning biror 
bo`lagi algoritmi, o`quv fanini o`qitishning umumdidaktik izchilligi algoritmi, 
o`quvchi faoliyatini, o`qituvchi faoliyati, o`zlashtirishni nazorat qilish jarayoni, 
maktabni boshqarish jarayoni algoritmi kabi turlarga bo`linadi. 
Pedagogik faoliyatning eng kichik bo`laklari o`zaro joylashuvini va shu 
faoliyatni amalga oshirish ketma-ketligini belgilash algoritmlashning birlamchi 
darajasi bo`lib, ularni birlamchi algoritmlar deyiladi. 
Algoritmlash orqali pedagogik texnologiyani tegishlicha tayyorgarlikka ega 
bo`lgan mutaxassislar tomonidan oldindan belgilangan maqsadlarning to`liq amalga 
oshirilishini kafolatlagan holda amalga oshirish imkoniyati yaratiladi. 
Modullashtirish va algoritmlash madaniyati ta’lim-tarbiya jarayonida odat 
tusiga kirgan holdagina turli darajalardagi pedagogik texnologiyalarni yaratish va 
amalda qo`llash faoliyati yanada keng rivojlana boradi. 
Ta’lim jarayoni nihoyatda murakkab va ko‘p kom ponentlidir. T a’lim 
samaradorligi pedagog va talaba-o'quvchining faolliligiga, ta ’lim vositalarining 
mavjudligiga, ta ’lim jarayonining tashkiliy, ilm iy-m etodik mukammalligiga, jam 
iyatda ilmli kishilarga b o ‘lgan ehtiyojga va boshqa hali aniqlanm agan ko ‘pgina 
omillarga bog'liq. Jamiyat o ‘zining ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy ehtiyojlari asosida ta 
’lim samaradorligi yuqori b o ‘lishini talab etadi. 0 ‘zbekistonda bozor 
munosabatlariga asoslangan iqtisodiy strukturalar yaratilayotgan hozirgi kunda 
keng, chuqur bilimli va bilim larni amalda q o ‘llay oladigan shaxslarga talab 
kuchayib borm oqda. Bilim don va tadbirkor, ijtimoiy faol shaxs jam iyat hayotida, 

---

m ehnatda o ‘zining o ‘rnini topadi. 0 ‘zbekiston Prezidenti I.A.Karimov «...shuni 
yaxshilab tushunib olishimiz zarurki, jam iyatim izni yanada demokratlashtirish va 
fuqarolik institutlarini shakllantirish, aw alo, aholining siyosiy, ijtimoiy va davlat 
hayotida nechog‘lik faol ishtirok etishi bilan uzviy bog‘liq», deb ko‘rsatdi. Bunday 
faollik vujudga kelishi uchun bilim don va harakatchan, milliy istiqlol g‘oyasiga 
sodiq b o ‘lgan shaxsni shakllantirish kerak. T a’limning barcha bo ‘g'inlarini 
shunday tashkil etish kerakki, u yoshlarga chuqur va asosli bilim berish bilan birga 
keng qamrovli fikrlashga o' rgatsin. T a’lim jarayonida talabada mustaqil bilim olish 
ehtiyoji shakllanib borishi hozirgi kunning talabidir. Pedagogik amaliyot va 
tadqiqotlarda qator ish usullari qo‘llab k o ‘rildi. T a’lim ni m uam m oli tashkil etish, 
ta ’limda o‘quvchilarni faollashtirish, ham korlik pedagogikasi, tayanch bilimlarga 
asoslanish, ta ’lim ni optim allashtirish va boshqalar tajribadan o ‘tdi. Lekin bu 
pedagogik vositalar ayrim o ‘qituvchilarda samarali natija bersa ham , uni ommaviy 
yo‘sinda ta ’lim tizimiga kiritib bo ‘lmadi. Pedagogik texnologiyaning asosiy m 
ohiyati ta’limda talabalarni qiziqtirib o ‘qitish va bilim larni to iiq o ‘zlashtirishga 
erishishdir. T a’lim da berilayotgan bilimlarni talabalarning aksariyat ko‘pchilik 
qismi puxta o'zlashtirishi pedagogik texnologiyani joriy etishning asosiy m aqsadi 
hisoblanadi. Pedagogik texnologiya asosida dars o'tishda eng asosiy talab talabaning 
hayotiy tajribasi aw al o ‘zlashtirgan bilim lari va qiziqishlari asosida bilim berishni 
ko'zda tutadi. Pedagogik texnologiya o'rganilayotgan soha bo'yicha talabalarda bilim 
yetarhcha bo‘lmagan holda ham talabada salbiy kechinm aga o ‘rin qoldirmaslikni, 
bu talabaning aybi emasligini tan olishni talab etadi. Faollik ko‘rsatilsa, bilimlarni 
o‘zlashtirib olishga talabalarda ishonch paydo bo'lishiga erishish m um kin. Mavjud 
pedagogika fanida dars jarayoniga oid berilgan m a’lumotlarda e ’tibor ko'proq yangi 
bilim larni bayon etish, uni m ustahkamlash va natijasini hisobga olishga qaratilgan. 
Bilim berishda talabaning awalgi bilimlari, hayotiy tajribasi yetarlicha hisobga 
olinm agan. D ars rejasida aw al o ‘tilgan mavzuni yakunlab, yangi mavzuga 
bog‘lash taklif etilgan. Lekin shu yangi o ‘tilayotgan mavzu bo‘yicha talabaning 
bilimni aniqlash, m avzuga xos bo ‘ladigan dastlabki m a’lum otlarni berish 
yetarlicha amalga oshirilmagan. Pedagogik texnologiya talabalarning o 
‘rganilayotgan soha bo'yicha bilimlarni esga tushirish, jonlantirish yangi bilimni 
o'zlashtirishga asos bo'ladi, deb ko'rsatadi. Bilimlar va tayyorgarlikni aniqlash 
talabani faollashtirish va bilim o'zlashtirishga ijobiy motivni keltirib chiqaradi. M 
avzuni o'rganishgakirishishda erkin suhbat, m unozara, aqliy hujum va boshqa 
shakllarda jonlantirish mumkin. Pedagogik texnologiya ta ’lim amaliyotida uchta 
darajada qo'llaniladi: 1. Umumiy pedagogik daraja. U m um iy pedagogik (umum 
didaktik, umumtarbiyaviy) texnologiya o'quv-tarbiya jarayonining yaxlit tizimliligi, 
m a’lum bir region, o'quv yurti tom onidan uzluksiz ta ’lim tizimining muayyan bir 
bosqichidagi texnologiyaning um umiy qonuniyatlari, ilm iy-nazariy asoslari, tam 

---

oyillari, am aliyotda qo'llash ning umumiy xususiyatlari, shart-sharoitlarini 
ifodalaydi. Shu o'rinda qayd etish kerakki, uzluksiz ta ’lim tizim ining har bir 
bosqichida ta ’lim m azm uni orqali tegishli o'ziga xos m aqsad va vazifalarni amalga 
oshirish ko'zda tutilganligi sababli, pedagogik tex- nologiya ham o ‘ziga xos 
xususiyatga ega bo‘ladi. Bu darajada pedagogik texnologiya pedagogik tizim 
tushunchasiga sinonim hisoblanadi. Uning tarkibiga ta ’Jim-tarbiya jarayonining m 
aqsad va vazifasi, m azm uni, vosita va metodlari, tarbiya jarayonining obyekti va 
subyekti faoliyatining algoritmlari kiradi. 2. Xususiy metodik darajada pedagogik 
texnologiyaning m uayyan bir predm et, kursni o ‘qitish jarayonining maqsad va 
vazifalarini amalga oshirish maqsadida foydalaniladigan ta ’lim m azm uni, o'qitish 
vositalari, m etodlari va shakllarining majmuasi tushuniladi. 3. Lokal (modul) 
darajada o'quv-tarbiya jarayonining m a’lum bir qismining xususiy didaktik va 
tarbiyaviy m aqsadini hal etishga qaratilgan texnologiya tushuniladi. Unda o'quvchi- 
talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etish, ular bilim ini nazorat qilish, shaxsiy 
fazilatlarini shakllantirish kabi m asalalar ko‘zda tutiladi. Pedagogik 
texnologiyaning yuqorida qayd etilgan uchta darajasi bir-birini to ‘ldiradi va taqozo 
etadi. 0 ‘zbekistonda pedagogik texnologiya masalalari, asosan, ta'lim doirasida 
o'rganilm oqda. T a ’lim texnologiyasi deb, o ‘quv-tarbiya jarayonida o ‘quvchi m 
aqom ini o'zgartirish, yangilash yo ‘li bilan m a’lum ot m azm unini va m 
odellashtirish darajalari — o ‘quv m ateriali, o ‘quv predm etiga pedagogik ishlov 
berish, o ‘rganiladigan m avzuni o ‘quvchi-talabalarning real bilish imkoniyatlariga 
moslashtirish, ta ’lim natijasini qabul qilingan etalon darajasiga ko‘tarish va 
baholashga oid usullar, vositalar, ta ’limning tashkiliy shakllarini tushunam iz. T 
a’lim texnologiyasi o ‘quv-tarbiya jarayonini boshqarishning hozirgi yetakchi 
prinsipi (subordinatsiya) ni chegaralaydi, undakoordinatsiyao'qituvchi (pedagog) va 
o 
‘quvchi-talaba 
faoliyatini 
o'zaro 
muvofiqlashtirishning 
yetakchi 
prinsipigaaylanadi. Koordinatsiyata’lim ni tashkil qilish, boshqarish va nazorat 
qilishning bosh prinsipiga aylanganda o ‘quvchi-talaba ta ’lim jarayonining o 
‘qituvchi (pedagog) bilan teng huquqli subyektiga aylanadi, ta’lim jarayonini 
0‘qituvchi (pedagog) va o ‘quvchi-talaba birgalikda amalga oshiradi. G ‘arb 
mamlakatlaridagi ta ’lim texnologiyasining bosh g£oyasi dasturlashtirilgan ta ’limga 
borib taqaladi. Dasturlashtirilgan ta ’lim asoschilaridan biri Berres Frederik 
Skinnerning ta ’kidlashicha, o'quvchilarning o ‘quv m ateriali va uni o‘zlashtirishga 
oid xatti-harakatlari (o‘quvchi faoliyati) pog‘onalar (ta’lim bosqichlari)ga ajratiladi, 
har bir bosqichda o ‘quv m aterialining m a’lum ulushi to ‘liq o'zlashtiriladi, o ‘quv 
m aterialining o ‘zlashtirilgan ulushi tekshirilib, keyingi ulushni o ‘rganishga o 
‘tiladi. D em ak, pedagogik texnologiyaning asosiy tam oyili m a’lum ot m azm unini 
to'liq o'zlashtirish taktikasidan iborat bo‘lib, u dastaw al dasturlashtirilgan ta ’lim 
nazariyasi va amaliyoti qobig‘ida paydo bo'lgan edi. Pedagogik texnologiya inson 

---

ongi, tafakkuri bilan bog'liq bilim lar sohasi sifatida m urakkab va ham m aga ham 
tushim tirish m umkin bo'lm agan pedagogik jarayonni ifoda etadi. Uning o'ziga 
xosjihati — tarbiya m uam mosini ham qamrab olishidir. Dem ak, texnologiya 
samaradorligi inson o'zining ko'p qirrali tom onlari bilan unda qanchalik to'liq nam 
oyon bo'lyapti, uning psixologik-kasbiy jihatlari, ularning kelajakda rivojlanishi 
(yoki pasayishi) qanday hisobga olinyapti, degan savollarning yechimiga bog'liq 
ekan. Shu jihatdan olganda texnologiya shaxsning rivojlanish bosqichlarini 
loyihalashtirish, tashxislash kabi imkoniyatiarga ham ega bo'ladi. Bu esa p 
edagogning texnologik jarayon bilan ishlash qobiliyatiga bog'liq. Pedagogning 
belgilangan o'quv-tarbiya vazifalarini m e’yoriy huijatlarda ko'rsatilgan talablar 
asosida yo'l qo'yiladigan chegaraviy ko'rsatkichlar doirasida bajarish holati, ishlash 
qobiliyati deb atalishi m um kin. Dem ak, u yoki bu fan o'qituvchisining m ahoratini 
aniqlashda uning faoliyati davlat ta’lim standartlari talablariga va pedagogik 
shartlarga nechog'lik mos kelishi nazarda tutiladi. Pedagogik nashrlarda pedagog 
faoliyatini baholash uchun qator ko'rsatkichlar tavsiya etiladi, jum ladan: - 
pedagogik natijaviylik — pedagog guruhida fan bo'yicha o'zlashtirishning o'rtacha 
qiymati; - o'qitishning ilmiylik darajasi — pedagogning o'quv elem entlarini fan 
abstraksiyasi pog'onalari bo'yicha tushuntirishi; - ta ’lim m azm unini m etodik 
tayyorlash — umumiyligi, izchilligi, harakatdaligi, ortiqcha emasligi kabi 
talablarning e ’tiborga olinishi; - ta ’lim da u yoki bu natijani qo'lga kiritish 
yo'llaridan samarali foydalanish — ekstensiv yoki intensiv sharoitda va hokazo. U 
m uinan olganda, pedagog uch u n asosiy kasbiy-m e’yoriy ko'rsatkich — bu, 
birinchi navbatda, o 'z holatini pedagogik jarayonda bunyodkor sifatida his etishi va 
anglab yetishidir. Pedagog o'zining ish faoliyatiga xususiy kasbiy yaroqliligini, 
pedagogik voqelikdagi o'z o 'm in i baholay olmas ekan, undan hech qachon 
ijodkorlikni talab qilib bo'lmaytli. D em ak, pedagogik faoliyatga kirib kelayotgan 
har bir inson o'zining unga m oslanuvchanligini, slui kasbga layoqati, qiziqishi 
borligini to'liq lasavvur clislii kerak. T a ’lim texnologiyasining asosiy maqsadi ham 
. o ‘quv predm etlarini to'liq o'zlashtirishga m os keladigan ta'lim loyihasini 
yaratishdir. Bunday loyiha hozirgi zainon psixologiyasi, didaktikasi va pedagogik 
am aliyotining asosiy va ilg'or g ‘oyalariga tayangan holdagina yaratiladi. T a’lim 
— boshqariladigan jarayon bo ‘lib, uning natijasi, ko‘p jihatdan, tayyorlangan 
didaktik loyihaga bog'liq. Didaktik loyiha esa ta ’lim texnologiyasining mahsulidir. 
O 'quvchi- talabalarning bilish faoliyatini didaktik loyihaga ko‘ra boshqarish ta ’lim 
texnologiyasining pedagogik asosi sanaladi. H ar qanday jarayonning boshlanishi va 
yakuni mavjud boMganidek, didaktik loyihani amalga oshirishning ham kirish va 
chiqish nuqtalari bor. Ikki nuqta orasiga juda ko‘p nuqtalarni joylashtirish m um kin 
b o ‘lganidek, didaktik loyihani am alga oshirish ibtidosi bilan intihosigacha bo'lgan 
m asofada ta ’limning samarali usullari, vositalari ko‘p topiladi. Bu erda ta ’lim 

---

texnologiyasi eng samarali usul bo'lib, ta ’lim ning samarali shaklini tanlashda 
o'qituvchiga yordamga keladi. Dem ak, m aqsaddan etalonga yetib kelguncha 
o'qituvchi (pedagog) va o'quvchi-talaba ongi juda ko'p hodisalar bilan uchrashadi. T 
a’limga texnologik yondashish — bu m a’lumot va ta’lim m azm unini atroflicha 
tahlil qilish yo'li bilan o'quv-tarbiya jarayonining um um iy, xususiy maqsadlarini 
tahlil qilish, o'qituvchi (pedagog) va o'quvchi-talaba maqsadlarining uchrashgan 
nuqtalarida (o'qitish m aqsadi, o'qish maqsadi) ta ’limning didaktik maqsadini 
belgilash asosida ta’limni loyihalash va amalga oshirish yo'llari bilan mo'ljaldagi 
etalonga erishishdir. U m um an, ta ’lim texnologiyasi haqida gap ketganda o'zaro 
daxldor quyidagi hodisalarni bir-biridan farqlashga ehtiyoj tug'iladi: ta'lim ni 
didaktik loyihalash; loyihani amalga oshirish; ta ’limning joriy va oraliq natijasiga 
ko‘ra didaktik loyihaga tuzatish va o'zgartirislilar kiritish; ta ’limni takrorlash va 
yakuniy nazoratdan iborat. Bu hodisalarning birinchi va ikkinchisi an ’anaviy ta ’lim 
tajribasida ham uchraydi. T a’lim texnologiyasining an’anaviy ta ’lim tizim idan 
farqi shundaki, ta ’lim natijasi va uning etalon darajasida bo'lishi doimo o'qituvchi 
(pedagog) ham da o ‘quvchi-talabaning diqqat marka/.ida turadi. O'qituvchi 
(pedagog) ta ’lim nati- jasini tez-tez tekshiiib, o ‘quvchi-talabalarni o ‘zlari erishgan 
yutuqlardan ogoh qilib turadi va o‘quvchi-talabalar o ‘zlari erishgan yutuq va kam 
chiliklam i anglab, yutuqlarini yanada ko'paytirishga. kam - chiliklarini esa bartaraf 
etishga harakat qiladi. 0 ‘quvchi-talabalar ta ’lim ning zaruriyligini, ular ta ’lim 
jarayonining haqiqiy subyektiga aylangan paytida sezishadi. T a’lim texnologiyasi 
bo‘yicha qilinadigan ishlar ikki qism dan iborat: ta ’lim loyihasini tayyorlash va 
loyihani amalga oshirish. 1. T a’lim loyihasini tayyorlash. Loyiha 0‘qituvchi yoki 
ekspert a ’zolari tuza olish faoliyatining mahstili bo'lib, qator um um iy 
xususiyatlarga ega. Loyiha asosida o'qituvchi (pedagog) va o'quvchi-talabalam ing 
kelajakda birgalikda amalga osliiradigan faoliyati yotadi. T a’lim loyihasi m a’lum 
ot m azm unini davlat standartlari talablari asosida tahlil etishdan boshlanadi. Tahlil 
m a’lum ot m azm uni elem entlari (bilimlar, ko‘nikm a va malakalar, ijodiy faoliyat 
tajribasi, munosabatlar) dasturlarda qanday berilganligi. darsliklarda qanday aks 
ettirilganligiga qaratiladi. Keyin ta ’lim m azm uni o'rganiladi, u yoki bu mavzuni o 
‘rganishdan ko‘zda tutilgan maqsad, ta ’lim ning didaktik maqsadi, 0‘qituvchi 
(pedagog) va o'quvchi-talabalar m aqsadi, m aqsadlarni amalga oshirish va hisobga 
olish varaqalari, beriladigan uy ishlari miqdori, mavzular bo'yicha o'tkaziladigan test 
savollari, reyting nazorati bosqichlari, etalon darajasida o'zlashtirish usuli oldindan 
belgilab qo‘yiladi. Bu ishlarning barchasi ongda ta ’lim m odelini yaratishga olib 
keladi. 2. Ta’lim loyihasini amalga oshirish. Ta’lim loyihasi bevosita ta’lim 
sharoitida amalga oshiriladi. Bu jarayonda quyidagi ishlarga alohida e’tibor 
qaratiladi: - o'rganilayotgan m avzu b o 'y ich a m aqsad, vazifalar bilan o'quvchi-
talabalarni oldindan tanishtirish, m uam m o, topshiriqlarni, shuningdek, uy 

---

vazifalari, m ustaqil bajariladigan ishlarni, ularni bajarish tartibi, paytini e ’lon 
qilish, mavzuni to 'liq o 'z lashtirish bo'yicha ko'rsatm alar berish, o'zlashtirish m 
e’yorlarini aytib berish; - o'quvchi-talabalarni faol, m ustaqil faoliyatga 
rag'batlantirish, ular diqqatini bo'lim yoki mavzu mazm uniga tortish, uni qanday 
o'rganish zarurligini aytib berish, bilishga qiziqish uyg'otish, o'qisho'rganishga 
havas, m uam m olam i bajarishga ehtiyoj uyg'otish, emotsiyalar, tafakkur hodisalari, 
bilim larni o'quv holatlariga tat- biq etish yo'llari orqali mavzu bo'yicha m a'lum otlar 
to'plash, to'plangan m a’lum otlar yuzasidan joriy nazoratni tashkil etish, mavzuni to 
‘liq o ‘zlashtirishga oid o'zgarish, qo‘shimcha, tuzatishlarni belgilash; - bo'lim yoki 
m avzu bo'yicha to 'p lan g an bilim larga ishlov berish. T a’lim jarayoni stoxastik 
xarakterga ega. Unda kutilgan va kutilmagan, rejalashtirilgan, favqulodda va 
tasodifiy hodisalar ham uchrab turadi. O 'rganilgan bilimlarga ishlov berish 
jarayonida ham joriy nazorat natijalariga asoslanib loyihaga yangi o'zgarish, qo'shim 
cha va tuzatishlar kiritiladi; - bo'lim yoki mavzu bo'yicha um um iy xulosalar 
chiqarish, chiqarilgan xulosalarni murakkab o'quv holatlariga tatbiq qilish, oraliq 
nazorat natijalariga ko'ra mavzu yoki bo'lim bo'yicha axborot to 'p la sh , to 'p la n g 
a n axborotlarga ishlov berish jaray o n larid a o'quvchi-talabalar erishgan yutuqlarni 
tahlil qilish, o'quvchi-talabalarning bilim va malakasi, ijodiy faoliyat tajribasidagi 
kamchiliklarini ko'rsatish, guruhdagi har bir o'quvchi-talabaga yakuniy 
nazoratgacha bajariladigan qo'shim cha topshiriqlarni berish, ularni o'quv m 
aterialini yanada atroflicha o'zlashtirishga rag'batlantirish; - yakuniy nazoratning 
asosiy vazifasi o'quvchi-talabalarning m a’lumot va ta ’lim m azm uni elem entlarini 
etalon darajasida o'zlashtirishlarini aniqlash, etalon darajasidan past o'zlashtirgan 
o'quvchi-talabalarni ogohlantirish, qo'shim cha topshiriqlar berish kabilardan iborat. 
> Zam onaviy pedagogik texnologiya ta ’lim maqsadini aniq o'rn atishdan boshlab 
to uning natijalarini baholashgacha bo'lgan bosqichlarning har biri uchun ijodiy 
faoliyatni talab etadi. Pedagog faoliyatining texnologiyalanuvchanlik darajasini 
prof. N .Sayidahm edov quyidagi m ezoniar asosida alohida ajratib ko'rsatgan. 1. 
Tashxislanuvchan o'rnatilgan maqsad — o'quvchi-talaba to m onidan didaktik, 
jarayon mahsuli sifatida o'zlashtirilgan aniq o'lcham li tushunchalar, am allar va 
faoliyat turlari. 2. Ta’lim mazmunini o'quv elementlari yordamida bayon qilishda 
abstraksiya pog'onalarining va axborotlarni o'zlashtirish darajasining hisobga 
olinishi. 3. O'quv m ateriallarini o'zlashtirish bosqichlarining yetarlicha m antiqiy 
qat’iyanligi — didaktik jarayon tuzilmasiga mosligi. 4. 0 ‘quv jarayoniga yangi 
vositalar va axborotlashtirish usullarining joriy etilishi. 5. O 'qituvchining qoidabop 
(algoritmli) va erkin, ijodiy faoliyatidagi m um kin bo'lgan chetga chiqish 
chegarasining ko'rsatilishi. 6. O'quvchi-talaba va o'qituvchi faoliyatida shaxsiy 
motivlashganlikning ta ’m inlanishi (erkinlik, ijodiyot, kurashuvchanlik, hayotiy, 
kasbiy mohiyat va boshqalar). 7. O 'qitish jarayonining har bir bosqichida kom m 

---

unikativ m unosabatlam ing, axborot texnikalari bilan m uom ala qilishning m 
aqsadga muvofiqligi. Yuqorida berilgan ko'rsatkichlar loyihalangan o'quv 
jarayonining texnologik darajasini to 'liq ifodalaydi, am alda joriy etilishi esa 
pedagogni yuqori malakali mutaxassisga aylantiradi, talabaning nufuzini ham birm 
uncha oshiradi va ijodiy faoliyatni rivojlantirishning yangi qirfalarini ochadi. Zam 
onaviy pedagogik texnologiyani m untazam tahlil qilib borish, loyihalashtiruvchi 
vositalarning eng zarurini tanlash m etodlarining maqsadga muvofiqligini aniqlay 
bilish (ta’lim m etodlari), olinishi zarur bo'lgan natijani oldindan tahlil qilish (m 
aqsadlarning amalga oshishiga erishish), o'quv jarayonining yaxlitligini ta ’m inlash 
kabi tamoyillarga asoslanadi. Pedagogik texnologiyalarni ta ’lim jarayoniga joriy 
qiUsh, ayniqsa, xorijiy davlatlardagi pedagogik texnologiyalar tajribalaridan 
foydalangan holda o'zim izning tizimlashtirilgan ta ’lim jarayonining zamonaviy 
pedagogik texnologiya tizim ini vujudga keltirish borasidagi amalga oshiriladigan 
ishlarni umumlashtirish va hayotda qo'llash uchun quyidagi tadbirlarga amal qilish 
maqsadga muvofiqdir: 1. Ta’lim jarayoni ishtirokchilari — o'qituvchi (pedagog) va 
o'quvchi-talabalar o'rtasida: O'quv rejasini ishlab chiqish, ya’ni o'qituvchi (pedagog) 
boTim va bobni o'rganish rejasini tuzar ekan, ushbu rejada o'quvchi-talaba va 
o'qituvchi (pedagog) faoliyati o 'z ifodasini topm og'i lozim. Z am onaviy pedagogik 
texnologiya tam oyillaridan biri bo'lgan o'quv m ehnatining o'qituvchi (pedagog) va 
o'quvchi-talaba o'rtasida izchil rejalashtirilgan taqsim oti o'qituvchi (pedagog)dan ta 
’lim jarayonini izchil boshqarishni talab qiladi. 2. Fanning ichki bog'lanishi va 
fuqarolararo bog'lanish imkoniyatlaridan maqsadli foydalanish. H ar bir 
o'rganiladigan kichik va yirik o ‘quv birliklari oldin o'rganilganlarga tayanadi. 
Bunda fanlararo bog'lanishlar va o ’quvchilalabalarning tayyorgarlik darajalarini 
bilish ham m uhim tom onlardan biridir. D em ak, o'quvchi-talabani yangi bo‘!im, 
bobni o'rganishga olib kirishda undagi mavjud bilimlarga tayanish, agar mavjud 
bilimlar yangi bobni, boTimni o'rganishga yetarli bo'lm asa, oraliq tayyorgarlik olib 
borish va shundan keyingina bilimlarni o'rganishning navbatdagi bosqichiga o ‘tish 
mumkin. 3. 0 ‘quv birliklarini (m ezonlarini) belgilash. 0 ‘quv birliklari o ‘quvchi-
talaba o'rganishi lozim bo‘lgan tu shunchalar, ta ’riflar, qoidalar, qonunlar, 
hodisalar, voqealardan iborat bo'lib, ular orasidagi m antiqiy bog'lanishning ta 
’minlanishi shu bob yoki bo‘lim ning o'zlashtirilishiga olib keladi. O 'qituvchi 
(pedagog) bob, boMim uchun ajratilgan soatlarda o'quvchi-talabalar o'rganishi 
lozim bo'lgan m ezonlar hisoblanib, o ’quvchi-talaba bilimini baholashning 
chegaraviy qiymati aniqlab olinadi. O 'quv rejasini tuzishda o'qituvchi (pedagog) va 
o'quvchi-talabalar bilishi kerak bo'lgan o'quv birliklarini bo'lim lar, boblar bo'yicha 
aniqlaydi va ularga mustaqil topshiriq sifatida bo'lim ni o'rganishdan oldin va/ifii 
qilib beradi. 4. Diagnoslik tahlil. O'qnvchi-lalabalar bilimidagi notekisliklarni 
aniqlash, ularni (o'ld iiib va navhaklagi o'/lashtirish bosqichiga ko'tarish m aqsadida 

---

diagnoslikalash amalga oshiriladi. Diagnoslikalash quyidagi maqsadlarni amalga 
oshiradi: - o'quvchi-talabalar o'zlashtirish darajasini diagnostikalash; - ular 
bilimidagi yetishmovchiliklarning oldini olish; - aniqlangan yetishmovchiliklarni 
to'ldirish maqsadida maxsus topshiriqlar ishlab chiqish; - maxsus topshiriqlar 
bajarish soatlarini belgilash; - yakuniy diagnostik tahlil qilish. Diagnostika ta ’lim 
texnologiyasining asosiy elem entlaridan biri hisoblanib, asosiy o'zlashtirishdagi 
kamchLliklar soatini aniqlash, har bir o'quvchi-talabaning bilim darajasini aniqlash, 
rejaning borishiga tuzatishlar kiritish yo'li bilan ta ’lim jarayonining natijasi 
kafolatlanganligini ta ’minlaydi. 5. Tuzatish kiritish. Bo‘lim yoki bobning 
o'zlashtirilish darajasining diagnostik tahlili natijasi 50 foizdan kam ko'rsatkichni 
bersa, o'qituvchi (pedagog) ta ’lim jarayonining borishiga tuzatish kiritishi shart. 6. 
Qayta to ‘ldirish (nuqsonlarni yo'qotish). Qayta tuzatish kiritilishidan (korreksiya) 
m aqsad olingan bilimlardagi kamchiliklarni bartaraf etishdan iborat. Kam 
chiliklarni bartaraf etish to ‘ldirish asosida amalga oshiriladi. 7. Kutilishi lozim 
bo'lgan natijani olish. Bu elem ent zamonaviy pedagogik texnologiyalarning 
markaziy g'oyasi hisoblanadi. Pedagogik texnologiya ta’lim jarayoni natijasi 
kafolatli bo'lishini talab qilar ekan, jarayon borishidan ko‘zda tutilgan maqsad 
amalga oshirilishi va natijali bo‘lishining rejalashtirilishini o'qituvchi (pedagog)lar 
oldiga vazifa qilib qo'yadi. Ta'lim texnologiyasi asosida o'tkaziladigan mashg'ulotlar 
an ’anaviy pedagogik am aliyotdan qator xususiyatlariga ko'ra farq qiladi: - m 
ashg'ulotlar o'quvchi-talabalarning o 'q u v m aqsadlarini oydinlashtirishdan 
boshlanadi; - ta ’lim -tarbiya jarayoni oldindan qayd etilgan natijaga m o'ljallab 
tashkil etiladi; - har biT o'quvchi-talaba o 'z faoliyati xususiyatlariga mos keladigan 
sur'atda ishlaydi; - jam oa a'zolarining har biri o'zlari erishgan natijadan tez-tez 
ogohlantirib turiladi; erishilgan natija ta ’lim ning har bir bosqichida etalonga 
birlashtirib turiladi; - natija o'quvchi-talabalarning asosiy o'quv maqsadlariga ko'ra 
aniqlanadi; - o'quv m aterialini to'liq o'zlashtirgan o'quvchi-talaba keyingi m avzuni 
o'rganishga o'tadi; - etalondan past o'zlashtirgan o'quvchi-talabalar uchun ta ’lim 
o'xshash sharoitlarda takrorlanadi; - o'quvchi-talaba uchun o'qish-o'rganish 
harakatiga teng maqsadlam i amalga oshirishdan boshlanadi; - o'quvchi-talaba 
harakatga teng m aqsadlardan oraliq maqsadga — bilimlarga, undan um umiy o'quv 
maqsadiga qarab boradi; - harakatga teng m aqsaddan um um iy o'quv maqsadiga 
qarab borish o'qish-o'rganishning sikliyligini ta’minlaydi; - yakuniy (nazorat) baho 
o'quv kursi to 'liq o'rganilgach chiqariladi.