A. B. Pardayev, D. B. Urinbaeva, D. A. Islamova. O’zbek terminologiyasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 
11 
I. «O‘ZBEK TERMINOLOGIYASI» FANI, UNING 
MAQSADI VA VAZIFALARI 
1.1. «O‘zbek terminologiyasi» fan sifatida 
Reja: 
1. «O‘zbek terminologiyasi» fan sifatida. 
2. «O‘zbek terminologiyasi»ning predmeti, maqsad va vazifalari. 
3. «O‘zbek terminologiyasi»ning boshqa fanlar bilan aloqadorligi. 
4. Terminologiya tarmoqlari. 
 
Tayanch 
tushunchalar: 
termin, 
terminologiya, 
atama, 
atamashunoslik, 
terminshunoslik, 
terminografiya, 
tipologik 
terminologiya, funksional terminologiya, semasiologik terminologiya. 
 
Terminologiyaning asosiy o‘rganish obyekti maxsus so‘zlar, 
maxsus leksika sanaladi. Maxsus leksika deganda ma’lum bir sohaga 
tegishli lug‘aviy birlik va ularga tenglashgan birikmalar tushuniladi. 
Adabiyotlarda lingvistik terminologiya, fizik terminologiya
1
deb ham 
yuritiladi. A.Reformatskiy bu xususda shunday yozadi: «... terminlar –
bu maxsus so‘zlardir
2
».
A.V.Kalinin muayyan fanlar va kasb-hunarga 
oid 
so‘zlarni 
«maxsus leksika» deb ataydi va uni ikki guruhga ajratadi: 1. Maxsus 
leksikaga, 
birinchi 
navbatda, 
terminlar 
kiradi. 
2. 
Maxsus 
leksika tarkibiga terminlardan tashqari professionalizmlar ham kiradi. U 
fikrini davom ettirib, «Termin bilan professionalizmlar o‘rtasidagi farq 
shuki, termin bu muayyan fan, sanoat sohasi, qishloq xo‘jaligi, 
texnikadagi tamomila 
rasmiy 
bo‘lgan, 
qabul 
qilingan 
va 
qonunlashtirilgan 
biror 
tushunchaning 
ifodasidir, nomidir, 
professionalism esa biror kasb, mutaxassislik, ko‘pincha jonli tilda 
1
Ҳозирги ўзбек адабий тили. – Тошкент: Ўқитувчи, 1980. –Б.129. 
2
Реформатский А.А. Что такое термин и терминология. В сб: «Вопросы терминологии». – М., 1961. – С.
52. 

---

A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 
12 
tarqalgan, aslini olganda, tushuncha qat’iy, ilmiy tavsifiga ega 
bo‘lmagan yarim rasmiy so‘zdir
1
», - deydi.
Tilshunoslikka oid tadqiqotlarda maxsus sohalarda qo‘llanuvchi 
so‘z va so‘z birikmalari termin sifatida talqin qilinadi. Aksariyat 
tilshunoslar to‘liq asos bilan termin, eng avvalo, til lug‘aviy tizimining 
teng huquqli a’zosi ekanligini ta’kidlaydi
2
. Tildagi shunday so‘zlar fan, 
texnika, adabiyot, san’at va madaniyatga oid tushunchalarni ifoda qilib, 
bir ma’noda ishlatiladi. Bunday so‘zlar terminlar deb ataladi.
Termin (lot. terminus– chek, chegara, chegara belgisi) - fan, 
texnika va boshqa sohaga oid narsa haqidagi tushunchani aniq 
ifodalaydigan, ishlatilish doirasi shu sohalar bilan chegaralangan so‘z 
yoki so‘z birikmasi; atama. Terminlar bir ma’noli bo‘lishi, ekspressivlik 
va emotsionallikka ega bo‘lmasligi kabi belgilari bilan ham 
umumiste’moldagi so‘zlardan farqlanadi. Masalan, lingvistik terminlar: 
gap, ega, ot, son, tovush...; geometriyaga oid terminlar: aylana, 
uchburchak...; fizikaga oid terminlar: jism, bosim, harakat, maydon; 
kimyoga oid terminlar: suv, kumush, ishqor, tuzlar va b.