A. B. Pardayev, D. B. Urinbaeva, D. A. Islamova. O’zbek terminologiyasi
III. LINGUISTIC QUESTIONS IN UZBEK TERMINOLOGY
Download 2.71 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- IV. ISSUES OF TERMINOLOGY OF UZBEK TERMINOLOGY. ………166
- V. QUESTIONS ORDERING OF UZBEK TERMINOLOGY.
III. LINGUISTIC QUESTIONS IN UZBEK TERMINOLOGY. ………….108
3.1. The term and its features. …………………………………………………..108 3.2. Term, word and name. ……………………………………………………...119 3.3. Nominative function of terms……………………………………………….137 3.4. Term, figurative word and metaphor. ………………………………………144 3.5. Duplication in Uzbek terminology. ………………………………………...154 IV. ISSUES OF TERMINOLOGY OF UZBEK TERMINOLOGY. ………166 4.1. The structure of the structure of terms. …………………………………….166 4.2. Features of complex terms. …………………………………………………176 4.3. Combined and complex terms………………………………………………184 4.4. Methods for the formation of terms. ………………………………………..201 4.5. Changes to the terms. ………………………………………………………209 V. QUESTIONS ORDERING OF UZBEK TERMINOLOGY. ……………215 5.1. Terminological dictionaries. ………………………………………………..215 5.2. Regulation and standardization of terminology. …………………………...230 5.3. Reforms in the field of terminology. ……………………………………….244 A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 8 KIRISH Terminologiya bu millatning o‘tmishi, buguni va kelajagini ko‘rsatuvchi oynadir. Terminologiyaga oid tadqiqotlardan ma’lumki, o‘zbek tili terminologiyasi tarixi juda qadim zamonlarga borib taqaladi. Mazkur yo‘nalishda olib borilgan tadqiqotlar o‘zbek terminologiyasining, xususan, oddiy terminlar yig‘indisidan muayyan bir sistema darajasigacha bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tganligi, shakllanishida, birinchi o‘rinda, o‘z qatlam birliklarining o‘rni beqiyos ekanligi ma’lum. Har bir xalqning asriy tajribasini o‘zida mujassam etgan ona tilidagi lisoniy birliklarning boyishi va bunda boshqa tillar ta’sirini nazariy tadqiq qilish tilshunoslik fani oldida turgan muhim vazifalardan biridir. Ma’lumki, bugungi kunda mamlakatimizning xalqaro obro‘yi oshib, dunyoning rivojlangan davlatlari, yirik siyosiy arboblari, fan, madaniyat va san’at vakillarining O‘zbekistonga bo‘lgan qiziqishi yildan-yilga kuchayib bormoqda. Mazkur holat xorijiy tillarga bo‘lgan ehtiyojning ortishi bilan birga kechmoqda. Shu ma’noda rus, ingliz, boshqa xorijiy tillar va o‘zbek tili munosabatlari, dialektlari, o‘zlashma so‘zlari, terminologiyasi, jargon va argotizmlari masalasi, o‘zbek tilidagi o‘zlashma terminlar, o‘zlashma so‘zlar, varvarizmlarning adabiy uslubda qo‘llanishi, ularning fonetik, leksik-semantik xususiyatlarini o‘rganish bu tillarning aloqalari masalalarini yoritishga yordam beradi. Tilning terminologik qatlami asosiy birlik sifatida juda boy bo‘lib, u turli tillar ta’sirida rivojlanib bormoqda. Mazkur mavzuda ko‘plab monografiya, risola va maqolalar yaratilgan, nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalari himoya qilinib, ularda terminlarning lisoniy birliklar sathida tutgan o‘rni, mohiyati, mavqei haqidagi fikrlar o‘z ifodasini topgan. Ma’lumki, jahon tilshunosligida fonetika, leksika va grammatika, terminologiya yuzasidan bir qator ishlar qilingan. E.Vyuster, X.Felber, A.Ellis, J.Rayt, K.Brunner, E.Partridj, A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 9 S.A.Chapligin, T.L.Kandelaki, G.O.Vinokur, A.V.Superanskaya, N.V.Podolskaya, I.V.Arnold, B.A.Ilish, M.M.Makovskiy, N.Dmitriyev, N.Baskakov, A.Reformaskiy, V.Danilenko va boshqa qator olimlarning xizmatlari tilshunoslikning shakllanishi, taraqqiy etishiga xizmat qilgan bo‘lsa, o‘zbek tilshunosligida O.Azizov, I.Rasulov, X.Doniyorov, Sh.Rahmatullayev, H.Jamolxonov, A.Hojiyev, A.Madvaliyev, R.Doniyorov, N.Mamatov, S.Ibrohimov, M.Abdiyev kabilarning ishlari katta ahamiyat kasb etdi. Hozirgi ilmiy-texnika taraqqiyoti davrida, axborot texnologiyalari hayotning barcha sohalariga jadal kirib borayotgan XXI asrda xorijiy tillarning ona tilimizga ta’siri juda katta. Jamiyatda yuz berayotgan iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, madaniy va texnikaviy o‘zgarishlar o‘zbek tiliga kirib kelayotgan terminologik birliklar sonining keskin ko‘payishiga olib kelmoqda. Tilning statik holati uning ichki semantikasi va strukturasidagi o‘zgarishlarga ta’sir qilishiga qaramasdan, bugungi o‘zbek tili lug‘at qatlamidagi o‘zgarishlar jadal sur’atda yuz berayotganligi ko‘rinib turibdi. Bu o‘zgarishlar mustaqillik yillarida o‘ziga xos tarzda amalga oshirildiki, tilimizdagi yangi hodisalarga baho berishga ba’zan tilshunoslarimiz ham imkoni topmay qolishmoqda. Shu sababli terminologiyadagi keskin o‘zgarishni har tomonlama o‘rganish, uni tartibga solish masalalari, tillardagi terminologiya tarkibi, shakllanish jarayonlarini belgilash, terminlarning semantik, struktur va derivatsion imkoniyatlari, leksikografik talqinini amalga oshirish muhim ahamiyatga ega. «Fundamental fanlar, zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalari, sanoat, bank- moliya tizimi, yurisprudensiya, diplomatiya, harbiy ish va shu kabi o‘ta muhim tarmoqlarda o‘zbek tili o‘zining haqiqiy o‘rnini egallashiga erishish, shu maqsadda zamonaviy darsliklar, etimologik va qiyosiy lug‘atlar yaratish, zarur atama va iboralar, tushuncha va kategoriyalarni ishlab chiqish oldimizda muhim vazifa bo‘lib turganini qayd etish lozim». Shunday ekan, terminologiya fanini o‘rganish, tilning tafakkur A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 10 bilan bog‘liq qiyoslash, tasniflash, asbtraksiyalash, analiz va sintez jihatlari bilan aloqadorlikda nomlash natijasi sifatida yuzaga kelgan terminlar, ularning til tizimidagi o‘rni, vujudga kelishining ekstralingvistik va intralingvistik omillari, voqelanish usullarini o‘rganish muhim masalalar sirasiga kiradi. «O‘zbek terminologiyasi» fani obzor xarakterga ega bo‘lib, talabalarga terminologiyaga oid ilmiy-nazariy, amaliy bilimlar berish asosida ularning umumfilologik bilim saviyasini orttirishni nazarda tutadi. Qo‘llanmada fan bo‘yicha amaliy va seminar mashg‘ulotlarini talabalar faolligi asosida, suhbat, savol-javob, bahs-munozara tarzida o‘tkazilishini, shu asosda ma’ruzalarda berilgan bilimlarni mustahkamlash, umumlashtirishni nazarda tutganmiz. Shuni ham e’tirof etish lozimki, «O‘zbek terminologiyasi» fanining maqsadi, vazifasi, mundarijasi shu kungacha hal qilinmagan. Shu sababli ushbu qo‘llanmada ba’zi munozarali o‘rinlar, kamchiliklar, to‘ldirilishi lozim bo‘lgan tomonlari bo‘lishi mumkin. Nashr yuzasidan bildirilgan tanqidiy mulohazalar, istaklar mualliflar tomonidan mamnuniyat bilan qabul qilinadi. Download 2.71 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling