А. Э. Тангиров бизнес ижроси ва

 
 
 
 
 
 
 
4.2-расм. Бизнес ташкил этилишининг эволюцияси 
* мижозларга эътибор - маҳсулот ва хизматларни энг юқори 
сифат билан таъминлаш. Иқтисодиёт ривожланиши билан 
корхоналар шароитининг ўзгариши асосида бизнесни ташкил этиш 
ҳам ўз эволюциясини ўтказди ва функционал бошқарувдан 
жараёнга йўналтирилган бошқарувга ўтиш бўлди (4.2-расм). 
Функционал асосда ишлайдиган корхоналарда ходимлар 
бўлинма фаолияти учун жавобгардир, лекин уларнинг ҳеч бири 
жараёнларнинг сифатли ва ўз вақтида бажарилишини таъминлаш 
учун жавобгар эмас.
Функционал ёндашув ва жараён ёндашувининг асосий фарқи 
қуйидагича: 
1) Жараён ёндашувида истеъмолчининг ички ёки ташқи 
талаблари асосида маҳсулот ишлаб чиқарилади ва ушбу талаблар 
ўлчанилади. 
2)Бўлинмаларни функционал бошқариш бўлинма унинг 
учун шакллантирилган функцияни амалга оширади, истеъмолчига 
эътибор қаратмасдан раҳбариятига ҳисобот беради.
"Бўлималар 
орасидаги деворлар" 
нинг функционал 
ташкил этилиши 
Жараёнга 
йўналтирил-ган 
корхоналар 
"Корхоналар 
орасидаги 
деворлар" билан 
ўзаро муносабатлар 
(шериклик) 
Жараёнга 
йўналтирилган 
шериклик 
(бизнес 
жараёнларини 
бирлаштириш) 

---

47 
Функционал бошқарувнинг камчиликлари қуйидагиларни 
ўз ичига олади. 
■ Вертикал иерархиянинг ўзига хос хусусияти туфайли 
ўзгаришларга тезкор муносабат билдиришнинг иложи йўқ. 
■ Инновацияга тўсқинлик буфери - кераксиз хавфга олиб 
келиши мумкин бўлган ўзгаришлардан ҳимоя. 
■ Харидорга йўналтириш йўқ, асосий истеъмолчи юқорида 
турувчи раҳбар. 
■ Ҳар хил функционал тузилмаларга мансуб бўлинмалар 
ўртасида вайрон қилувчи рақобат. 
■ Ходимларнинг якуний натижага қизиқиши йўқ - уларни 
баҳолаш тизимлари иш самарадорлигидан ажралиб туради. 
■ Қўшимча харажатлар ўсиши - аввал жараён кўплаб 
операцияларга бўлинади, сўнгра бошқарув орқали "ёпиштирилади" 
("салбий иқтисодиёт миқёси" - компаниялар иш учун эмас, балки 
"елим" учун кўпроқ пул тўлайди). 
■ Ҳар бир бўлинма алоҳида бошқарув ва автоматлаштириш 
усулларидан фойдаланишади (операцияларни бажаришга 20% - иш 
вақти, фаолият натижаларни тақдим этишга эса 80 % иш вақти 
сарфланади). 
Шуни таъкидлаш керакки, “жараён” ва "функционал" 
ёндашувларни қарама –қарши қўйиш нотўғри. Вазифалар, жараёнлар 
каби, бошқарувнинг эквивалент тушунчалари бўлиб, улар бир-
биридан ажратилган ҳолда мавжуд бўла олмайди. Бундай ҳолда, ҳам 
функционал, ҳам жараён ёндашувларининг натижаси ҳам ташкилий 
тузилмани (яъни функционал майдонларни), ҳам унинг ичидаги 
ўзаро таъсир тартибини (яъни жараёнларни) лойиҳалашдир. Фақат 
фарқ 
дизайннинг 
бошланғич 
нуқталарида: 
функционал 
мажбуриятларни жараёнлар асосида тақсимлаш ёки функционал 
соҳалар орасидаги ўзаро таъсир жараёнларини лойиҳалашда. Бу 
иккита ёндашув асосий биноларда сезиларли ўхшашликларга эга: 
ҳар иккала ёндашув ҳам батафсил тавсифланган ва маълум бир 
корхона билан боғланган одатдаги жараёнлар/ функцияларнинг 
бошланғич тўпламини назарда тутади. Функционал ёндашув "Нима 
қилиш керак?", "Қандай қилиш керак?" Деган саволга жавоб беради. 
Иккала ёндашув ўртасида ҳеч қандай қарама -қаршилик йўқ - улар 
нафақат бир-бирини тўлдиради, балки маълум даражада параллел 
равишда қўлланилиши керак. 

---

48