A. K. Sabirov

N ’yuton halqalari.
2-M A S A L A . N yuton halqalarini kuzatish m oslam asida to ‘lqin uzunligi 0,5 m km
b o ‘lgan y o ru g ‘lik egrilik radiusi 1 m b o ‘lgan, qavariq tom oni bilan tekis botiqli
40

---

linzaning botiq yuzasiga joylashtirilgan egrilik radiusi 2 m bo ’lgan tekis-qavariq 
linzaga odatda tushadi. Qaytgan nurda kuzatilgan N yutonning beshinchi qorong'u 
halqasining radiusini aniqlang.
E c h i s h : 
T e k is-q a v a riq va botiq linzalar orasidagi havo bo'shlig'ining xi
qiym atini ularning kontakt nuqtasidan - linzalarning m arkazidan r m asofada 
aniqlaym iz. Buni 7/1-rasm dan ko'rish mumkin.
7.1.-rasm
x
i  +
( R %
—
R
2 )  =
___________________
W 
pmmmmmmmmm 
■.инщщпж'лщ»»»’".
K eyingi hisob-kitoblarda biz X i « R i va X l « R
2
ni qabul qilamiz. Oxirgi 
tenglikni quyidagicha yozamiz:
-f- G ? x — i ? 2 ) = ___________
^
J j g Z  _
r 2  _
— r 2 »
41

---

O 'tgan yorug'likda kuzatilganda, teskari vaziyat bo'ladi: m arkazdagi nuqta engil 
bo'ladi, barcha yorug' halqalari qorong'ilarga alm ashtiriladi va aksincha. O 'tgan 
yorug'Iikdagi N yuton yorug' radiusi halqalarining
rm = 
yJmAR
m =(l,2,3,...)
form ulasi bilan aniqlanadi.
Q orong'u halqalarning radiusi esa
rm = V (m +
1 / 2 ) A R
m=(l,2,3,...)
Bir hil qalinlikdagi interfrensiya yoki N ’yuton halqasi.egrilik radiyusi katta 
b o ’lgan yassi qavariq linza qavariq tom oni bilan yassi plastinkaga siqiladi (7.2-rasm
Interferensiyon m anzara qaytgan v a o ’tgan to ’lqinlar uchun kuzatiladi.
Qaytgan to ’lqinlarda m arkaz y o ru g ’ d o g ’, to ’lqinlarda q o ro n g ’i d o g ’ hosil b o ’ladi. 
Bu holni kuzatiladigan fizik hodisasi yassi parallel plastinkadagi kabi b o ’ladi
Farqi shisha qalinligi bu uskunada linza v a plastinka oralig ’idagi havo qatlam i. 
B erilgan В nuqta uchun havo qatlam qalinligini hisoblaym iz belgilashlar y- havo 
qatlam qalinligi, r - linzaning egrilik radiyusi, A B = r h a lq a radiusi,
< B A O uchburchagidan r 2 = R2 - (R - y ) 2 = 2R - y 2 « 2R y (131)
B u n d a n y = ^ (132) ifo d ag a (1 2 8 ) ifodani q o ’ysak
42

---

2 
■ ^ n c o s P — ^ = tmA 
(133) 
ifoda xosil b o ’ladi. Linzaga parallel to ’lqin lartik tushganligi uchun (3 = 0 
v aq u y id ag i ifoda o ’rinli b o ’ladi:
R -» r = 7A (m + 1)R (1 3 4 )
Q aytgan to ’lqinlar uchun yorug’ xalqalar uchun radius ifodasi. (132) ifodani 
(129) g a q o ’ysak qorong’i xalqa radius ifodasini aniqlash mumkin.
Interferensiya xodisasidan am aliyotda foydalanish:
1. T o ’lqin uzunligini katta aniqlikda o ’lchash mumkin, kom paratorlardan katta 
aniqlikda xar xil to ’lqin uzunliklarini taqqoslash mumkin.
2. K o ’zgu va optik asboblam ing sirt silliqlik darajasini katta aniqlikda nazorat 
qilish mumkin.
3. Jism larning nazorat qilish v a optik asboblar sifatini aniqlashda.
4. Q attiq jism larning kengayish koeffisentini sindirish k o ’rsatgichini katta 
aniqlikda o ’lchash.
5. X ar xil jism larning spektrlarini o ’rganish.
6. Y orug’lik tezligini katta aniqlikda aniqlashda.