A. K. Sabirov

 = arcsin (sinEli / n) = 18,7
2) 2- rasm dan k o ’rinib turibdiki, prizm aning ikkinchi qirrasiga tushish burchagi
□2 = a- n2' = 31,3°
□ 2 burchak chegaraviy burchakdan kichik 
□
2
cheg = arcsin (1 / n) = 39,9°
Shuning uchun xam nur ikkinchi qirrada sinadi va prizm adan chiqadi.
3
) 5-‘ -£— = i / n
ekanligidan 
n i l= arcsin(nsin(Il
2
) = 54,1°
s i n E l
Endi 
y
v a 
y
' burchaklam i topamiz:
Y = D i - = 11,3° v a y = D i ' - П
2
= 2 2 ,8 °
(1) Form ulaga asosan 
cf = y + Y1 = 34,1°
13

---

M U S T A Q IL E C H IS H U C H U N M A S A L A L A R
1. O lm osda to ’la ichki qaytish b o ’lishi uchun chegaraviy tushish burchagi 
qanday b o ’lishi kerak.
2. Singan nur qaytgan nur bilan 90° burchak tashkil etadi. A gar tushish 
burchagining sinusi 0,8 ga teng b o ’lsa, sindirish k o ’rsatkichini aniqlang.
3. O ’quvchi xovuz tubiga yuqoridan pastga vertikal y o ’nalishda qarab, uning 
chuqurligini 90 sm deb cham aladi. X ovuzning xaqiqiy chuqurligi qancha?
4. Y O ru g ’lik nuri xavo bilan shisha chegarasida sinm oqda. Tushish burchagi 
qanday b o ’lganda singan nur qaytgan nur bilan 90° burchak xosil qiladi. Qaytgan 
nur bilan singan nu r orasidagi eng kichik burchak qanday b o ’ladi?
5. Y O ru g ’lik nuri shisha prizm a qirrasiga uning sirtiga tik ravishda tushadi va 
dastlabki y o ’nalishidan 25° burchakka o g ’gan xolda qaram a-qarshi qirrasidan 
chiqadi. P rizm aning sindirish burchagi aniqlansin.
6. Sindirish burchagi 60° b o ’lgan shisha prizm aning qirrasiga 45° burchak 
ostida y o ru g ’lik nuri tushadi. N um ing prizm adan chiqishdagi sinish burchagi va 
num ing dastlabki y o ’nalishidan o g ’ish burchagi topilsin.
7. 
A gar m oddada yorug'likning tarqalish tezligi 2 108 m /s bo'lsa, m oddaning 
sindirish ko'rsatkichini aniqlang.
8. 
Sindirish ko'rsatkichi 
1,732 bo'lgan m oddaning yuzasiga havodan 
tushayotgan yorug'lik nurining sinish burchagi a tushish burchagidan 2 m arta 
kichik. a burchakni toping.
9. 
S hishaga yorug'lik nuri tushadi (sinishi indeksi 1,5). Singan nur aks 
ettirilgan nurga perpendikulyar. K elish burchagi qanday?
10. 
Y orug'lik nuri sindirish ko'rsatkichi n = 1,5 bo'lgan bir hil m uhitda 
1,2 
km m asofani bosib o'tdi. U shbu num ing optik va geom etrik yo'l uzunliklari 
orasidagi farqni aniqlang.
14

---

11. Qalinligi 386 d = 0,4 mkm bo'lgan shisha plastinkaga oq yorug'lik nuri normal 
tushadi. Shishaning sindirish ko'rsatkichi n = 1,5 gateng. Ko'rinadigan spektrdagi 
(400-700 nm) qanday to'lqin uzunliklari aks ettirilgan nurda kuchayadi?
12. B o ‘yi 1,7 m b o ‘lgan odam 1 m/s tezlikda ko ‘cha chiroqqa qarab yuradi. Bir 
vaqtning o'zida odam ning soyasining uzunligi 1,8 m bo'lgan va 2 s vaqt o'tgach, 
soyaning uzunligi 1,3 m ga teng bo'lgan fonar qanday balandlikda osilgan?
13. Yassi oyna 27 ° ga teng burchak orqali aylantiriladi. Oynadan aks ettirilgan 
nur qaysi burchak orqali aylanadi?
14. Quyosh nurlari ufq bilan 40° burchak hosil qiladi. Nurlam i gorizontal 
yo'naltirish uchun tekis oynani gorizontga qaysi burchak ostida qo'yish kerak? 
Burchak aks etuvchi sirtdan o'lchanadi.
15. Turpentindagi yorug'likning sinishi indeksini toping, agar 45 ° tushish 
burchagida sinish burchagi 30 ° bo'lsa.
16. Shisha yuzasiga (n = 1,5) nur qanday burchak ostida tushishi kerak, shunda 
sinish burchagi tushish burchagidan 2 m arta kichik bo'ladi?
17. N ur suv yuzasiga (n = 1,33) 40 0 burchak ostida tushadi. Sinishi burchagi bir 
xil bo'lishi uchun nur shisha yuzasiga qanday burchak ostida tushishi kerak (n =
1,5)?
18. Quyosh nuri idishdagi suv yuzasiga (n = 1,33) tushadi. Agar aks etish 
burchagi 30° bo'lsa, tushish va sinish burchaklari qanday bo'ladi?
19. Pastki qism ida turgan g'avvos suv yuzasidan 15 m yoki undan ko'proq 
m asofada joylashgan gorizontal tubning suv yuzasidan aks ettirilgan qismlarini 
ko'radi. G ‘a w o sn in g balandligi 1,8 m. Suvning sindirish ko ‘rsatkichi 1,33 ga 
teng. H ovuzning chuqurligini toping.
20. Buyum ning 4 m arta kattalashgan xaqiqiy tasvirini xosil qilayotgan botiq 
sferik k o ’zguning fokus m asofasini toping. Buyum bilan uning tasviri orasidagi 
m asofa 15 sm.
15

---

21. Botiq k o ’zguning egrilik radiusi 40sm. B uyum ning a) xaqiqiy va 2 m arta 
kattalashgan; b) m avxum v a 2 m arta kattalashgan tasvirlari xosil b o ’lagan 
vaziyatlarini toping.
22. B uyum botiq k o ’zgu o ’qida, uning m arkazidan 15 sm m asofada joylashgan. 
T asvir k o ’zgudan 30 sm m asofada xosil b o ’ladi. A gar buyum ni k o ’zguga 1 sm 
g a yaqinlashtirilsa, tasvir qaysi tom onga v a qanchaga siljiydi.
23. Y O rug’lik nuri xavo bilan shisha chegarasida sinm oqda. T ushish burchagi 
qanday b o ’lganda singan nur qaytgan nur bilan 90° burchak xosil qiladi. Q aytgan 
nur bilan singan nur orasidagi eng kichik burchak qanday b o ’ladi.
24. Uzunligi 1 m b o ’lgan tayoq k o ’lmak tubiga to ’lasicha suvga botib turadigan 
qilib qoqilgan. A gar Q uyosh nurlari suv sirtiga 30° burchak ostida tushayotgan 
b o ’lsa, tayoqning k o ’l tubidagi soyasining uzunligini toping.
25. A gar 4 * 1 0 14 G s chastotali qizil nurlar uchun shishaning sindirish k o ’rsatkichi 
1,51 b o ’lsa, xavodan shishaga o ’tganda bu nurlarning to ’lqin uzunligi qanchaga 
o ’zgaradi.
26. O lm osda to ’la ichki qaytish b o ’lishi uchun chegaraviy tushish burchagi 
qanday b o ’lishi lozim ligini aniqlang.
27. O ’quvchi xovuz tubiga yuqoridan pastga vertikal y o ’nalishda qarab, uning 
chuqurligini 90 sm deb cham aladi. X ovuzning xaqiqiy chuqurligi qancha.
28. Parallel nurlar dastasi suv sirtiga 30o 
burchak ostida tushadi. X avo 
dastasining eni 5 sm. D astaning suvdagi enini toping.
29. A gar g ’a w o s xovuz gorzontal tubining o ’zidan 15 m va undan ortiq 
m asofadagi qism larining suv sirtidan akslangan tasvirini k o ’rgan b o ’lsa, u 
qanday chuqurlikda b o ’lgan. G ’a w o sn in g b o ’yi 1,7 m.
30. Sindirish burchagi 60°, sindirish k o ’rsatkichi 1,5 b o ’lgan shisha prizm aga 
30° burchak ostida yo ru g ’lik tushadi. Prizm adan chiqishda yo ru g ’likning sinish 
burchagi qanday b o ’ladi.
16

---

31. SHisha prizm aning sindirish burchagi 60°. Prizmaning ikkinchi yon sirtidan 
chiqishda sirt b o ’ylab sirpanib ketishi uchun, nurlar prizm aga qanday burchak 
ostida tushishi kerak. SHishaning sindirish k o ’rsatkichi 1,6.
32. Sindirish burchagi 30° b o ’lgan prizm a sirtlaridan biriga kumush yuritilgan. 
Ikkinchi yon sirtga 45o burchak ostida tushgan nur sinib, kum ush yuritilgan 
sirtdan qaytgach, dastlabki y o ’nalishda qaytib chiqdi. Prizm a materialining 
sindirish k o ’rsatkichi topilsin.
33. Oq yo ru g ’lik nuri suvning sirtiga 60° burchak ostida tushm oqda. A gar chetki 
qizil va chetki binafsha rang nurlam ing sindirish ko ’rsatkichlari mos ravishda 
1.329 va 1,344 g a teng b o ’lsa, suvda shu nurlar y o ’nalishlari orasidagi burchak 
nim aga teng?
34. Sindirish burchagi 60° ga teng b o ’lgan prizm aga oq yo ru g ’lik nuri 45° 
burchak ostida tushm oqda. A gar chetki k o ’rinuvchi spektr nurlarining sinish 
k o ’rsatkichlari m os ravishda 1,624 v a 1,671 g a te n g b o ’lsa, prizm adap chiqishda 
ular orasida xosil b o ’lgan burchakni aniqlang.
35. Q aytgan va tushayotgan nurlar orasidagi burchak 70° bo'lishi uchun tekis 
oynaga nur qanday burchak ostida tushishi kerak.
36. N ur bir m uhitdan ikkinchi m uhitga o ‘tganda tushish burchagi 60°, sinish 
burchagi esa 30° ga teng. Ikkinchi m uhitning birinchisiga nisbatan nisbiy 
sindirish ko'rsatkichi qanday?
37. N ur bir m uhitdan ikkinchi m uhitga o 'tg an d a tushish burchagi 30°, sinish 
burchagi 60° b o ‘ladi. Ikkinchi m uhitning birinchisiga nisbatan nisbiy sindirish 
ko'rsatkichi qanday?
38. Ikki m uhit orasidagi chegaraga 60° tushish burchagida yoru g 'lik dastasi 
tushadi. Singan nur aks ettirilgan nur bilan 90° burchak hosil qiladi. Ikkinchi 
m uhitning sindirish ko'rsatkichi birinchisiga nisbatan qanday?
17

---

39. H avo-suyuqlik chegarasiga л/3 burchak ostida yorug'lik nuri tushadi. 
Q aytgan v a singan nurlar bir-biriga perpendikulyar. Suyuqlikning sindirish 
ko'rsatkichini toping.
40. H aroratning oshishi bilan suvning sindirish ko'rsatkichi birozkam ayadi. Suv- 
havo chegarasi uchun um um iy to ’la ichki qaytishning chegaraviy burchagi 
qanday o'zgaradi?
41. Shishadan yorug'lik nuri 
(shishaning sindirish k o ’rsatkichi nSh = 1,57), 
suvga o ’tadi (suvning sinishi ko'rsatkichi ns = 1,33). T o'la ichki qaytish burchagi 
qanday?
42. V ertikal k o ’zguga gorizontal yorug'lik dastasi tushadi. K o ’zgu vertikal o'q 
atrofida a burchakka aylantiriladi. Q aytgan nur qaysi burchakka buriladi?
43. Yassi oynadan qaytgan nur a burchakka aylantirilganda qanday burchakka 
aylanadi?
44. N isbiy ko'rsatkichi n bo'lgan ikki m uhitning chegarasiga tushayotgan nur 
qism an qaytadi, qism an sinadi. Q aysi tushish burchagida qaytgan nur singan 
nurga perpendikulyar b o ’ladi?
45. V akuum dan skipidarga yorug'lik nurining tushish burchagi 45°, sinish 
burchagi 30°. Skipidarda yorug'likning tarqalish tezligi qanday?
46. N isbiy sindirish ko'rsatkichi 2 g a teng bo'lgan ikki m uhit chegarasiga nur 
tushsa, to 'la ichki qaytish burchagi qanday bo'ladi?
18

---

4.LINZALAR.LINZA YORDAMIDA BUYUM TASVIRINI HOSIL QILISH.