- Ijodkorlikdagi absurdlikning namoyon boʻlishini oʻrganar ekan, Kamyu taʼkidlaydiki, ijodiy asar xoh u rasm, xoh musiqa asari, xoh roman, xoh haykaltaroshlik boʻlsin, har doim unda taxmin qilinganidan kamroq ifodalanganligini faraz qiladi. Kamyu ilgari ta’kidlaganidek, dunyo aql bovar qilmaydigan va aql bilan noma’lum bo’lganligi sababli, absurd asar tafakkurning o’z afzalliklaridan voz kechishi va narsalarning ko’rinishini faollashtiradigan va tasvirga aylantiruvchi faqat aqliy kuch bo’lishga roziligidan dalolat beradi. Mantiqiy emas.Absurd ijodkor bir vaqtning o’zida ikkita maqsadni ko’zlaydi: bir tomondan u rad etadi, ikkinchi tomondan u ulug’laydi. Kamyu aytganidek, yaratuvchi “bo’shliqqa rang berishi kerak”. Shu bilan birga, yashash qobiliyati ijodkor uchun ijod qilish qobiliyatidan kam emas. Agar ijodkorning barcha ishlarining yakuniy ma’nosi uning o‘limi bilan berilgan bo‘lsa, uning hayoti ularga eng yorqin nur sochadi. Yaratish – bu o’z taqdiringizga shakl berishdir.“Bema’nilikning nozik havosida bunday qahramonlarning hayoti faqat bir nechta chuqur fikrlar tufayli davom etishi mumkin, ularning kuchi ularga nafas olish imkonini beradi. Bu holda biz alohida sodiqlik tuyg’usi haqida gapiramiz.” Bolalarning unutish va zavqlanish haqidagi izlanishlari endi tark etilgan. Ijod, ularning o’rnini bosishga qodir bo’lgan ma’noda, “asosan bema’ni quvonch” dir.
Agar siz uni tor ma’noda tushunsangiz, bu shunchaki yolg’ondir. Bu yerda yagona qabul qilinadigan dalil o‘z tizimining o‘zagida turgan faylasuf bilan asari oldida turgan ijodkor o‘rtasida ziddiyat o‘rnatishdir. Lekin, mutafakkir kabi, ijodkor ham o‘z ishiga aralashadi va unda o‘ziga aylanadi. Ijodkor va asarning bu o’zaro ta’siri estetikaning eng muhim muammosini tashkil qiladi. Inson tomonidan tushunish va sevgi uchun yaratilgan fanlar o’rtasida chegara yo’q.Ocherkdan yana bir iqtibos bilan yakunlamoqchiman: “San’at va falsafaning eski qarama-qarshiligi o‘zboshimchalikdir”. Camu falsafasi - Hayot yashashga arziydimi? Kamyu hayotning ma’nosi haqidagi “abadiy” savolni o’zgartirdi. Shunday qilib, u savoldan istehzoli, yaqinlashib bo’lmaydigan stipendiya ta’sirini olib tashlab, uni deyarli odatiy holga keltirgan holda, yakuniy javob imkoniyatini yaqinlashtirdi. “Abadiy” savollarning bunday o’zgarishi ham Kamyu ijodiga, ham Kamyu deb ataladigan ekzistensializmning butun falsafiy yo’nalishiga xosdir.Ekzistensializm, aniqrog‘i, ateistik ekzistensializm, boshqa falsafa kabi, qisqacha aytganda, asosiy narsani tanlash bilan izohlanadi. Kamyu uchun borliq birlamchidir. Ya’ni, mavjudlikdan muhimroq narsa yo’q, hech kimning mavjudligini to’xtatib bo’lmaydi, bu muhimroq narsa bilan oqlanmaydi.
- Ekzistensializmdagi falsafiy tushunishning asosiy ob’ekti – bu shaxsning borligi, shaxsning “hayot olami” ni tashkil etuvchi ma’no, bilim, qadriyatlar. Hayotiy dunyo ob’ektiv moddiy dunyoning bir parchasi emas, balki ma’naviyat, sub’ektivlik olamidir. Ekzistensializmning asosiy munosabatlaridan biri ijtimoiy va individual borliqni qarama-qarshi qo’yish, inson mavjudligining bu ikki sohasini tubdan yorilishidir. Inson hech qanday mohiyat bilan belgilanmaydi: na tabiat, na jamiyat, na insonning o’z mohiyati. Faqat uning mavjudligi muhim. Ekzistensializmning asosiy munosabati shundan iboratki, borliq mohiyatdan oldin turadi, ya’ni. Inson dastlab mavjud bo’ladi, dunyoda paydo bo’ladi, unda harakat qiladi va shundan keyingina shaxs sifatida belgilanadi.Umuman olganda, adabiyotda odatda F.M. Ijodidan kelib chiqadigan ekzistensializm. Dostoevskiy va F. Nitsshe, bugungi kunda, XXI asr boshlarida, falsafaning ishchi kontseptsiyasidan ko’ra ko’proq tasvirdir. Bu mantiqiy, shubhali, ammo to’xtovsiz sababning tasviridir. Aksiomalar oxirida savol belgisini qo’yadigan, ijtimoiy ongning stereotiplarini yo’q qiladigan, o’z-o’zini inkor etishga olib keladigan ekzistensial tafakkur energiyasining mavjudligi shubha va doimiy norozilikdir. “Yo’q, men ekzistensialist emasman, - deb yozgan edi Kamyu, - men nashr etgan yagona g’oyalar kitobi “Sizif haqidagi afsona” ekzistensialistlar deb atalgan faylasuflarga qarshi qaratilgan edi”. Tirik tafakkur fiksatsiya, didaktizm va har qanday rasmiy umumlashtirishga qarshi turadi.Kamyuning o’zi ham o’zini faylasuf yoki ekzistensialist deb hisoblamagan. Shunga qaramay, bu falsafiy yo’nalish vakillarining ijodi Kamyu ijodiga katta ta’sir ko’rsatdi.Kamyu o’z falsafasining boshlang’ich nuqtasi o’zgarishsiz qolgan – bu barcha qadriyatlarni shubha ostiga qo’yadigan bema’nilik deb hisoblardi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
