A. M. Mannonov n. A. Abdullayev r. R. Rashidov

XIX 
ASRNING IKKINCHI YARMIDA 
AFG‘ONISTONDAGI SIYOSIY, IJTIMOIY-IQTISODIY
HAYOT
Markaziy Osiyoda yuzaga kelgan murakkab siyosiy vaziyatni 
anglagan Afg‘oniston amiri Do‘st Muhammadxon XIX asr ikkinchi 
yarmidan boshlab Buyuk Britaniyaning kuchli mavqeini hisobga 
olgan holda, ingliz m a’muriyati bilan yaqinlashish siyosatini olib 
bora boshladi. Amiming bunday xatti-harakatiga Eronning Hirot 
shahrini bosib olish bo‘yicha faol siyosati turtki bergan edi. Eron­
ning Hirot shahrini bosib olish bo‘yicha harakatlariga to‘sqinlik 
qilish maqsadida inglizlar bilan o ‘zaro kelishilgan holda harakat 
qilish uchun Do‘st Muhammadxon 1855-yilda o ‘g‘li G ‘ulom 
Haydarxonni Peshovar shahriga jo ‘natadi. 0 ‘zaro muzokaralarda 
ingliz tomonidan Ost-Indiya kompaniyasining Panjobdagi bosh 
vakolatli ma’muri Lourens ishtirok etdi va natijada 1855-yilning 
30-martida 3 banddan iborat ingliz-afg‘on shartnomasi imzolanadi. 
Mazkur shartnomaning birinchi bandida Ost-lndiya kompaniyasi 
hamda Do‘st Muhammadxon va uning vorislari o'rtasida tinchlik 
va do‘stlik o‘matilganligi belgilab qo‘yildi. Shartnomaning ik­
kinchi va uchinchi bandlari tomonlar bir-birlarining hududiy yax- 
litligini hurmat qilishlari, Do‘st Muhammadxon va uning vorislari 
Ost-lndiya kompaniyasining “dushmanlariga dushman, do‘stlariga 
do‘st” bo'lishlari (inglizlar aksincha, o‘zlariga nisbatan bunday 
majburiyatni olmaydilar), 1849-yilda inglizlar tomonidan bosib 
olingan ba’zi afg‘on qabilalari yashaydigan hududlar (shuningdek, 
Peshovar shahrHdan voz kechish kabi shartlar qo‘yilgan edi48.
1855-yilgi ingliz-afg'on shartnomasi natijasida inglizlar Do‘st 
Muhammadxonning tashqi siyosiy faoliyati ustidan to‘la nazorat 
o ‘matishga intilishgan bo‘lsa, amirning Qandahor shahriga nisbatan 
huquqini ham e ’tirof etadilar hamda amir tomonidan ushbu shahami 
o‘z mulklariga qo‘shib olinishiga e ’tiroz bildirmasliklarini ma’lum