A. N. Sam adov I f. n., dotsent

Y a n g i m a h s u l o t n i b o z o r g a  
c h i q a r i s h n i n g f o y d a h a j m i g a t a ’siri.
Y uqori texnologiyalar sohasida yangi m ahsulotlar bilan b o g ‘liq 
foyda va tushum lar ulushi yanada yuqori. M asalan, H ew lett-Pac­
97

---

kard (w w w .hp.com ) kompaniyasi tushum larining 77% i oxirgi ikki 
yil ichida bozorga tak lif qilingan m ahsulotlarga to ‘g ‘ri keladi.
M ahsulotni bozorga m uvaffaqiyatli chiqarishdan olinuvchi katta 
foyda keyingi avlod mahsulotlarini chiqarishning asosida yotuvchi 
tadqiqotlarni ertaroq boshlashga olib keladi. Buning, aksincha, bo­
zorga kech chiqishi va foydaning kam ligi kom paniya salohiyatining 
qisqarishiga olib keladi.
M ahsulotning m uvaffaqiyatga erishuvida m uhim shartlardan 
yana biri kom paniyaning uni bozorga tezda chiqishini ta’m inlash 
qobiliyati hisoblanadi. Bu bosqichda vaqtni y o 'q o tish mahsulotni 
ishlab chiqarish bosqichidagidan ham katta x av f tu g‘dirishi mumkin. 
A lfa va beta-versiyalam i taqdim etish m ahsulotni bozorga chiqarish 
jarayonini tezlatishning samarali vositalaridan biri sanaladi. Bun- 
dan tashqari, bu versiyalarda yakuniy sanani belgilash m a’lum vaqt 
o ‘tishi bilan m ahsulotning tijorat variantini sotib olish uchun yaxshi 
rag ‘bat b o ‘lib xizm at qiladi.
6.5. Internet vositalaridan xizm at k o ‘rsatish 
sohasini rivojlantirishda foydalanish
Tovar siyosati qo‘llanuvchi o ‘ziga xos sohalardan biri xizm at 
k o ‘rsatish sohasi hisoblanadi. X izm atlar qatoriga bir tom on ikkinchi 
tom onga tak lif etishi mumkin bo‘lgan har qanday faoliyatni - biron 
narsaga egalik qilishga olib kelm aydigan sezilm as harakatni kiritish 
m um kin. Uni taqdim etish, shuningdek, moddiy m ahsulot bilan ham 
b og‘liq boTishi mumkin.
X izm atlar to 'rtta asosiy tavsifnom aga ega b o iib , ular m arketing 
dasturini ishlab chiqishga sezilarli darajada ta ’sir k o ‘rsatadi: sezil- 
m aslik, b o ‘linmaslik, muvaqqatlik va saqlab b o ‘lmaslik:
-
sezilmaslik
- xizm atlarni sezib b o ‘lmaydi, moddiy tovarlardan 
farqli o ‘laroq to xarid qilm aguncha ularni k o ‘z bilan k o ‘rib, qo ‘l bi-
98

---

Ian ushlab, his etib, eshitib b o ‘lm aydi. Shu sababdan, noaniqlikm
kam aytirish m aqsadida xaridorlar xizm atlarning tashqi belgilari 
yoki sifat yaqqoligini tahlil qiladi. U lar xizm at k o ‘rsatish darajasi 
haqida ofisning joy lashuvi, jihozlanishi, asbob-uskunalari, xodim lar, 
taqdim etilayotgan axborot, ram ziy belgi va narx b o ‘yicha tasavvur- 
ga ega bo 'lish i m um kin. Shu tariqa xizm atlar sotuvchisining vazifa- 
si «qabul qilishni boshqarish», «sezilm aydiganni seziladigan qilish» 
qobiliyatidan iborat bo 'lad i;
-
bo jinm aslik -
xizm atlar m oddiy tovarlardan farqli ravishda, 
odatda, bir vaqtning o ‘zida taqdim etiladi va iste’mol qilinadi. M ijoz 
xizm at k o ‘rsatish jaray o nin in g bevosita ishtirokchisi ekanligi sabab­
li xizm atni sotuvchi va iste’molchi o ‘rtasidagi aloqa xizm atning to ­
var sifatidagi tavsifnom asi hisoblanadi. Y akuniy natijaga esa m ijoz 
ham, sotuvchi ham bevosita ta ’sir k o ‘rsatadi;
-
m uvaqqatlik-
bir xil turdagi xizm atlar sifati ularni kim , qachon 
va qayerda taqdim etishiga qarab keng doirada uchraydi. B uni tu- 
shungan holda xaridorlar k o ‘pincha tanlab olishdan a w a l b ir nechta 
xizm at sotuvchisiga m urojaat qiladilar;
-
saqlab bo jm aslik
- xizm atlarni saqlash m um kin em asligi bar- 
qaror talab sharoitlarida katta ahm iyatga ega emas, bunda xizm at 
k o ‘rsatilayotgan m ijozlar sonini aniqlash m uam m o tu g ‘dirm aydi. 
Talab o'zaru vchan sharoitlarda qiyinchiliklar vujudga kelishi m um ­
kin. M asalan, jam o at transporti korxonalari, asosan, tig ‘iz paytlarda 
foydalaniluvchi katta sondagi transport birliklariga ega b o ‘lishiga 
to ‘g ‘ri keladi.
H ozirgi paytda xizm at k o ‘rsatish sohasi har tom onlam a o ‘sish 
va kengayishni boshidan kechirm oqda. Bu tendensiya Internetni 
ham chetlab o ‘tgani y o ‘q, bu yerda xizm atlar bozorning eng katta 
qism laridan birini egallagan. Bu sohada axborot, ta ’lim, m oliya va 
kadrlar tanlash xizm atlari yanada rivojlangan.
B ugungi kunda eng rivojlangan tur sifatida Internetda m oliyaviy 
xizm at k o ‘rsatish sohasining hozirgi holati va rivojlanish istiqbolla- 
rini k o ‘rib chiqamiz.
99

---

6.4-rasm.