A. N. Sam adov I f. n., dotsent

T o v a r r a q o b a t b a r d o s h l i g i n i n g a s o s iy o m illa r i
O m il
K o ‘rs a t k ic h la r ta v s if n o m a s i
Narx
N arx darajasining asosiy raqobatchilar narxiga nisbati; talab va 
taklif nisbatiga b o g ‘liq holda narx differensiatsiyasi tizimining 
rivojlanganligi; iste’molchilar uchun che ginna lar tizimining jalb
etuvchanligi
Sifat
Mahsulotning texnik-ekspluatatsion tavsifnomalari (funksionallik, 
ishonchlilik, foydalanish uchun qulaylik va b.); nufuzlilik, dizayn, 
tovarning ekologikligi
Servis
Tovarni yetkazib berish sifati; savdo xizmati darajasi; ehtiyot 
qismlar va xizm at k o ‘rsatish markazlarining mavjudligi
M a r­
keting
muhiti
Marketing-logistikani tashkil qilish darajasi; reklama tadbirlari sa- 
maradorligi; tovar q a d o g ‘i dizayni; tovar brendingi; xaridorlarga 
kafolatli xizmat k o ‘rsatish darajasi; zamonaviy aloqa vositalari 
(Internet, uyali valoqa va b.) yordamida xarid qilish imkoniyati
Sotuvdan oldingi va sotuvdan keyingi xizm at k o‘rsatishni 
yaxshilash uchun internetni q o‘llash. Servis xizm ati tovar siyosat- 
ining ajralmas bir qismi hisoblanadi. U xaridorga biror-bir tovarni 
sotib olishdan oldin va keyin k o ‘rsatiluvchi xizmatlarni ifodalaydi. 
Servisdan m aqsad - xaridorlarga mavjud tovarni taklif qilish va un­
dan eng katta foyda olishda yordam ko‘rsatishdan iborat.
X aridorlarga servis xizm ati ko'rsatishning aham iyati o ‘sib bo- 
rayotganligini quyidagi tendensiyalar bilan izohlash mum kin: tobora 
to ‘yinib borayotgan bozorlarda raqobatning o ‘sishi; servis m arkazla-
92

---

lining yaratilishi; xaridorlarning sotib olingan tovardan foydalanish 
jarayonida vujudga keluvchi m uam m olarni hal qilish im koniyatiga 
ega b o ‘lish istagining o ‘sishi; tovardan foydalanish jarayoni m urak- 
kablashuvi va h.k.
M arketing vositasi sifatida servisning asosiy funksiyalari xari- 
dorlarni jalb qilish, tovar sotuvini rivojlantirish va qo'llab-quvvat- 
lash, xaridorlarni axborot bilan ta ’m inlash hisoblanadi. Servis xiz- 
matlari tufayli firm a m ijozlar bilan ishonchli aloqa o ‘rnatish uchun 
im koniyat yaratadi ham da sam arali tijorat aloqalarini davom ettirish 
uchun zam in hozirlaydi.
Servis xizm atlari tovar xarid qilinishidan oldin ham, keyin ham
ko‘rsatilishi m um kin. Tovarni sotib olishdan oldin ko'rsatiluvchi 
xizm atlar tarkibiga tovarni tanlashda yordam lashish, undan ishon­
chli va to ‘g ‘ri foydalanish uchun axborot berish, tovar va uning 
elem entlari boshqa m ahsulot va tizim lariga m os kelishini tekshirib 
ko‘rish va hokazolar kiradi.
T ovar xarid qilingandan so ‘ng uni ishlab chiqargan yoki sotgan 
firma sotuvdan keyingi x iz m a tla r-y e tk a z ib berish, o ‘rnatish, nazorat 
qilish, texnik yordam k o ‘rsatish va hokazolam i am alga oshiradi.
Internetdan quyidagi toifalarda foydalangan holda servis taqdim
etish va iste’m olchilarni q o ‘llab-quvvatlashni kengaytirish mum kin:
-
q o ‘shim cha om m aviy axborot - firm alar Internetda iste’m ol­
chilar uchun katta hajm dagi axborot jo y lashtirish im koniyatiga ega. 
Bu ayniqsa, kom pyuter texnikasi kabi yuqori texnologiyali m ahsu- 
lotlarda katta aham iyat kasb etadi. M a ’lum otlar turli xarakterga ega 
b o iis h i - iste’m olchilar uchun xarid to ‘g 'risid a qaror qabul qilishda 
talab qilinishi, firm a va uning iste’m olchilar bilan o ‘zaro aloqa usul­
lari haqida m a’lum otnom a berishi, m ahsulotni ekspluatatsiya qilish 
jarayonida katta aham iyat kasb etishi (m asalan, undan foydalanish 
bo‘yicha y o ‘riqnom a b o ‘lgan holda) m um kin. Serverning dizayni 
k o ‘ngildagidek b o ‘lib, qidiruv funksiyalari m avjud bo ‘lgan holda 
iste’m olchilar o ‘zlari uchun zarur m a ’lum otni tez va oson qidirib 
topishi mum kin;
93

---

- «tez-tez beriluvchi savollar» (Frequently Asked Q uestions -
FAQ) - bu turdagi axborot taqdim etish nafaqat mavjud, balki do- 
imiy m ijozlar uchun ham m uhim b o ‘lib, ularni aynan shu firma 
mahsulotlarini xarid qilishga undash uchun xizm at qiladi. Bunday 
q o ‘llab-quvvatlash kom pyuter m ahsulotlarigagina taalluqli b o im a y , 
zarurat sezgan har qanday m ahsulotga nisbatan ham q o ‘llanishi 
m um kin;
- qo ‘shimcha qaytuvchan aloqa mexanizm i - Internetdan 
iste’m olchilar bilan samarali qaytuvchan aloqani tashkil qilish uchun 
foydalanish m um kin boTib, bu ularning firm alar bilan interaktiv alo­
qa im koniyatlarini kengaytiradi. Sotuvchilarning xaridorlar so ‘rovi- 
ga mos keluvchi qo ‘llab-quw atlashi muhim aham iyat kasb etadi. 
Q aytuvchan aloqani tashkil qilish vositalari sifatida elektron pochta, 
konferensiyalar va kom paniya saytidagi to id iris h lozim b o ‘lgan for- 
m alar xizm at qilishi mumkin.