A. R. Bakiyev, S. N. Xashimova, I. A. Bakiyeva ishlab chiqarishni tashkil qilish va

6.2. Ilmiy-texnik taraqqiyotni rivojlantirishning
asosiy yo‘nalishlari
Milliy iqtisodiyotni shakllantirish va rivojlantirish fan-
texnika taraqqiyoti rivoji bilan chambarchas bog‘liqdir.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida fan-texnika
mahsulotini barpo etishni taqozo etadi.
Yangi texnika va ishlanmalarni bunyod etish, ularni keng
ko‘lamda amaliyotga joriy qilish — xo‘jalik shartnomalari
asosida amalga oshiriladi va olingan natijalar mahsulot
sifatiga ta’sir etadi. Fan va texnikani zamon talabiga mos
tarzda rivojlantirish va o‘rnini aniqlab bera oladigan ilmiy
izlanishlarni olib borishni kengaytirish zarur.

---

40
Yangi mahsulotning yaratilish turli bosqichlarda xa-
rajatlar tuzilmasini oqilona o‘zgartirish, ilmiy tekshirish
institutlariga kredit berishni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yishda, jahon
tajribalarining ijobiy tomonlarini ham amalda qo‘llashni
taqozo qiladi.
6.3. Fan-texnika taraqqiyoti samaradorligi
Fan-texnikani rivojlantirish uchun sarflanayotgan
mablag‘lar, tabiiy ravishda, iqtisodiy samara berishi kerak.
Fan-texnika taraqqiyoti samaradorligi yangi texnikani
qo‘llash natijasida olingan iqtisodiy samarani uni ishlab
chiqarishga qilingan barcha xarajatlar miqdoriga bo‘lish yo‘li
bilan aniqlanadi.
Yillik iqtisodiy samara deyilganda yangi texnikani yoki
texnologiyani o‘zlashtirishdan milliy iqtisodiyot miqyosida
olingan iqtisodiy tejam tushuniladi.
Yangi texnikaning iqtisodiy samaradorligining asosiy
ko‘rsatkichlar bo‘lib, foydaning o‘sishi, tannarxning ka-
mayishi hisoblanadi. Bu ishlar asosan yangi texnikani qo‘llash
natijasida amalga oshiriladi.
Foydaning o‘sish ko‘rsatkichi quyidagi formula yordamida
aniqlanadi:
t
t
t
t
t
it
Q
T
H
T
H
Ф
)
(
)
(
1
1
-
-
-
=
D
,
bunda:
it
Ф
D
— bashoratlash davrida foydaning o‘sishi (t —
yil), so‘m hisobida;
H
t
va Т
t
— Ulgurji baho va bir birlik mahsulotning
tannarxi (texnika kiritgandan keyingisi);
H
1
, T
1 
— mahsulot bahosi va bir birlik mahsulotning
tannarxi (yangi texnika kiritilmasdan avvalgisi);
Q
t 
— yangi mahsulotning t yildagi hajmi.

---

41
Yangi texnikani joriy qilish natijasida mahsulot tannar-
xining kamayishi quyidagicha aniqlanadi:
t
t
i
Q
T
T
T
)
( -
=
D
,
bunda:
T
D
— yangi texnikani joriy qilish natijasida tannarxni
kamaytirishdan kelib chiqadigan samaradorlik;
Т
t
— yangi mahsulot tannarxi (1 yildagi);
Т
i 
— eski mahsulot tannarxi;
Q
t
— yangi mahsulotning t yildagi hajmi.
Ilmiy-texnika taraqqiyot va ilmiy ishlanmalarni bosh-
qarish doimo o‘zgarib turuvchi sharoit doirasida amalga
oshirish ilmiy-texnika taraqqiyotini va konstruktorlik ishlarini
takomillashtirishni taqozo etadi. Alohida ta’kidlash joizki,
bozor iqtisodi sharoitida texnik muammolarni hal etishda
bashorat qilib bo‘lmaydigan texnik muammolar paydo
bo‘lishi mumkin. Natijada loyiha bo‘yicha ishlarni to‘xta-
tishga yoki ma’lum bir davrga qoldirishga talab o‘zgarishiga
bog‘liq bo‘ladi. Shu munosabat bilan loyihaning yashash
qobiliyatini qayta baholash kerak bo‘ladi.
IТТ ning samaradorligi bozorda aniqlanadi. Uning
to‘g‘riligi maqsadni belgilash bozor ehtiyojini qanchalik
to‘g‘ri va to‘la olinganlik darajasiga bog‘liqdir.