A. R. Bakiyev, S. N. Xashimova, I. A. Bakiyeva ishlab chiqarishni tashkil qilish va

20.2. Ishlab chiqarish qarorlarini qabul qilishga ta’sir
etuvchi tovar va xizmatlarga talab omillari
Тovar va xizmatlarga talabning kalit omillar quyidagilar
hisoblanadi:
1. Sifat va ishonchlilik
2. Narx.
3. Yetkazib berish tezligi.
4. Yetkazib berishning ishonchliligi.
Endi ularning har biriga batafsil to‘xtalamiz.
Sifat va ishonchlilik. Mahsulot hayotiy jarayonining bosh-
lang‘ich bosqichida bozordagi yetakchilik o‘rnini mahsu-
lotning yuqori sifati va ishonchliligi o‘zlashtirish orqali zabt
etiladi.
Narx mahsulot hayoti jarayonining o‘sish bosqichiga
kirib, so‘ngra turg‘unlik davriga o‘tgach, kalitli omil sifatida
baho chiqadi. Uning asosida, odatda, ishlab chiqarish xara-
jatlari yotadi. Bu davrda ishlab chiqarish funksiyasining roli
oshib, mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish
imkoniyatlarini qidirishga ahamiyat kuchaytiriladi.
Misol, Rossiya radioelektron bozorida, jumladan televi-
zorlar bozorida Yaponiyadan yuqori sifatli televizorlar kirib
kelgunicha tovarga bo‘lgan asosiy tanlov mezoni narx bo‘lib
kelgan. Rossiya tovar ishlab chiqaruvchilar mahsulotlari u
darajadagi mahsulot yuqori standartlariga javob berolma-
ganligi uchun asosiy mezon bo‘lib, sifat yuzaga chiqdi.
Lekin boshqa mamlakatlardan keltirilgan shu turdagi
mahsulotlar bilan to‘ldirilishi, hamda mamlakatdagi iqtisodiy
inqiroz munosabati bilan yana asosiy mezon sifatida narx
yuzaga chiqdi.
Yetkazib berish tezligi. Agar tashkilot o‘z mahsulotini
raqobatdoshiga qaraganda, tezroq yetkazib bersa, bu mijoz

---

170
uchun muhim omilga aylanishi mumkin. Bu omil mahsulot
hayotiy jarayonining barqarorlik davrida tergan bo‘lsa, katta
rol o‘ynaydi. Mijozga tovarni yetkazib berishni ishlab chi-
qarish samaradorligini oshirish hisobiga ki buyurtma us-
tuvorlikka erishganda yoki u shartnoma tuzilguncha qisman
bajarilgan va shartnoma bajarilishi ishonchligiga ishonch
bo‘lganda ishlab chiqarishni qayta rejalashtirish bilan tez-
lashtirilishi mumkin.
Yetkazib berish ishonchliligi. Bu talab korxonaning bu-
yurtmani o‘z vaqtida bajara olish qobiliyatini anglatadi. Bu
holatda hamma narsa ishlab chiqarishga bog‘liq bo‘ladi.
Buyurtmani bajarishning va tovar mahsulotini yetkazib berish
real vaqti hisobi bo‘yicha aylanma vositalar zahirasi va
quvvatlari hisoblariga asosan ish grafigi tuziladi.
Тovar va xizmatlarni bozorga chiqishida qarorlar ishlab
chiqishda asosiy e’tiborni shunday omillarga qaratish zarurki,
iste’molchilar tovarlarni tashlashda ular asosiy mezon bo‘lib
chiqishi mumkin. Aynan ular tovarlarni ishlab chiqarishni
rivojlantirish bo‘yicha investitsion