A. R. Bakiyev, S. N. Xashimova, I. A. Bakiyeva ishlab chiqarishni tashkil qilish va

20.4. Тalab va texnologiyaning egri hayotiy
jarayoni bosqichlari
Ishlab chiqarish qarorlarini qabul qilishda mahsulot yoki
xizmatga bo‘lgan talab, ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatish
texnologiyasi fazasini to‘g‘ri baholab olishi muhim.
Korxonalarning notekis rivojlanishi savdo hajmining
o‘sishi yoki kamayishi ilgarilari odatiy holda qaralgan. Vaqt
o‘tishi bilan iqtisodiy o‘sishning talab va texnologiyaning
egri hayotiy jarayoni sifatida mashhur bo‘lgan «Gompart
bo‘yicha egri o‘sishi» deb nomlanuvchi yangi tushuncha
shakllana boshlandi (7-chizma).
Texnologik sikl
D
М
маhsulot
G
2
(
) 
xizmat sikli
G
1
Е
Vaqt
Savdo
hajmi
7-chizma. Тalab va texnologiyaning egri hayoti
jarayoni bosqichlari.
Тalab siklini bir necha davr yoki fazalarga bo‘lish
mumkin:
1) tug‘ilish (E) davri – yangi mahsulot yoki xizmatning
jadal paydo bo‘lish davri bo‘lib, bunda bir necha korxonalar
yetakchilikni egallashi uchun o‘zaro raqobatlashishadi.

---

176
2) Jadal o‘sish (G
1
) davri – bozorda o‘rnashib olgan
raqoabtdoshlar o‘z g‘alabalarini nishonlashadi. Bu davrda
odatda talab taklifga qaraganda yuqori bo‘ladi.
3) o‘sishning sekinlashishi (G
2
) davri – talabning
to‘yintirilgani anglatuvchi birinchi belgilar paydo bo‘ldi va
taklif talabdan oshib ketadi.
4) Тurg‘unlik (M) davri – talab yetarlicha qondirib
bo‘lingan, i/ch da sezilarli zarar ko‘rishlar yuzaga kelgan.
5) Pasayishi (D) davri – mahsulot (xizmat) ning eskirishi,
iste’molining kamayishi, iqtisodiy yoki demografik sabab-
larga ko‘ra aniqlangan hajmining pasayishi (ba’zida 0 dara-
jagacha).
Agar korxona o‘z rivojlanishini saqlab qolmoqchi bo‘lsa,
u o‘z faoliyatiga doimo yangiliklarni qo‘shib borishi, korxona
iqtisodiy o‘sish strategiyasiga mos kelmaydigan holatlarni
bartaraf etib bilishi kerak. Bu ishlab chiqarish va xizmat
ko‘rsatishni strategik boshqarishning eng muhim vazifasi
hisoblanadi.
Bunda mahsulotga talab sikli o‘zgarish fazasini oldindan
ko‘ra olish mumkin bo‘lib, raqobat muhiti sharoitida korxona
strategiyasini qayta ko‘rib chiqish zarur.