A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

1. Cho'ktirish -  tanavorning ko‘ndalang kesimini bo‘yi hisobiga 
kattalashtirish.
2. Mahalliy cho'ktirish -  tanavorning bir qismi ko‘ndalang 
kesimini kattalashtirib, bo‘ylama o‘lchamlarini qisqartirish.
3. Cho'zish -  tanavorning uzunligini ko‘ndalang kesimi hisobiga 
orttirish.
4. Mahalliy cho 'zish -  tanavorning ma’lum qisminigina cho'zish.
5. Yumaloqlash - tanavorga ketma-ket zarb berish yoki uni siqish 
yo‘li bilan aylanmajism shakliga keltirish.
6. Oisman yumaloqlash -  tanavorni ketma-ket zarb berish yoki 
uni siqish yo‘li bilan bir qismini yumaloqlash.
7
.
Teshish -
 
tanavorning metalining bir qismini siqib chiqarish 
hisobiga bo‘shliq hosil qilish.
8. Teshikni kengaytirish -  tanavor bo‘shlig‘i yoki teshikning 
oicham larini kattalashtirish.
9. Bukish - tanavorni zarb ta’sirida egish.
10. Tekislash - tanavor yuzasini zarb bilan ishlash orqali bir tekis 
qilish.
11. Kesish - metallning bir qismini ikkinchi qismidan ajratish va 
hokazo.
Bolg‘alashda metallning ishlov berish uchun qoldiriladigan 
ortiqcha qismi qo 'yim deyiladi.
Eng ko‘p ishlatiladigan bolg‘alar jumlasiga bu bolg‘alari, 
pnevmatik, mexanik va friksion bolg‘alar kiradi. Bolg‘alar, asosan, 
o‘rta oicham li buyumlami, presslar esa yirik buyumlami hosil qilish
151

---

uchun 
ishlatiladi. 
Lekin 
bolg‘alar 
va 
presslaming 
asosiy 
harakatlanuvchi ishchi organlari va qo‘zg‘almas qismlari bir xilda 
bo‘ladi.
Bolg‘alaming quw ati tushuvchi qismlarining og‘irligi bilan 
belgilanadi. Bug‘-havo bolg‘alarining tushuvchi qismlari og‘irligi esa
0,25 dan 81 gacha yetadi. Qanday quw atli bolg‘a ishlatilishi pokov­
kaning og‘irligi va shakliga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, og‘irligi 25 kg 
gacha bo‘lgan murakkab shaklli pokovkalar yoki og‘irligi 100 kg 
gacha bo‘lgan oddiy shaklli pokovkalar (silliq vallar) ni bolg‘alash 
uchun tushuvchi qismining og‘irligi 500 kg li bolg‘alar ishlatiladi, 
og‘irligi 700 kg yoki 1500 kg gacha boMgan murakkab shaklli 
pokovkalami bolg‘alashda esa tushuvchi qismining og‘irligi 5000 kg 
li bolg‘alardan foydalaniladi.
Shunday qilib, bolg‘alash usuli bilan 300000-350000 kg va undan 
og‘ir pokovkalar olish mumkin.