Abduhamidov F. A

IDEAL GAZ XOLATINING TENGLAMASI. 
Gaz xolatining parametrlari (massa, bosim, xajm, va temperatura) ni 
bog’lovchi tenglama gaz xolatining tenglamasi deb ataladi. Ideal gazning 

---

14 
Abduhamidov F.A. 
xolatini xarakterlovchi barcha parametrlarni 
P
nkT

formulaga kiritish 
mumkin. n molekulalar konsentrasiyasini N molekulalar soni va V gaz xajmi 
bilan ifodalaymiz: 
N
n
V

, u xolda 
N
P
k
T
V

yoki 
PV
kN
T

Xosil qilingan formulaning o’ng tomonidagi kattaliklar o’zgarmas 
kattaliklar bo’lgani uchun
PV
const
T

yoki
0
0
1 1
2
2
0
1
2
...
PV
PV
PV
T
T
T



tenglikni yozish mumkin. Oxirgi tenglama Klapeyron tenglamasi deyiladi. 
1834 yilda fransuz fizigi B. Klapeyron tomonidan topilgan bu munosabat 
gaz xolatini ifodalovchi barcha parametrlarini bog’lasa xam lekin amaliyotda 
qo’llash noqulay. Gap shundaki, tajribada o’lchash mumkin bo’lgan 
kattaliklar: 
bosim, 
xajm, 
va 
temperaturalardan 
tashqari 
tajribada 
aniqlanmaydigan N molekulalar soni kiradi. 1974 yilda D.I. Mendeleyev bu 
formulani mukammallashtirdi. 
Gaz massasi formulasini keltirib chiqarish uchun N gaz molekulalarining 
sonini gaz massasi m va bitta molekula massasi m
0
orqali ifodalaymiz: 
0
m
N
m

Yuqoridagi formulaga N ning topilgan qiymatlarini qo’yib, quyidagini 
xosil qilamiz: 
0
PV
m
k
T
m

Formuladan molekulalar massasini qisqartirish uchun uni moddaning bir 
mol massasi va bir moldagi molekulalar soni orqali ifodalaymiz: 
0
A
m
N


Bu ifodani yuqorida topilgan tenglamadagi molekulalar massasiga qo’yib, 
quyidagini xosil qilamiz: 
A
A
PV
m
m
k
kN
T
N




Avagadro doimiysini Bolsman doimiysiga ko’paytmasi universal gaz 
doimiysi deb ataladi va R (
23
23
1
1,38 10
6, 023 10
8,31
mol
A
J
J
R
kN
K
mol K








) 
xarfi bilan belgilanadi. 
PV
m
m
R
PV
RT
T





Bu tenglama Mendeleyev – klapeyron tenglamasi deb ataladi. 

---

15 
Molekulyar fizika