Abdujalil razzaqov olamhaqida xususiy

A B D U JA L IL R A Z Z A Q O V
O L A M HAQ ID A X U S U S IY F ALSAFA
m anbaalardan m avzuga oid m a ’lum otlarni takroran 
o ‘rganib k o ‘rdik. 
N atijad a O lam v a uning tarkibi haqida bu taxlit fikrlarni bildirgan y o lg 'iz
biz em as ekanm iz: shunga o ‘xshas‘h fikrlarni bundan ancha oldin, o ‘rta 
asrlarda 
yashab 
ijod 
qilgan 
qadim gi 
ajdodlarim iz 
ijodida 
ham 
m avjudligini o ‘zim izga aniqlab oldik.
G ap. B uyuk allom a v a m ashhur m utafakkir olim Abu N asr Forobiy 
tom onidan ishlab chiqilgan va o ‘rta asrlarda Y aqin sharq va 0 ‘rta sharq 
falsafasida 
qoMlanilgan “vu ju di v o jib ” va “vu ju di m u m k in ” ta ’limoti 
h aqida ketm oqda. U shbu ta ’lim otni peripatetik falsafa tarafdorlari Ibn 
Sino, U m ar H ayyom , Ibn R ushd va boshqalar o ‘z falsafiy am aliyotlarida 
foydalanganlar va ta rg ‘ib qilganlar.
U shbu t a ’lim otga k o ‘ra, O lam tarkibidagi butun B orliq m avjudotlar 
ikkiga ajratilgan:
1) “ Vujudi vo jib ” - zaruriy m avjudlik;
2) “vu ju di m u m k in ” - im koniy m avjudlik.
{B izning tushunishim izcha, "v u ju d ” atam asi m oddiylikka nisbatan 
qo 'llanilsa, о 'zbekchadagi "jism ”, ''tana ” so 'zlariga ham ohang. Endi, 
ushbu iboradan um um lashtirib nom oddiy borliqlarga nisbatan ham  
q o 'lla n ila d ig a n bo'Isa, fa lsa fa d a g i "s u b 'y e k t
” 
titshunchasiga o 'xsh a tsa  
bo ‘ladi).
F orobiyning ta ’biricha,V ujudi vojib va V ujudi m avjud o ‘rtasida 
aloqalar tasodifiy em as, balki ular tabiiy va m antiqiy qonun-qoidalarga zid 
kelm aydigan m uayyan tartibga b o ‘ysinadi.
V ujudu vojib yagona m ohiyat sifatida o ‘zining va barcha boshqa 
narsalarning yaratilishi B irinchi Sababidir. U quyidagi o 'z ig a xos 
xususiyatlarga ega:
• U B irinchi Sabab sifatida o 'z id a n o ‘zga sababning hosilasi 
b o ‘lm aydi;
• U barcha narsalarni yaratadi (m avjudlik sababchisi hisoblanadi), 
lekin o 'z i ular tom onidan yaralm aydi (dem ak, k o ’paym avdi. 
ko 'p ay tirilm ay d i):
~
4 0
~

---