Абдусаидов абдували газета жанрларининг тил хусусиятлари

Иккинчи боб «ГАЗЕТА ЖАНРЛАРИНИНГ 111.111 ВА УСЛУБИ» деб номланиб, уч қисмдан иборат. Биринчи қисм. «Ахборот жанрларининг тили ва услуби». Матбуот материалининг асосиии ¹ (мапини) ахборог (ннформация) ташкил эгади. Ахборог жапрларига қўйиладиган арцсда таларалар конкретлик ва аниқлик, оперативлик (тезкорлик), умумлашзириш, ихча^ликдир.
1. ХАБАР ЖАНРИНИНГ ТИЛИ. Хабар ахборотнинр ,энг кўп тарқалгаи шакли сифатида газетхон учун муҳим ахборот (янгилик) мшгбаидир, Унда бир ёки бир неча фактлар ҳақида' қисқа) пхчаМ сатрларда ҳикоя қилинади. Шунинг учун ҳам факт ахборотнинг асбсй' хисобланади. Фақтнинг тўғрилиги, аниқлиги асосий шартдир. Хабарнинг барча хусусиятлари' унинг, тили билан чамбарчас боглиқ. Хабар "телеграф услуби" деб ҳам юритилади"¹”. Хабарнинг тил хусусияглари учун аниқлик, ихчамлик, нейтраллик хосдир. Хабар рукни доимийлиги ("Дунё хабарлари", «Хабарлар оқимидан», "Сўнгги соатда", "Спорт" каби), мавсумийлиги ("Терим ку:шгглиги", "Ерга уруг тушди",
^ Қаранг: Ахборог. // «Мухбир» ж.1975. № 3. Б.32-33; Вакуров В.Н., Коҳтев Н.Н.,Солганик Г.Я. Стилистика газетннх жанров. - М.,1978.
"Қишдов - синов" каби) билан ажралиб туради. Хабарда сарлавҳа” сифатида сўз ва сўз бирикмасидан кўплаб фойдаланилган. Ўз ўрни билан ихчам бир таркибли гап, сўроқ гап, содда йиғиқ ва ёйиқ гаплар ҳам сарлавҳа вазифасида учрайди. М.: Кўмакдошлар (ПДХ,., 12.05.83), Меҳнаткашлар ҳузурида
(ЎАС., 10.08.90), Делегация Тошкентга қайтиб келди (ҚҲ.,21.12.91). Фразеологизм, мақол, қўшма гап-сарлавҳалар кам учрайди.
Хабарда нейтрал маъно ифодаловчи сўзлардап кснг фойдаланилган. Синонимларнинг эмоционал-экспрессив бўёққа эга бўлганлари жуда кам ишлатилган. Кейинги йилларда айрим хабарлардагина услубий бўёқли сўзлардан фойдаланилмоқца. Хабарлар даврга ҳамоҳанг, тезкор жанр ҳисобланганлиги учун ҳам луғавий вариант, дублетлардан фойдаланишдаги ранг-баранглик аниқ кўринади. М., 50-йиллар газеталарида ремонт, хроника, график, цравление каби русча-байналмилал терминлар дублетларисиз ишлатилган бўлса, 80-йилларнинг охиригача ва ундан сўнг доклад (доклад- маъруза), ремонт (ремонт-таъмирлаш), ветеран (ветеран-фахрий), район (район-ноҳия, туман). каби терминлар қўлланила бошлади. Хабарда парламент, биржа, маркетинг, менеджер, фирма, шибалармон, ташриф, вазир кабилар қўлланилишида фаоллик сезилмоқда.
Тилнинг ахборот бериш вазифасини юзага чиқаришда синтактик бирлик асосий ўринни эгаллайди. Хабарда фактга асосланганлик, объективлик, дарак (ахборот бериш) асосий мезон ҳисобланади ва шунга мос синтактик бирликлар ишлатил'ади. М.: маросим бўлди, қарор қабул қилинди, хабарни маьлум қилди (ЎО., 12.02.92), нутқ сўзлади, маъруза қилди, сўзга чиқди (ҚҲ., 15.02.91), м\ваффақ бўлди (ПДҲ.,1.10.83). Хабар андоза бирикма ва гаплар энг кўп ишлатиладиган жанрдир. Айрим хабарларда бир хилликдан кочиш мақсадида, ўз эмоционал-экспрессив қимматини қисман йўқотган миришкор- лар. аҳдига вафодор, ноз-неъмат ижодкорлари // бунёдкорлари, "оқ олтин" ижодкорлари, дала юлдузлари, "қаҳрабо дон" каби сўз ва метафорик ибораиардан фойдаланишга эътибор кучайиб бормокда.
Асосан дарак гаплар ишлатилган, сўроқ, буйруқ, уидов гаилар деярли қўлланилмаган. Жумлалар эга ва кесим мослигига қатъий амал қилинганлиги билан ажралиб туради, уларда инверсиядап фойдаланиш деярли учрамайди. Ифода усулида феълнинг аниқ нисбати ишлатилган, баъзан мажҳул нисбат. орқали йассив конструкцияларда фикр баён этилган. Хабарларда диалогик нутқцан деярли фойдаланилмаган.