Abu abdulloh

55-bob. 
 
Abdulloh ibn Sa’laba: «Rasululloh Fath yili yuzimni silab qo‘yganlar, u vaqtda to‘rt 
yashar bola erdim»,— deydilar. 
 
Sunayn Abu Jamilaning Zuhriyga xabar berishlaricha, u kishi Rasulullohni ko‘rgan va ul 
zot birlan birga Makka fathida ishtirok qilgan erkanlar. 
 
Amr ibn Salamadan nahl qilinadiki, Abu Qiloba Ayyubga: «Amrga uchrashmaysizmi, 
undan hadis so‘rar erdingiz!» — debdilar. Ayyub: «Men Abu Qilobaning gapi birlan Amr 
ibn Salamaga uchrashib, undan hadis so‘radim, Amr bunday deb rivoyat qildi»,— 
deydilar: «Biz ko‘plab odamlar o‘tib turgan joyda, suv bo‘yida turgandik, oldimizdan 
otliqlar o‘tib turardi. Biz ulardan: «Odamlarga ne bo‘ldi, anavi odam kim?» — deb 
so‘radik. Ular: «Bu odam «Olloh meni elchi qilib yubordi, u menga vahiy jo‘natdi» deb 
ta’kidlayotir»,— deyishdi. Men o‘shanda «vahiy» degan so‘zni yodlab olgandim, bu so‘z 
mening qalbimni mahv etayotgandek erdi. Arablar musulmonlarning islom dini tufayli 
Makkaning fath qilinishiga umid qilishar va: «Unga tegmangizlar, o‘z qavmi ustidan 
g‘olib keldimi, demak u haqiqiy payg‘ambar erkan!»— deyishardi. Oradan ko‘p o‘tmay, 
Makka fath qilindi, shunda har bir qavm musulmon bo‘lishga shoshib qoldi, otam ham 
qavmimizni islomga kirishga shoshirdilar. Otam Janob Rasulullohning oldilaridan 
qaytganlaridan so‘ng: «Men Ollohga qasamyod qilurmanki, haq payg‘ambarning oldidan 
keldim, u kishi bizga mana bu vaqtda mana bunday namoz o‘qishga buyurdilar. «Agar 
namoz vaqti bo‘lsa, bittalaringiz azon aytingiz, Qur’onni ko‘p biladirganingiz imom 
bo‘lsin!» deb amr qildilar»,— dedilar. Keyin, namoz vaqti bo‘lgach, Qur’onni ko‘proq 
biladirgan odamni qidirdilar, lekin mendan ko‘p biladirgan odam yo‘q erkan, chunki men 
otliq yo‘lovchilardan ko‘p eshitib yodlab olgan erdim. Meni oldinga o‘tqazib qo‘ydilar, 
shunda men olti yoki yetti yoshda erdim, ustimda burda, ya’ni kalta kuylak bor erdi, 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
69
sajdaga borsam, orqam ochilib qolardi. Shunda mahalla ayollaridan biri: 
«Qorilaringizning orqasini yopib qo‘ymaysizlarmi?!»—deb erdi. Keyin, mato sotib olib, 
menga uzun ko‘ylak tikib berishgan erdi. Men benihoyat quvongan erdim». 
 
Oisha raziyallohu anhodan naql qiliiadiki, Utba ibn Abu Vaqqos (o‘lar chog‘ida) ukasi 
Sa’dga Zam’a (ismli) cho‘risining bolasi o‘z o‘g‘li erkanligini aytib, uni o‘z tarbiyasiga 
olmoqni vasiyat qilibdi. Janob Rasululloh Makkani fath etmoqqa kelganlarida Sa’d bolani 
ul zotning huzurlariga olib kelibdi, u birlan birga Zam’aning (katta o‘g‘li) Abd ibn Zam’a 
ham kelibdi. Shunda Sa’d: «Bu bola akamning o‘g‘li, buni menga topshirganlar»,— dedi. 
Abd ibn Zam’a ersa: «Yo Rasulalloh, bu mening ukam, cho‘ri Zam’aning o‘g‘li, otamning 
to‘shagida tug‘ilgan»,— dedi. Rasululloh Zam’aning bolasiga qaradilar, u Utba ibn Abu 
Vaqqosning o‘zginasi erdi. Rasululloh: «Ey Abd ibn Zam’a, bu bola sening ukang, chunki 
otangning to‘shagida tug‘ilgan»,— dedilar, keyin bolani Utba ibn Abu Vakqosga 
nihoyatda o‘xshashligini ko‘rib: «Ey Savda, bundan yuzingni yashirgil!» — deb amr 
qildilar». 
 
Ibn Shihob Oisha rchziyallohu anhodan nakl qilib: «Janob Rasululloh: «Bola to‘shak 
sohibiniki, zinokor ersa undan mahrum qilinadi» — deb aytganlar, shunda Abu Hurayra 
o‘zlarini tutolmay o‘kirib (yig‘lab) yuborganlar»,— deydilar. 
 
Urva ibn Zubayr bunday deydilar: «Rasulullohning davrlarida, Fath g‘azoti vaqtida bir 
ayol o‘g‘rilik qildi. Uning qarindoshlari Usomaning oldilariga kelishib, ayolni shafoat 
qilishni so‘rashdi. Usoma Janob Rasulullohga shu haqida aytganlarida ul zotning yuzlari 
qizarib ketib: «Olloh buyurgan jazoni ado etmog‘imga monelik qilayotirsanmi?!» — 
dedilar. Usoma darhol: «Yo Rasulalloh, meni kechiringiz!» — dedilar. Keyin, Janob 
Rasululloh peshin namozi vaqtida ma’ruza qilmoqqa turdilar-da, Olloh taologa hamdu 
sanolar aytgach, bunday dedilar: «Ammo ba’d, sizlardan ilgarigi qavmlar biror ulug‘roq 
kishi o‘g‘rilik qilsa, kechirib, nochorroq o‘g‘rilik qilganda jazolaganlari uchun halokatga 
uchraganlar. Muhammadning joni qo‘lida bo‘lgan zotga qasam ichib aytamanki, hatto 
Fotima binti Muhammad ham o‘g‘rilik qilsa, qo‘lini kesardim!» — dedilar, keyin o‘g‘rilik 
qilgan ayolni keltirishni buyurdilar. Uning qo‘li kesildi, so‘ng chinakam tavba qilib, 
turmushga chiqdi». Oisha onamiz: «Usha ayol, keyinchalik mening oldimga kelib turardi, 
uning hojatini men Janob Rasulullohga yetkazardim»,— deydilar. 
 
Abu Usmonga Mujoshi’ rivoyat qiladilar: «Men Makka fathidan keyin, Payg‘ambar 
alayhissalomning oldilariga akamni olib keldim-da: «Yo Rasulalloh, men akamni hijratga 
bay’at qildirishingiz uchun olib keldim»,— dedim. Rasululloh: «Hijrat ahli hijrat savobini 
allaqachon olib ketib bo‘lishdi»,— dedilar. «Bo‘lmasa, nimaga bay’at qildirasiz?» — deb 
so‘radim. Janob Rasululloh: «Men akangni islomga, iymonga, jihodga bay’ag 
qildiraman»,— dedilar». «Keyin, men Abu Mu’abbid (laqabi, ismi Mujolid) birlan 
uchrashdim, u Mujoshi’ning akasi erkan, ukasining gaplarini tasdiqladi»,— deydilar Abu 
Usmon. 
 
Bu yerdagi hadis ham avvalgining o‘zginasi bo‘lib, oxirida: «Mujoshi’ning akasining oti 
Mujolid erdi» degan ibora bor. 
 
Mujohid raziyallohu anhu bunday deydilar: «Men Ibn Umarga: «Shomga hijrat 
qilmoqchiman»,— dedim. Ibn Umar: «Hijrat tamom bo‘lgan, endi jihod bor, uyga 
borgin-da, o‘ylab ko‘r, agar jihodga o‘zingda qudrat sezsang, borasan, agar qudrat 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
70
sezmasang, ahdingdan qaytasan»,— dedilar». 
 
Mujoxid raziyallhu anu: «Men hijrat to‘g‘risida Ibn Umarga aytgan erdim, u kishi: 
«Bugun (yoki Janob Rasulullohdan keyin) hijrat yo‘q»— dedilar»,— deydilar. 
 
Bu yerdagi hadis ham avvalgi ikki hadisni takrorlaydi. 
 
Ato ibn Abu Raboh bunday deydilar: «Men Ubayd ibn Umar birlan birga Oisha onamizni 
ko‘rgani bordim. Ubayd Oisha onamizdan hijrat haqida so‘radi. Oisha onamiz: «Bugungi 
kunda hijrat yo‘q, (ilgari) mo‘minlar dinlarini fitnadan asramoq uchun Olloh taolo birlan 
uning rasuli panohiga olib qochar erdilar, bugun ersa Olloh taolo islomni ustuvor qildi, 
endi mo‘min istagan joyda o‘z rabbiga ibodat qila oladi. Ammo, hijrat qilganlik savobiga 
erishmoqni istagan kishi Olloh taolo yo‘lida jihod qilmog‘i mumkin»,— dedilar». 
 
Mujohid raziyallohu anhu bunday deydilar: «Fath kuni Rasululloh sallallohu alayhi va 
sallam o‘rinlaridan turib quyidagicha ma’ruza qildilar: «Albatta, Olloh taolo yeru 
osmonlarni yaratgan kundan boshlab Makkani muqaddas qildi. Olloh taolo muqaddas 
qilgani sababli bu yerda qon to‘kmoq to qiyomatgacha haromdur, bu mendan avval 
ham, mendan keyin ham biror kishiga halol (ruxsat) bo‘lmaydi, Olloh taolo menga bir 
soatgina urush qilmoqqa izn berdi. Makkaning hayvonlari quvilmaydi, daraxtlari 
kesilmaydi, o‘simliklari o‘rilmaydi, bu sozandadan bo‘lak kishiga man’ qilinadi». Abbos 
ibn Abdulmuttalib: «Yo Rasulalloh, izxirni o‘rmoqqa ruxsat bersangiz, chunki u uyda va 
soz uchun zarur narsa»,— dedi. Janob Rasululloh biroz sukut qilgach: «Izxirdan 
boshqasini kesmangizlar, izxirni kessangizlar, mayli!»—dedilar». 
 
Bu yerdagi hadis takroran keltirilgan. 
 
56-bob. 
 
Olloh taoloning qavli: «Hunayn kuni ko‘p erkanligingiz sizlarni mag‘rur qilib qo‘ydi, 
ammo sanog‘ingizning ko‘pligi sizlarni falokatdan qutqarib qololmadi, sizlarga keng yer 
tor bo‘lib, orqaga qarab chekindingizlar. Keyin, Olloh taolo hotirjamlik nozil qildi... («... 
kechiruvchi rahimdil zotdur» degan qavligacha)». 
 
Ismoil ibn Abu Xolid bunday deydilar: «Men Abdulloh ibn Abu Avfonning qo‘llarida 
jarohat o‘rnini ko‘rdim. Shunda u kishi Janob Rasululloh birlan birga Hunayn g‘azotida 
bo‘lganlarida jarohatlanganliklarini aytdilar. «Hunaynda ishtirok qilganmisiz?»~desam, 
«Undan ilgarigi janglarda ham qatnashganman»,~dedilar. 
 
Barro raziyallohu anhudan naql qilinadi: Bir odam u kishidan: «Sizlar Hunaynda 
chekinganmisizlar?» deb so‘radi. Barro: «Men guvoxlik beramanki, Rasululloh 
chekinmaganlar, lekin lashkarning oldingi qismi ilgarilab ketib qolib, Havozan mushriklari 
ularni ota boshlagandi. Abu sufyon Janob Rasulullohning Bayzo nomli xachirlarininig 
jilovidan ushlab borar, ul zot ersalar: «Men payg‘ambarman, yolg‘onchi ermasman, men 
Abdulmuttalibning o‘g‘liman!»— der erdilar». 
 
Abu Ishoq rivoyat qiladilar: «Qays qabilasidan bir kishi Barrodan:«Hunaynda Janob 
Rasulullohni tashlab qochdilaringizmi?» o‘ljalardan bergaymiz»,— dedilar. Ko‘pchilik 
Rasulullohning avvalgi takliflariga rozi erkanligini bildirdi. Rasululloh: «Bu yerda 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
71
qaysilaringiz rozi-yu, qaysilaringiz norozi erkanligingizni biz bilmaymiz, boringizlarda, bir 
vakil tayinlab, unga fikringizni aytingizlar, u ersa bizga kelib xabar bersin!» — dedilar. 
Odamlar ortlariga qaytib, so‘ng bir necha nomzod vakillar birlan birga kelishdi. Vakillar 
avvalgi taklifga barcha rozi erkanligini Janob Rasulullohga ma’lum qilishdi». 
 
Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilarki, Hazrat Umar Hunayndan 
qaytayotganlarida johiliyat zamonida e’tikof qilajaklarini nazr qilib qo‘yganlari haqida 
Janob Rasulullohga aytibdilar, shunda ul zot: «Nazrga vafo qilg‘il!»— deb amr qilibdilar. 
 
Abu Qatoda raziyallohu anhu bunday deydilar: «Biz Hunayn kuni Janob Rasululloh 
birlan birga yo‘lga chiqdik, dushman birlan yuzma-yuz bo‘lganda musulmonlar orasida 
ozgina sarosimalik sodir bo‘ldi. Men bir mushrikning musulmonlardan birini halok 
qilayotganini ko‘rib qoldim. Shunda orqasidan borib bo‘yniga qilich urgan erdim, 
sovutini qirkib yubordim. U menga hamla qilib keldi-da, bo‘ynimdan tutib shunday 
bo‘g‘diki, o‘limning hidi dimog‘imga urildi. Keyin, qo‘llari bo‘shashib, o‘lib qoldi. So‘ng, 
men Hazrati Umarning oldilariga borib: «Odamlarga nima bo‘ldi?» — dedim. Hazrat 
Umar: «Olloh taolo shuni buyurgan», dedilar. Keyin, odamlar yana ortlariga 
qaytishdi, 
 
Rasululloh: «Kimki bir mushrikni o‘ldirgan bo‘lsa, undan qolgan o‘lja o‘shaniki bo‘lgay, 
ammo o‘ldirganiga guvoh topmog‘i lozim»,— dedilar. «Menga kim guvohlik bera-di?» — 
dedim-da, o‘ltirdim. Janob Rasululloh boyagi gaplarini uch marta takrorladilar, shunda 
har safar o‘rnimdan turardim-da: «Menga kim guvohlik beradi?» —deb, yana o‘ltirardim. 
«Senga nima bo‘ldi, Ey Abu Qatoda?» — dedilar. Men bo‘lgan voqeani gapirib berdim. 
Shu payt bir odam o‘rnidan turib: «Rost aytyapti, u o‘ldirgan odamning narsalari menda, 
men uni rozi qilaman»,— dedi. Abu Bakr Siddiq raziyallohu anhu: «Rasululloh boyagi 
gaplari birlan Olloh taolo va uning rasuli uchun jang qilgan Olloh sherlaridan biri bo‘lmish 
kishidan o‘ljasini olib senga berishni qasd qilgan ermasdilar!» —dedilar. Payg‘ambar 
alayxissalom: «Abu Bakr rost gapiryapti, uning o‘ljasini ber!» — deb jangchiga 
buyurdilar. U menga o‘ljamni berdi. Men bu o‘ljani» sotib, puliga Banu Salamadan bir 
bog‘ oldim. Bu mening islomdagi dastlabki bisotim bo‘ldi». 
 
Abu Qatoda mavlolari Abu Muhammadga bunday degan erkanlar. «Xunayn kuni men bir 
musulmon va bir mushrikning o‘zaro jang qilishayotganini ko‘rdim, shunda boshqa bir 
mushrik musulmonning orqasidan kelib uni o‘ldirmoqchi bo‘ldi Men tezda unga hamla 
qilgan erdim, u menga qilich ko‘tardi, lekin men chaqqonlik qilib qo‘lini chopib tashladim. 
U meni sog‘ qo‘li birlan shunday bo‘g‘diki, o‘ldirib qo‘ymasaydi deb qo‘rqib ketdim, keyin 
birdan qo‘li bo‘shashib ketdi men uni o‘ldirdim. Shu vaqt musulmonlar chekinib qolishdi 
men ham ularga qo‘shilib chekindim. Qochib ketayotib hazrat Umardan: «Nima 
bo‘ldi?»—deb so‘ragan erdim, u kishi: «Olloh amr qildi»,— dedilar. Keyin, odamlar Janob 
Rasulullohning oldilariga to‘planishdi. Rasululloh: «Kim mushrikni o‘ldirganini isbot qilsa, 
undan olgan o‘ljasi o‘ziniki bo‘ladi»,— dedilar. Men ham turib kofirni o‘ldirganimga guvoh 
qidirdim, lekin menga guvohlik beradigan kishini topolmadim. Keyin, «Uzim ayqam-
chi?» degan fikr xayolimga kelib qoldi-da, qanday o‘ldirganimni Janob Rasulullohga 
o‘zim aytib berdim. Shu yerda o‘ltirganlardan biri: «Usha o‘ldirilgan odamning qurol-
yarog‘i menda men uning o‘rniga boshqa narsa berib rozi qilaman», dedi. Abu Bakr 
raziyallohu anhu: «Yo‘q, aslo, Rasululloh Quraysh qushchasiga qurolni berib, Olloh va 
uning rasuli uchun jang qilgan Olloh sherlaridan bo‘lmish bir sherni mahrum 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
72
qilmaydilar!» — dedilar. Rasululloh o‘rinlaridan turib qurolni menga olib berdilar. Men uni 
sotib, puliga xurmozor oldim. Islomdagi birinchi dastmoyam mana shu bo‘ldi». 
 
57-bob. Avtos g‘azoti haqida 
 
Abu Muso raziyallohu anhudan nakl qilinadi: «Paygambar alayhissalom Hunayn 
gazotidan forig bo‘lganlaridan keyin, Abu Omirni lashkarga bosh qilib Avtosga jo‘natdilar. 
Yo‘lda mushrik Durayd ibn as-Simma yo‘liqdi, uni o‘ldirishdi sheriklarini Olloh taolo 
maglub etdi. «Janob Rasululdoh, deydilar Abu Muso,— Abu Omir birlan birga meni ham 
jo‘natgan erdilar. Nogahon, Abu Omir tizzalaridan o‘q yedilar. Uqni Jushamiy kamondan 
otgan erdi. Men darhol Abu Omirning oldilariga borib: «Ey amaki, sizni kim otdi»? — deb 
so‘radim. U kishi Jushamiyga ishora qilib: «Meni otgan qotil shu!» — dedilar. Men uni 
quvib ketdim, u meni ko‘rib qocha boshladi. Uni quvayotib: «Qochgani uyalmaysanm? — 
dedim. U to‘xtadi, barobar qilich urishib, uni o‘ldirdim. Keyin, Abu Omirning yonlariga 
kelib: «Olloh taolo mening qo‘lim birlan raqibingizni o‘ldirdi!»—dedim.Abu Omir o‘qni 
sugurib olishimni iltimos qildilar, men sugurgan erdim, o‘rnidan suv oqdii. Abu Omir 
menga: «Ey jiyanim, Janob Rasulullohga salom aytgin, mening haqimga istigfor 
ayqinlar!» — dedilar. Keyin, meni odamlarga boshliq qildilar-da, birozdan so‘ng vafot 
etdilar. Jangdan qaytgandan so‘ng, Janob Rasulullohning huzurlariga kirdim, u kishi 
uylaridagi qamish (bo‘yra)dan qilingan chorpoyada erkanlar. Chorpoyaga to‘shak 
solingan bo‘lib, Janob Rasulullohning orqalari va yonboshlarida bo‘yraning botgan izi 
ko‘rinib turardi. Men o‘zimiz hamda Abu Omir haqlarida gapirdim, u kishining «Mening 
haqimga istigfor ayqinlar!» deganlarini ham aytdim. Rasululloh bir idishda suv so‘radilar, 
unga tahorat olib, keyin duoga qo‘l ochdilarda: «Ey Olloh, bandaig Abu Omirni magfirat 
qilgin!» — dedilar. Shunda men Janob Rasulullohning qo‘ltiqlari oppoq erkanligini 
ko‘rdim. Keyin: «Ey Olloh, qiyomatda martabasini ko‘pchilik bandalaring martabasidan 
ulug qilgin!» — deb yana duo qildilar. Men ul zotga: «Meni ham duo qilingiz!» — dedim. 
Rasululloh: «Ey Olloh, Abdulloh ibn Qaysning ham gunohini kechirgin, Qiyomat kuni 
unga ham faxrli joy ato etgin!» —deb duo qildilar». 
 
Abu Burda: «Duolarning biri Abu Omir uchun, ikkinchisi Abu Muso uchun bo‘ldi»,— 
deydilar. 
 
58-bob. Toif g‘azoti haqida 
 
Muso ibn Uqba: «Toif gazoti hijratning 8- yili shavvol oyida bo‘lgan erdi»,— deydilar. 
 
Abdulloh ibn Amr rivoyat qiladilar: «Rasululloh Toifni qamal qilganlarida biror natija 
bo‘lmadi, keyin: «Xudo xoxlasa, qaytamiz»,— dedilar. Bu gap ko‘pchilikka ogir botdi, 
«Qaytarkanmiz, fath qilmas erkanmiz»,— deyishdi. So‘ng, «Ertalab urushga chiqinglar!» 
— deb buyurgan erdilar, musulmonlar jangga chiqdilar, lekin qo‘rgon berk, uning 
tepasidan otilgan o‘q va toshlardan musulmonlarga jarohat yetdi. Keyin, Rasululloh: 
«Xudo xohlasa, ertaga qaytamiz»,— degan erdilar, hammalari xursand bo‘lishdi, 
Rasululloh kulib qo‘ydilar». 
 
Olloh taolo yo‘lida birinchi bo‘lib mushriklarga qarata kamondan o‘q uzgan Sa’d ibn Abu 
Vaqqos hamda Toif qo‘rgonidan oshib tushib Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning 
qoshlariga kelgan Abu Bakra (Nofi’ ibn Masruq) rivoyat qilurlarki, Janob Rasululloh: 
«Kimki ataylab o‘z otasidan tonib, boshqa birovni otam deb Da’vo qilsa, unga jannat 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
73
haromdur!»—degan erkanlar. 
 
Osim raziyallohu anohu rivoyat qiladilar: «Men ushbu hadisni Sa’d va Abu Bakradan 
eshitganman»,— dedi. Abu Usmon. Men unga: «Sen aytgan hadisning to‘g‘riligiga ikki 
kishining guvoh erkanligi kifoyadur»,— dedim. U menga: «Ha to‘g‘ri! Usha ikki kishining 
biri islom yo‘lida birinchi bo‘lib kamondan o‘q uzgan kishidir, ikkinchisi ersa qamal kuni 
Toif qo‘rg‘onidan oshib o‘tib Janob Rasulullohning qoshlariga kelgan yigirma uch 
musulmonning uchinchisidur»,-dedi. 
 
Abu Muso al-Ash’ariy aytadilar: «Janob Rasululloh Makka birlan Madina o‘rtasidagi 
Ji’rona degan joyda manzil tutgan erdilar, ul zot birlan birga Hazrat Bilol va men 
o‘ltirgan erdim. Shu payt bir badaviy kelib Janob Rasulullohga: «Menga bergan 
va’dangizni bajarmaysiz-mi?»—dedi. (Badaviy talab qilgan va’da nimadan iborat 
erkanligi roviylarga ma’lum ermas). Rasululloh: «Xursand bo‘lgil!»—dedilar. Badaviy: 
«Xursand bo‘lgil!»ni menga ko‘p aytgansiz!»—deb Abu Muso birlan Bilolga g‘azab birlan 
qaradi. Rasululloh ularga: «Bashorat rad qilindi, ikkovingiz qabul qilib olingiz!» — 
dedilar. Ikkovlari barobar: «Qabul qildik!» — deyishdi. Keyin, Rasululloh qadahda suv 
keltirishni buyurdilar, unga ikki qo‘llari va yuzlarini yuvdilar-da, qolganiga dam soldilar, 
so‘ng: «Bundan ichingiz, yuzlaringizga quyingiz, tomoqlaringizga surtingiz va xursand 
bo‘lingiz!» — dedilar. Ikkovlari qadahni olib, Janob Rasululloh buyurganlaridek qilishdi. 
Parda orqasidan Ummu Salama raziyallohu anho: «Agar onalaringiz uchun suvdan 
orttirolsangiz, menga ham uzatib yuboringiz!» — dedilar». 
 
Safvon ibn Ya’lo bunday deb xabar beradilar: «(Otam) Ya’lo: «Koshkiydi, men Janob 
Rasulullohga vahiy tushayotgan paytni ko‘rsam!» — deb doim orzu qilur erdilar. Tez 
kunlarda Payg‘ambar alayhissalom Ji’ronaga tushdilar, ashoblari atroflarida turib 
boshlariga bir kiyim birlan soya qilib turishardi. Shu vaqt xushbo‘yliklar sepilgan jubba 
kiygan bir badaviy kelib: «Yo Rasulalloh, bir kishi jubba kiyib, unga xushbo‘yliklar 
sepgach, ehrom bog‘lasa, nima deysiz?»—dedi. Hazrat Umar Ya’loga «Kel!» deb ishora 
qildilar, Ya’lo kelgach, boshlarini Janob Rasulullohning tepalariga tutib turilgan kiyim 
ostiga suqdilar. Qarasalar, ul zot yuzlari qizargan, chuqur-chuqur nafas olardilar. Bu 
holat bir soatcha davom etdi. So‘ng, Janob Rasululloh: «Mendan umra haqida so‘ragan 
odam qani?» — dedilar. Boyagi odamni qidirib topib kelishdi. Janob Rasululloh unga: 
«Jubbani yechib tashla, badaningga yuqib qolgan xushbo‘ylikni uch bor yuvib ketkiz, 
keyin hajda ne qilsang, umrada ham shunday qilgil!» — dedilar». 
 
Abdulloh ibn Zayd rivoyat qiladilar: «Olloh taolo Hunayn g‘azotida Janob Rasulullohga 
katta o‘lja ato etgach, uni islom diniga endigina kirganlarga taqsim qildilar, lekin 
ansorlarga hech narsa bermadilar. Shunda ansorlar o‘zlariga o‘ljadan ulush tegmagani 
uchun ranjigandek bo‘lishdi. Janob Rasululloh ularga: «Ey ansorlar jamoasi! Men sizlarni 
yo‘ldan adashgan holda topmaganmidim?! Olloh taolo mening sababim birlan sizlarni 
hidoyat qildi, tarqoq erdingizlar,mening sababim birlan sizlarni birlashtirdi, kambag‘al 
erdingizlar, mening sababim birlan sizlarni boy qildi. (Rasululloh shunga o‘xshash 
gaplarni aygganlarida, ansorlar har gal: «Olloh va uning rasuli har qancha minnat qilsa, 
loyiq!» —deyishardi). Agar xohlasangizlar, sizlar ham: «Hijrat qilib kelganingizda biz 
sizga joy berdik, xor bo‘lganingizda yordam berdik, qo‘rqib kelganingizda xotirjam 
qildik!»— deb menga minnat qilingizlar!» — dedilar. Ammo, ansorlar: «Minnat va fazl 
Olloh taologa va uning paygambariga xos!» — deb javob berishdi. Janob Rasululloh: 
«Boshqalarning qo‘y va tuyalarni olib o‘z manzillariga ravona bo‘lmog‘iga, o‘zingizning 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
74
ersa meni birga olib ketmogingizga rozi bo‘larsizlar, axir?! Agar hijrat bo‘lmaganda men 
ansorlardan biri bo‘lgan bo‘lur erdim. Odamlar o‘zga bir vodiy yoki o‘zga bir dara bo‘ylab 
yursalar, men ansorlar vodiysi yoki darasi bo‘ylab yurardim. Ansorlar mening uchun 
kuylagimdek yaqin bo‘lib, boshqalar choponim yanglig‘durlar. Mendan keyin sizlar 
boylikka ruju’ qilganlarning shohidi bo‘lgaysiz-lar, Havzi Kavsar bo‘yida 
uchrashgunimizcha sabr qilingizlar!» — deb xitob qildilar». 
 
Anas ibn Molik bunday deydilar: «Olloh taolo Rasulullohga Havozan mol-dunyosidan ko‘p 
o‘ljalar ato etgach, ul zot uni har bir kishiga yuz tuyadan taqsim qila boshladilar. Shunda 
ansorlar: «Olloh o‘z rasulini mag‘firat qilsin, Qurayshga nasiba berdilar-u, bizni 
unutdilar, vaholanki hali mushriklarning qilichimizdagi qoni qurigani yo‘q!» — deyishdi, 
Rasulullohga ularning bu gaplari yetkazildi. Janob Rasululloh ansorlarga odam yuborib, 
ularni teridan yopilgan bir qubba ostiga yig‘dilar, lekin boshqalarni chaqirmadilar. 
Ansorlar yig‘ilgach, Rasululloh o‘rinlaridan tUrdilar-da: «Sizlar haqqingizda menga 
aytishgan gap Qanday gap bo‘ldi?!»—deb so‘radilar. Ansorlar orasidagi faqih kishilar: 
«Ey Ollohning rasuli! Boshliqlarimiz hech narsa deyishgani yo‘q, faqat yoshlarimizgina: 
«Olloh o‘z rasulini kechirsin. Qurayshga o‘lja berdilar-u, bizni unutdilar, vaholanki hali 
mushriklarning qilichimizdagi qoni qurigani yo‘q!»—deyishdi»,—deb aytishdi. Janob 
Rasululloh- «Men endigina kufrdan qaytib islomga kirganlarga o‘ljabera yotirman, 
maqsadim ularni islomga ko‘proq jalb qilmoqlikdur. Ular uylariga o‘ljalar birlan qaytgan 
chog‘larida, sizlar uylaringizga payg‘ambar birlan qaytmoqqa rozi bo‘lmaysizlarmi?! 
Olloh haqi, sizlar olib qaytadirgan narsa, ular olib qaytadirgan narsadan 
yaxshiroqdur!»— dedilar. Ansorlar: «Yo Rasulalloh, albatta biz shunga rozimiz!»— 
deyishdi. Payg‘ambar alayhissalom «Kelajakda boylikka ruju’ qilganlarning shohidi 
bo‘lursizlar. Olloh Taolo birlan uning rasuliga ro‘baro‘ bo‘lguningizcha sabr qilingizlar, 
men Havzi Kavsar bo‘yida bo‘lgayman» — dedilar». 
 
Anas: «Ammo ular sabr qilishmadi»,— deydilar. 
 
Anas ibn Molik rivoyat qiladilar: «Payg‘ambar alayhissalom ansorlarni yig‘dilar-da: 
«Quraysh yaqindagina jaholatu badbaxtlik iskanjasidan qutulgandur, men ularni to‘g‘ri 
yo‘lga solib, qalblarida islomga nisbatan do‘stlik. Uyg‘otmoqchiman. Ular uylariga o‘ljalar 
birlan qaytgan chog‘da, nahotki sizizlar payg‘ambarni uyingizga olib qaytmoqqa rozi 
bo‘lmasangizlar?!»—dedilar. Ansorlar: «Ha, rozimiz!» —deyishdi. Rasululloh: «Agar 
odamlar o‘zga bir vodiy bo‘ylab yursalar, men ansorlar vodiysi bo‘ylab yurgayman!» - - 
dedilar». 
 
Abdulloh Ibn Mas’ud bunday deydilar: «Payg‘ambar alayhissalom Hunayn g‘azotida 
olingan o‘ljalarni taqsim qildilar. Shunda ansorlardan bir kishi: «Olloh taoloni yuz-xotir 
qilmay taqsim qilindi»,— dedi. Men bu gapni Janob Rasulullohga borib aytdim. Buni 
eshitib, Janob Rasulullohning yuzlari o‘zgarib ketdi, keyin: «Musoni Olloh taolo Rahmat 
qilsin, u kishiga bundan qam ko‘p ozor yetkazishgan, ammo sabr qilgan erdilar!»— 
dedilar». 
 
Abdulloh Ibn Mas’ud razayallohu anhu bunday deydilar: «Hunayn voqeasidan keyin, 
Payg‘ambar alayhissalom ba’zi odamlarni ortiqroq ko‘rib, ko‘proq o‘lja berdilar. 
Chunonchi, Aqra’ga yuz tuya, Uyaynaga ham shuncha tuya in’om qildilar. Shunda bir 
Odam «Ollohni yuz-xotir qilmay taqsim qilindi»,— dedi.Men bu gapni Janob Rasulullohga 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy