Абу Али Ион Сино саломон ва ибсол
Download 56 Kb. Pdf ko'rish
|
Salomon va Ibsol. 22
|
2— 1317
17 Г вон одамлари сув умидида қудуқка челак таш ласа, челакдан чиройли бола чиқади. Шу билан Юсуф хизм аткор сифатида карвон билан бошқа ш аҳарга олиб кетилади, хўж айиннинг хотини унга ишқивоз бўлиб қолади. Юсуф орқали ёмон нияти- га етмоқчи бўлади, аммо Юсуф қочади, хотин уни уш- лаб колганда эри келиб қолади, хотин дардол унга туҳм ат қилади, Юсуф зиндонга тушадн, у ерда бир неча йил ётиб, маҳбусларнинг кўрган туш ини таъбир кила бошлайди. Унинг таъбир лари тўғри чиқиб, кўп- чилик ўртасида м аш ҳур бўлади. Бир кун подшонинг тушини деч ким таъбирлай олмай турганда, қам оқдаги таъбирчи Юсуф ҳақи д а ra n айланиб колади. Буни подшо эшитади, сўнг уни чақиртиради. Юсуф шоҳ- нинг сигир ҳақид аги туш и ва бўлаж ак қургоқчилик хақндаги таъбирини айтади. Таъбир м аъкул туш ади, шу билан Юсуф к атт а ам алдор бўлади, очарчилик бош ланганда дон қидириб, акалари Юсуф яш аётган ж ойга — Мисрга келиб қолиш ади. К ейинчалик Юсуф билан отаси дийдор кўриш ади, биродарлари кнлмиш- ларига пуш аймон килиш иб, ундан кечирим сўрашади. Қиссанинг м азм уни ш ундан иборат. «Юсуф» қиссаси асарида ҳам Ибн Сино ўзининг «нафс» ҳакидаги қараш ларини адабий ш аклда ифода- лаган кўринади. Урта аср ф алсаф асидаги м авж уд ш аклда талқин қилинса, бу ерда Я ъқуб — нафси нотиқа — нутқли жон, яъни инсон. Юсуф эса унинг м аънавий томони. Ю суфнинг биродарлари киш идаги тан қувватлари — ички сезгилардир. Хотин эса кишини истак ва ғазабга тортадиган ҳисларга ўхш атмадир. Х отиннинг Ю суфга интилиши ва унга иш қ-мудаббат изҳори эса истак қув- ватининг киш идаги м аънавий томонни, ф алсаф ий ибо- ра билан айтсак, назарий ақлни эгаллаш га бўлган ин- тилишидир. Ю суфнинг зиндонда ётиши ғазаб қувва- тининг ишга тушиб ўзини кўрсатганидир. Ю суфнинг хотиндан ўзини тийиш и ва унинг майлига кўнмасли- ги эса ақлнинг ўз олам ига тортиши ва истак, газаб ҳисларига берилм асликка бўлган интилиш идир. Яъкуб- нинг Ю суфдан аж раб азоб чекиш ида нафси нотиқа- нинг ақлдан узоқлаш иб, изтиробга тушиши назарда тутилади. Ю суфнинг вазирлик ва тахтга ўтириши олий кам олатга эриш иш и ва ўша кам олатга ақлнинг яқин бўлишидир. Юсуф биродарларининг қилм иш лари ички ҳис- ларнинг хатти-ҳаракатлари ва ўша биродарларнинг ўз иш ларидан хи ж олатлари билан м уаллиф а к л қувват- лари — ички сезгининг ноўрин иш ларини айтмоқчи бўлади. Ю суфнинг туш ида икки ёритқич — қуёш ва ойни кўриш и — унинг ота-онаси, ўн бир ю лдуз кўриш и — биродарлари, ёритқич ва ю лдузларнинг саж да қили- 18 ш ида эса келаж акд а уларнинг Ю суфга м удтож бўли- ши тасвирланган. Б у хил таъриф Ибн Синонинг «Юсуф» диссаси маз- м унига тўғри келади. Насируддин Тусий дам Ибн Си нонинг «Ал-Ишорот» асарига ёзган ш ардида «Сало мон ва Ибсол» диссасини келтириб, уни шу тарида ш ардлаган эди. Биз бу ерда ўша ш ард таъбирига кўра ♦ Юсуф» диссасида назарда тутилган нарсаларни баён дилиб ўтдик. Ф алсафий нудтаи назардан дарагани- м изда дисса ш арди ш ундай. Аммо бу дисса адабий асардир. Шу ж идатдан дам м уаллиф уни дисса деб атаган. Ибн Сино бунда Ю суфни ориятли, номусли, соф йигит сиф атида келтирган. У деч дандай туйгуларга берилмайди, гўзалли кларга парво дилмайди, ўзини ту- тиб олган, дар бир нарсада ўзига тасалли бера олади, ном аъдулчилик йўлларига кирмайди, ўзига ёмонлик дилган биродарларидан дасд олмайди, уларнинг бар- ча кирдикорларига дунёдаги оддий водеа, кишилар- нинг ёмон хулдлари натиж аси, деб дарайди, ёмонлик дилганларнинг ўзи охир-одибатда хиж олат чекишла- рига ишонади. Тўғри, бу дисса ва рисолалар фалсафий йўсинда, ўз даври — ўрта асрга хос услуб билан ёзилган. Бу- ларни тушуниш дар ким га дарровгина м уяссар бўла- вермайди. Б улардан баъзиси диний формада (масалан, «Рисолат ал-дадр») ёки дуръонда бор мавзу асосида ёзилган (бунга «Юсуф» диссасини мисол келтириш мумкин). А ммо бу асарлар дайси форма, добидда ёзи- лиш идан датъий н азар, адибнинг асл мадсади, унинг идеали нудтаи назаридан олиб даралса, ўз даврида унинг адабий йўсинда иш ю ритганини кўрам из, бу эса м уаллиф нинг олдинга дараб таш лаган бир дадами эди. * * * Б улардан таш дари, Ибн Сино адабиётш уносликка оид «Шеър санъати» (Қодира, 1966) деган асар дам ёзган. А ллом анинг бу асари унинг «Китоб аш-шифо»- сининг бир дисми бўлиб келган. Тўрт дисмдан ибо- рат бўлган «Аш-шифо» мантиғининг тўддизинчи бў- лаги м ана ш у «Шеър санъати»дан иборатдир. Бунда м уаллиф имизнинг адабиёт борасидаги дараш лари, му- носабатлари битилган. Ибн Сино «Шеър санъати» асарини саккиз бобга аж р атад и ва буларнинг дар бирини фасл деб атайди. Биринчи фаслни м уаллиф ш ундай атайд и: «Шеър дадида умумий туш унча, ш еърий форма дам да юнон шеър навлари дадида». Б у ф аслда олим умуман шеъ- риятга бадо беради, унинг тузилиш и, ш аклларига тўх- тайди. И ккинчи фасл ш еърда тема ва тадлид масала- 19 сига бағиш ланади. УчинчиСи эса «Ш еърнинг дастЛаб пайдо бўлиш кайф ияти ва шеър турлари ҳақида» деб аталади. Тўртинчиси «Байтлар ўлчовининр м ақсад — гаразлар билан муносабати ва хусусан, трагедия ҳақи- да, трагедия бўлим лари баёни» деб номланади. Бешин- чиси «Шеър, хусусан, трагедия тузилиш тартиби, ун- да иш латиладиган эпосга хос бўлган образли гаи бў- лаклари ҳақида» деб аталган. Олтинчи ф асл боши- дан охиригача трагедия қисм ларига багиш ланган. Еттинчи ф аслда «Шеър навларида иш латилади ган сўзлар ва уларнинг мос келиш и трагедия ва бош- ца. тур ш еърларнинг унга ўхш аш и ҳақида», саккизин- чида эса «Шоирнинг кам чилиги тўғрисида ва траге- диянинг ўзига ўхш аш турлардан аф заллиги ҳақида» каби м асалаларга тўхталинган. ЛИРИКА Ш ул хоки еиёхдин то ав ж и Зуҳал, Ҳ ар нечаки м уш килот эрур, этдим ҳал. Очдим неча занж ир — зднж ири м акру ҳиял, Ечдим неча бир тугун, м агар қолди аж ал... Соқий, кадаҳи ж уръ ати жонинг 1{айда? Ул оинаи нури ж ахонинг кайда? Сун менгаки, кўнглим ни мусаффо этайин, Таквони ш икает айлагонинг қайда? |
