Абу Али Ион Сино саломон ва ибсол

3 — 1317
33

---

И стасанг яхш и уйқу,
Ҳ ар кун бўлсин шу одат.
* * *
К ун аро з$аммом тушмад{ 
Одатин тарк айлам а, 
Танинг топар парвариш, 
Ю рурсан соғ-саломат.
* * *
Дори-дармон и ч м ш д а
Узингни кўп ўргатма, 
Дору ичиш ножоиз, 
Етмасдан катта иллат.
* * *
Бордию зўр эҳтиёж 
Сени айласа маж бур, 
И ллат, дори таянчдир, 
Б ад анга бўлур қувват.
* * *
Б у ҳикм атни атайлаб, 
Бир кун ҳаки м Т аёзуқ — 
Н ўш иравон Одилга, 
Қ илган экан насиҳат...

---

АЛ-АЛАВИЙГА Ж АВОБ4
Тангрим ўзи берсин шифо, дард аритсин пешонадин, 
М арҳам ати бўлсин доим, кетм ай қутлуғ остонадин. 
Б илким , дардларнинг илож и исҳол қилиш дир аввало, 
Сўнгра ушбу байтлар бўлур керак дори дармонадин. 
Энсага қонни сўргувчи зулук қўйм оч — маслаҳатдир, 
А гарда у истам аса қориқ кўйм оқни янадин.
Эт ем акни тарк айласин, ҳазм и енгил таом есин, 
Ш аробга ц ў л чўзилм асин, то етм агай дард танадин. 
Эзиб м аж нунтол новдасин гулобга омухта этиб,
Ю зга суртсин ухлаганда ҳ ар замон-ҳар замонадин. 
Қ адам асин тугм аларин бўғадиган ҳам тор қилиб, 
Ж аҳли чиқиб бақирмасин, ҳар хнл сабаб-баҳонадин. 
И лож шудир, ҳар киш ики айтганим га қилгай ам ал, 
Топгай шифо, оҳиста дард арийди ул ошёнадин.
35

---

«ТИББИЙ ДОСТОН» (У РЖУ ЗА) ДАН 
ПАРЧАЛАР
ТИБНИНГ ТАДСИМЛАНИШ И 
Ҳ А ҚИ ДА
Танада гар пайдо бўлса қандай м араз, 
Тибдан топар давосини ҳар бир а р а з5. 
И лмий6, ам алийга бўлинди тиб аввал, 
Бўлди уч нарсадан илмийси м укам м ал.
У нарсанинг бири етти табиатдир7,
А ндин сўнгра келган олти заруратдир8.
Уч нарса бор: битилгандир китобларда, 
«Мараз, араз, сабаб», деган хитобларда. 
И кки турга бўлинади ам алий тиб,
Бири и к ки қўлдан топур даво, тартиб. 
Бош қа бири баж о бўлур, бўлса даво,
Қ ўл келади белгиланган бўлса ғизо. 
Билсанг, табиий нарсалар — рукнлардан, 
Улар кориш идан пайдо бўлур бадан.
Б у хусусда Б уқрот қавли саҳиҳ ўлур, 
Тупроқ, олов, сув з;ам даво манба бўлур. 
Унга дал и л : ж исм ҳалок бўлоа м агар, 
М уқаррарки, тўрт унсурга яна қайтар. 
Р укнлар гар бўлса бир хил табиатли, 
К ўролм асдинг к ас ал бўлган тирик зотни.
М ИЗОЖ ЛАР ҲАДИДА
Андин сўнгра келур сенга илми м изож , 
Анинг ҳукм и ёрдам берур, қилсанг илож . 
Аммо 
м и з о ж
қувватлари тўртта ҳаргиз, 
Ҳ аким уни қўшиб айтар ёки ёлғиз.
А лар иссиқ, соъуц, юмшоқ, қуруқ чунон, 
Ким иш ласа — сезгисига бўлгай аён. 
М изож қувватлари рукну зам онларда9,
36

---

Ў cap нарсаларда10, барча м акон ларда11. 
Устиқусдир эгалловчи12 бағоятда,
Оддий м изож бўлса агар ниҳоятда.
Иссиклик-чи ўт, ҳавода м авж уд эрур,
Совуц юрса, тупроқ ила сувда қолур.
Қ уруқлик ўт била тупроқ мобайнида,
Ҳ ўллик эса — сув ҳам булутнинг13 қўйнида. 
Б ирикар бор, бирикмас бор вуж уд узра,
Визга борлиқ ҳукм этган ж а вҳ а р ичра...
Зўраяди қиш мавсуми ғоят балғам,
Дон қўзғалиб, баҳор пайти қўзир ҳардам .
Ёз ф аслида қилгай хуруж сафро чунон,
К у з фасли-чи, савдо учун қулай макон.
Б арча ўсувчилар бўлур бир нечтадан,
М аъдан, наботот, жонивор — тирик бадан.
Қ ай чог ғолиб келгай алар ж исм инг аро — 
Дори бўлур> ўстиргани бўлгай даво.
Табиб кўриш-ла билинур ундай мизож,
Доим агар м авж уд эса тўғри қиёс.
А ччиқ, ширин, ш ўртам ғиЗо асли чуруқ,
Уткир м аза иссиц м и зож ли кка уруғ.
Т аъм и агар тахир ё аф т буриштириш,
Совуқ, қуруқликдан д а р ак нордону турш.
Сувлик бўлиб, таъм бўлм аса айтгил дадил, 
Ундай табиатли м изож дир м уътадил.
Б арч а ёғлиқ — ҳ ў л  м изож у иссиқликдан, 
Совуқлик — ҳ ў л  м изож , таъм сиз, чучукликдан. 
Ёшга қараб бўлгай м изож турли-туман,
Гапдан мурод — инсон эрур ҳ е ч  бегумон. 
Ёш -яланглар иссиқ м изож дир ҳар качон,
Б у табиий аҳвол эрурдир бегумон.
Сезгир, м изож и ҳўл бўлур, гар бола ёш,
Й игит м изож идур ч уруқли кка туташ .
Гар ўлчасанг-чи ўрта ёш совуқсимон,
Д ари м изож анга яқин, балки ёмон...
Ҳ ар иккисин м изож и ҳам бўлгай цуруц,
Пишиб етилмасликка-чи кекса ёву
1{.
Иссш{, қуруқлик — эр м изож , билгил ани, 
Ҳ ўллик, сову^ликдир хотинлар маскани. 
Қ изилча, oi{ гар ом ухта бўлган замон, 
М изож ларнинг миқдори ҳам  ўрта-миён.
Оқсоч одам совуқ м изож бўлгай, қара,
37

---

Иссиқ м изож бўлса сочи бўлгай қора. 
Совуқлиги кам нинг сочи м алла, тарғил, 
И ссиқлиги кам нинг сочи бўлгай қизил.
Урта м изож рангли киш и бўлса агар, 
Қизгиш , м алла ранг бўлиши чин м уқаррар.
А Ъ ЗО Л А Р ҲАҚИДА
А сли ж исм аъзолари-чи тўрт бўлур,
Яна ш охобчалар борким — ж оиз, зарур,
Ҳ ар биттаси ўз бурчини этгай адо 
Ҳозир айлаб ж исм инг учун қувват-ғизо. 
Ж исмингга қалб бергай ғизо — андин ҳаёт, 
Қалб бўлм аса ж асад мисли бир наботот. 
Ж ондор ж исм ларга юрак унсур каби, 
А бхур14 била ўтгай дароратлар дами.
Бош мия-чи, opi{a м ия бирлан асаб — 
Ҳ ароратин ош ирмасдан турар асраб. 
И ккисидан олгай бўғинлар ҳаракат, 
Н аслланиш га қўш м ояк — тайин олат.
А лар билан бола пайдо, нав сақланур,
Й ўқса алар, ж ондорда нав одоқланур.
Эту ёғу безлар экан турли-туман, 
Ж ондорларга бўлгай қурол, caipiap омон. 
Б адандаги парда, суяк, бойлоқки бор,
Гавда учун суянчиқдир ҳам да мадор.
Бўлсин учун тан барҳаёт — рўзғори бут, 
А сл аъзо хизм атлари эрур м авж уд. 
Оёқ-қўлга тирноқ ёрдир бармоқ учун, 
Соч-тук чиқинди дайдаш , зеб бермоқ учун.
НАФСОНИЙ КУВВАТЛАР
Т ўвдиз қувват нафсий эрурки ўзгача,
А ндин беши тегиш ли ўлғай сезгига.
Қулоғу кўз, сўнгра бурун, сезги, м аза, 
Комил бўлур улар, агар тугал сезса.
Ундан бири — м уш акларга боғлиқ қувват, 
Й нгит бўғинлари ш ундан боҳаракат.
А лар ичра бордир, билсанг, ш ундай қувват, 
Н арса эсда акс этади худди суврат.
Вошқа қувват бордир — андин досил фикр, 
Узгаси-ла барпо бўлур хотир-зикр.

---