Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

9.7. Qumoqli aluminiy kukuni (QAK)ni payvandlash 
Bunday materiallarni biriktirish katta muammo hisoblanadi, 
chunki o‘zakdagi erigan metallning qovushoqligi nihoyatda yuqori 
bo‘ladi. Sirtqi oksidlar aralashib ketmaydi va detallar orasida qolib 
ketadi. Birikma hosil bo‘lmaydi. Bunga aluminiy asosan va qiyin 
eriydigan dispers Al
2
O
3 
zarralaridan (6–12%) tashkil topadigan 
materialning termik barqarorligi juda yuqoriligi sabab bo‘ladi. 
Listlar texnik aluminiy yoki AMг turidagi qotishmalar bilan 
qoplangandan keyin payvandlanuvchanligi keskin yaxshilanadi. 
Birikma ikkita qoplama qatlam erishi hisobiga hosil bo‘ladi (9.5- a 
rasm). Ayni vaqtda yupqa suyuq chokka yaqin joylashgan QAK 
qatlamlari o‘tib birikmaning issiqqa chidamliligini oshiradi. b 

---

82
siklogrammadan foydalaniladi (7.1-rasmga qarang). Qoplangan 
QAK boshqa aluminiy qotishmalari bilan yaxshi payvandlanadi. 
O‘ziga xos birikma yuzaga keladi: oddiy qotishmada suyuq yarim 
o‘zak hosil bo‘ladi, QAK tomonda esa faqat qoplama suyulib, 
yarim o‘zak bilan aralashadi (9.5- rasm, b). 
9.5-rasm. Qumoqli aluminiy kukunidan ishlangan qoplamali listlarni 
nuqtali payvandlab biriktirish: 
1 – qoplama qatlamlar; 2 –T
erish
izotermasi; 3 – chok. 
9.8. G‘ovakdor qumoqli materiallarni payvandlash 
Detallarda ko‘ndalang parron darzlar mavjudligi bunday 
materiallarni biriktirishni qiyinlashtiradi. Darzlar nuqtali bir-birini 
qoplagan joylarda o‘zak chetidan boshlab kengayib boradi. Bunga 
payvandlash joyidagi cho‘zuvchi zo‘riqishlar kattaligi va 
g‘ovakdor materiallarning mexanik tavsiflari pastligi sabab 
bo‘ladi. 
Qumoqli metall kukunlaridan (korroziyabardosh po‘latlar, 
temir, bronzalar va hokazolar asosida olingan) tayyorlangan, 
g‘ovakdorligi 25–30% hamda qalinligi 0,3–2 mm bo‘lgan 
tasmalar, listlar a siklogramma (7.1-rasmga qarang) va b 
siklogrammadan (7.3-rasmga qarang) foydalanib, nuqtali va choqli 
payvandlab biriktiriladi. Ularning darz ketishga moyilligi nuqtali 
payandlashda nuqtalar o‘rtasidagi oraliqni oshirish (ichki 
zo‘riqishlar kamayadi), chokli payvandlashda esa, aksincha, 
nuqtalarning bir-birini qoplashini 60% gacha oshirish hamda 
uzluksiz quyma zona hosil qilish (yaxlit chok g‘ovakdor 
materialdan 8–10 baravar mustaxkamroq bo‘lib, darzlarning 
kengayishi to‘xtash) orqali kamaytiriladi. Ixcham folgadan 
qilingan qoluvchi yupqa ustqo‘ymalardan foydalanish ham 

---

83
samaralidir (9.6-rasm), ular birikmaning mustahkamligi va 
ishonchiligini oshiradi. 
9.6-rasm. G‘ovakdor po‘latni ustqo‘malardan foydalangan holda 
chokli payvandlash:
a – payvandlashdan oldin; b – payvadlashdan so‘ng.