Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

2. O‘rtacha uglerodli kam legirlangan po‘latlar. Bular 
tarkibida C miqdori 0,25–0,45 % va legirlovchi elementlar (Mn, 
Ni, Cr, Si, Ti, Zr, Nb, W, Mo) ning jami miqdori 2,5 % gacha 
bo‘lgan po‘latlardir. Uglerod va legirlovchi elementlar miqdori 
ortishi 
bilan 
po‘latlarning 
solishtirma 
elektr 
qarshiligi, 
deformatsiyaga 
qarshiligi 
oshadi, 
MHO 
kengayadi 
va 
kristallizatsion darz ketishlarga moyilligi ortadi, toblanishga 
moyilligi kuchayadi. Po‘latlarning bunday xossalari sekin 
qizdirishni, payvandlash tokining davomiyligi kam uglorodli 
po‘lat uchun mo‘ljallanganidan 4–5 baravar ortiq bo‘lgan 
yumshoq rejimni (I
pay
=(4–5)I
pay.1
) talab qiladi. Oldindan qizdirish 
(7.1-rasmdagi f siklogramma) yoki tokni bir maromda oshirish 
(7.3 -b rasm) ham, ayniqsa, detallar 1,5 mm dan qalin bo‘lganda, 
foydalidir. Sovishni sekinlashtirish uchun g siklogrammadan 
foydalaniladi (7.1-rasm). Qizdirish toki I
qizd
toblangan nuqtani 
yumshatadi. Bunda payvandlash joyi A
s1
ga yaqin haroratgacha
qizdiriladi F
pay
kam uglerodli po‘latlarni payvandlashga nisbatan 
1,5–2 baravar oshiriladi (F
pay
=(1,5–2)F
pay.1
).

---

72
Elektrodlarning shakli va materiali 1-guruh metallar uchun 
alohida tanlanadi. 
Chokli payvandlash nisbatan yumshoq rejimlarda o‘zgarmas, 
lekin biroz oshirilgan kuch (nuqsonlarni yo‘qotish uchun) bilan 
(7.3-rasmdagi b siklogramma) ish yuzasi silindrsimon roliklar 
yordamida olib boriladi. 
3. Legirlangan po‘latlar va qotishmalar. 
Korroziyabardosh po‘latlar turli sinflarda bo‘lishi mumkin,
masalan, austenitli, ferritli, austenit-ferritli po‘latlar. 
Austenit 
sinfidagi 
po‘latlar 
(12X18H10T, 
04X18H10, 
08X15H24B4TP va b.) yuqori darajada mustahkamligi va ayni 
paytda plastikligi bilan ajralib turadi, korroziyabardoshligi ferrit 
sinfidagi (08X17T, 12X17) po‘latlarnikidan yuqoriroq. Eng kam 
mikdordagi uglerod (<0,12%) donalar chegarasida (500-800°C da) 
xrom karbidlari ajralib chiqishining oldini oladi va kristallitlararo 
korroziyaga qarshilikni saqlab qoladi. Ana shu maqsadlar uchun 
po‘latga kuchli karbid hosil qilgichlar – Ti, Nb qo‘shiladi 
(barqarorlashtiruvchi po‘latlar). Austenitlar po‘latlarning ρ
0
nisbatan yuqori (~170 mkΩ·sm) va λ kichik bo‘ladi. Shu bois ular 
uchun 
payvanlash 
toki 
kam 
uglerodli 
po‘latlarga 
mo‘ljallanganidan ancha kichik bo‘lishi kerak.
Deformatsiyaga 
qarshiligining 
yuqoriligi 
(~300 
MPa) 
payvandlash kuchi F
pay
ni kam uglerodli po‘latlarga nisbatan 1,5 
baravar oshirishni talab qiladi. Elektrodlar ish yuzasining shakli 
1-guruh metallarda bo‘lgani kabi tanlanadi, ammo ρ
0
ning nisbatan 
yuqoriligi va λ ning kichikligi elektrodlar materiallarining elektr 
o‘tkazuvchanligini mis elektr o‘tkazuvchanligining 55–75 % 
gacha kamaytirish va qattiqligini mos ravishda oshirish imkonini 
beradi.
Qiziganda darz ketishga moyillgining pastligi, quyma 
o‘zakning ustunsimon zich tuzilmali shakllanishi ushbu 
po‘latlarni o‘zgarmas kuch bilan payvandlash imkonini yaratadi 
(7.3-rasmdagi a siklogramma). Detallar 2 mm dan qalin bo‘lganda 
cho‘kichlash qo‘llaniladi (7.3-rasmdagi b siklogramma). Chokli 
payvandlash roliklarni uzluksiz aylantirish va tokni impulsli ulash 
bilan amalga oshirilib (7.3-rasmdagi b siklogramma), nuqtalari bir-

---

73
birini 30-60% qoplab (bekitib) turuvchi uzluksiz mustaxkam-zich 
chok shakllantiriladi;