Abu zakariyo yahyo ibn sharaf navaviy riyozus-solihiyn

www.ziyouz.com kutubxonasi 
68
bo‘lar edim», dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
287/6. Ummu Salamadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Qaysi bir xotin 
vafot etsa va eri undan rozi bo‘lsa, o‘sha xotin jannatga kiradi», dedilar. Imom Termiziy 
rivoyatlari. 
288/7. Muoz ibn Jabaldan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Dunyo hayotida 
biror xotin eriga ozor beradigan bo‘lsa, (jannatdagi) hurlar: «Alloh halok qilgur, bu 
kishiga ozor berma! Sening huzuringda u vaqtinchalik mehmon, xolos. Tez fursatda 
sendan judo bo‘lib, bizning huzurimizga keladi», deyishadi», dedilar. Imom Termiziy 
rivoyatlari. 
289/8. Usoma ibn Zayddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «O’zimdan keyin 
kishilarga ayollardan ko‘ra zararliroq fitnani qoldirmadim», dedilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
 
36-BOB  
Ahli ayoliga qilinadigan nafaqa haqida 
 
Alloh taolo quyidagilarni aytadi: 
«Ularni 
(ya’ni, onalarni) yaxshilik bilan yedirib-kiydirish otaning 
zimmasidadir» (Baqara surasi, 233-oyat); 
«Boy-badavlat kishi o‘z boyligidan (ya’ni, boyligiga yarashadigan) nafaqa 
bersin. Kimning rizqi tang qilingan (kambag‘al)  bo‘lsa, u holda Alloh o‘ziga ato 
etgan narsadan (ya’ni, o‘z holiga yarasha) nafaqa bersin! Alloh hech bir jonni O’zi 
unga ato etgan (rizq-ro‘z)dan  boshqa narsaga taklif qilmas, (ya’ni, har bir inson 
faqat Alloh o‘ziga ato etgan rizqdan infoq qilishga taklif qilinur)» (Taloq surasi, 7-oyat); 
«Ne bir narsani infoq-ehson qilsangiz, bas, (Alloh)  uning o‘rnini to‘ldirur» 
(Saba’ surasi, 39-oyat). 
290/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Bir dinor Alloh 
yo‘lida infoq qilding. Bir dinor qul ozod qilish uchun infoq qilding. Bir dinor miskinga 
infoq qilding. Va bir dinor o‘z ahlingga infoq qilding. Bularning ichida eng savobi ulug‘i 
o‘z ahlingga infoq qilganingdir», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
291/2. Rasululloh (s.a.v.)ning ozod qilgan qullari Abu Abdulloh Savbon Bujduddan 
(r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «O’z ahli ayoliga infoq qilingan dinor, Alloh 
yo‘lidagi ulovini boqish uchun infoq qilingan dinor, Alloh yo‘lidagi do‘stlariga infoq 
qilingan dinor - dinorlarning afzalidir», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
292/3. Ummu Salamadan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Men: «Ey Allohning rasuli, avvalgi 
erim Abu Salamadan bo‘lgan bolalarimga molimdan infoq qilsam, savob bo‘ladimi? Ularni 
unday yoki bunday (qarovsiz) qoldirmayman. Chunki ular ham bolalarim-ku», desam, u 
zot (s.a.v.)  «Ha, ularga qilgan infoqingda ham ajr bordir», dedilar». Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
293/4. Sa’d ibn Abu Vaqqosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. (Kitobimizning avvalidagi niyat 
bobida keltirilgan uzun hadisda zikr qilinishicha), Rasululloh (s.a.v.) «Biror narsani infoq 
qilib Allohning roziligini talab qilsang, savobga erishasan. Hattoki, xotiningning og‘ziga 
solgan luqmangga ham savob olasan», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
294/5. Abu Mas’ud al-Badriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Agar kishi 
Allohning roziligi uchun ahli ayoliga biror narsani infoq qilsa, o‘sha narsasi u uchun 
sadaqa bo‘ladi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
295/6. Abdulloh ibn Amr ibn Ossdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «O’z 
qaramog‘idagi kishini qarovsiz qoldirmog‘i gunohkor ekanligiga kifoya qiladi», dedilar. 
Abu Dovud rivoyatlari. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
69
Imom Muslimning rivoyatlarida: «Rizqiga ega bo‘lib turib undan o‘sha rizqni man 
etishi kishining gunohkor ekaniga kifoya qiladi», deyilgan. 
296/7. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Banda tong 
ottirganida ikki farishta tushadi. Ulardan biri: «Allohim, infoq qiluvchilarga o‘rnini 
qoplaydigan narsa ato et», deydi. Ikkinchisi: «Allohim, xasis, ziqnalarga talofot bergin», 
deydi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
297/8. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Yuqoridagi qo‘l 
pastki qo‘ldan yaxshidir. (Ya’ni, ehson qiluvchi qo‘l tilanchi qo‘ldan yaxshidir.) Sadaqa 
berishni avval qaramog‘ingdagilardan boshlagin! Sadaqalarning eng yaxshisi o‘zing va 
oilang ehtiyojlarini qondiradigan narsalarni qoldirib qilgan sadaqangdir. Kimki 
tilanchilikdan saqlanib o‘zini tiysa, Alloh ham uni tilanchilikdan ofiyatda qilib qo‘yadi. 
Kimki (berganiga qanoat qilib) o‘zini behojat qilsa, Alloh ham uni behojat, badavlat qilib 
qo‘yadi», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari. 
 
37-BOB 
Yaxshi ko‘rgan narsalarini infoq qilish haqida 
 
Alloh taolo quyidagilarni zikr qiladi: 
«Suygan narsalaringizdan infoq-ehson qilib bermaguningizcha hargiz 
yaxshilikka (jannatga) yetmagaysiz» (Oli Imron surasi, 92-oyat); 
«Ey mo‘minlar, kasb qilib topgan narsalaringizning halol-pokizalaridan va Biz 
sizlar uchun yerdan chiqargan narsalardan infoq-ehson qilingiz! Ehson qilish 
uchun past-nopoklarini tanlamangiz!» (Baqara surasi, 267-oyat). 
298/1. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Abu Talha (r.a.) Madinada ansorlar ichida 
xurmosi ko‘p badavlat kishilardan biri edilar. Bu zotning eng mahbub mol-mulklari 
masjidi Nabaviyyaning ro‘parasidagi Bayraho nomli bog‘lari edi. Rasululloh (s.a.v.) bu 
yerga kirib, shirin, chuchuk suvlaridan ichib turardilar. Qachonki, «Suygan 
narsalaringizdan infoq-ehson qilib bermaguningizcha hargiz yaxshilikka 
(jannatga) yetmagaysiz» oyati nozil bo‘lganida, Abu Talha (r.a.) Rasululloh (s.a.v.) 
huzurlariga kelib: «Ey Allohning rasuli, Alloh sizga «Suygan narsalaringizdan infoq-
ehson qilib bermaguningizcha hargiz yaxshilikka (jannatga) yetmagaysiz» 
oyatini tushiribdi. Menga mol-mulkimning eng suyuklisi Bayrahodir. Men bu bog‘imni 
Alloh uchun sadaqa qildim. Uning savob va hissasini Alloh huzuridan umid qilaman. Ey 
Allohning rasuli! Buni qaerga munosib ko‘rsangiz, o‘sha yerga sarflang», deganida, 
Rasululloh (s.a.v.) «Balli, yasha! Mana shu foydali va yutuqqa erishtiruvchi moldir. Men 
sen aytgan so‘zlarni eshitdim. Bu haqda fikrim shuki, sen bu bog‘ni o‘z qarindoshlaring 
va yaqinlaring o‘rtasida taqsimlab ber», dedilar. Abu Talha: «Ey Allohning rasuli, 
aytganingizni (bajonidil) qilaman», deb o‘sha bog‘larini qarindoshlari va jiyanlariga 
taqsimlab berdilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Rivoyatlarda hadis lafzidagi arabcha «robihun» va «royihun» so‘zlari «foyda» va 
«foydasi senga qaytuvchi» degan ma’nolarni anglatib kelgan. 
 
38-BOB 
Kishining o‘z ahli va qaramog‘idagi boshqa kishilarni Allohga 
itoatli bo‘lishlariga buyurib, man qilingan narsalardan 
uzoqlashtirib, Allohga muxolif bo‘lmoqdan qaytarib 
odob berishi vojibligi bayoni 
 
Alloh taolo: 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
70
«Ahlingizni namoz o‘qishga buyuring va o‘zingiz ham (namoz o‘qishda) 
chidamli bo‘ling» (Toha surasi, 132-oyat); 
«Ey mo‘minlar, sizlar o‘zlaringizni va ahli oilalaringizni o‘tini odamlar va 
toshlar bo‘lgan do‘zaxdan saqlang» (Tahrim surasi, 6-oyat), deb aytgan. 
299/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) nevaralari Hasan ibn 
Ali sadaqaga kelgan xurmolardan birini og‘izlariga solganlarida, Rasululloh (s.a.v.): «Bo‘ 
(yosh bolani qo‘rqitish uchun aytiladigan ibora), unday qilma! Uni uloqtirgin. Biz sadaqa 
yemasligimizni bilmasmiding?» dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Boshqa rivoyatda: «Bizga sadaqa halol emas», deyilgan. 
300/2. Abu Hafs Umar ibn Abu Salama Abdulloh ibn Abdul Asaddan (r.a.) rivoyat 
qilinadi. «Men yoshlik paytimda Rasululloh (s.a.v.)ning tizzalariga o‘tirdim. (Ovqat 
paytida) qo‘lim tovoqning har tomonidan aylanganida Rasululloh (s.a.v.): «Ey bolakay, 
avval «Bismilloh», degin, o‘ng qo‘ling bilan yegin hamda o‘zingning oldingdan yegin», 
dedilar. Bundan keyin ovqat yeyish odatim mana shu tarzda bo‘ldi». Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
301/3. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Barchalaringiz 
homiysiz va qo‘l ostingizdagilarga mas’ulsiz. Imom homiydir. Va qo‘l ostidagilarga 
mas’uldir. Kishi o‘z ahliga homiydir. Va qo‘l ostidagilarga mas’uldir. Xotin erining uyida 
homiydir va qo‘l ostidagilarga mas’uldir. Xizmatkor boshlig‘i molida homiydir. Va qo‘l 
ostidagilarga mas’uldir. Barchangiz homiysiz va qo‘l ostingizdagilarga mas’ulsiz», 
dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
302/4. Amr ibn Shu’ayb otalaridan, otalari bobolaridan qilgan rivoyatlarida Rasululloh 
(s.a.v.): «Bolalaringiz yetti yoshga kirganida namoz o‘qishga buyuringlar. Agar o‘n 
yoshga kirib ham (namoz o‘qishmasa), ularni uringlar. Va yotoqda oralarini ajratib, 
alohida qilib qo‘yinglar», dedilar. Abu Dovud rivoyatlari. 
303/5. Abu Surayyo Sabra ibn Ma’bad al-Juhayniydan (r.a.) rivoyat qilinadi. 
Rasululloh (s.a.v.): «Bolalaringiz yetti yoshga kirishganida namoz o‘qishni o‘rgatinglar. 
O’n yoshga kirib ham (namoz o‘qishmasa), ularni uringlar», dedilar. Abu Dovud va 
Termiziy rivoyatlari. 
Abu Dovudning boshqa rivoyatlaridagi lafzda: «Bolalaringiz yetti yoshga yetishganida 
namozga buyuringlar» bo‘lib kelgan. 
 
39-BOB 
Qo‘shnining haqqi va bu to‘g‘ridagi vasiyatlar bayoni 
 
Alloh taolo: 
«Allohga bandalik qilinglar va Unga hech narsani sherik qilmanglar! Ota-
onangizga hamda qarindosh-urug‘, yetim va miskinlarga, qarindosh qo‘shni va 
begona qo‘shniga, yoningizdagi hamrohingizga, yo‘lovchi musofirga va 
qo‘llaringizdagi qullaringizga yaxshilik qilingiz!», deb aytadi (Niso surasi, 36-
oyat). 
304/1. Ibn Umar (r.a.) va Oishadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Jabroil 
alayhissalom menga qo‘shni haqida shunchalik davomli, ko‘p vasiyat qilganlaridan 
qo‘shni merosxo‘r bo‘lsa kerak, deb gumon qildim», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
305/2. Abu Zarrdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Ey Abu Zarr, agar 
sho‘rva pishirsang, uning suvini ko‘paytirib, qo‘shnilaringdan ham xabar olgin», dedilar. 
Imom Muslim rivoyatlari. 
Muslimning yana bir boshqa rivoyatlarida shunday keltiriladi: «Abu Zarr (r.a.) aytdi: 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
71
«Do‘stim Rasululloh (s.a.v.) menga: «Agar sho‘rva pishirsang, suvini ko‘paytirgin. Va 
oila a’zolaringdan bo‘lgan qo‘shnilaringga ham yaxshilik ila undan quyib bergin», deb 
vasiyat qildilar». 
306/3. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Allohga qasamki, 
mo‘min emas! Allohga qasamki, mo‘min emas! Allohga qasamki, mo‘min emas!» 
deganlarida, sahobalar tomonidan «Kim u, ey Allohning rasuli?» deyildi. Shunda 
Rasululloh (s.a.v.): «Yomonliklaridan qo‘shnisi omonda bo‘lmagan kishidir», dedilar. 
Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Muslimning rivoyatlarida: «Yomonliklardan qo‘shnisi omonda bo‘lmagan kishi jannatga 
kirmaydi», deyilgan. 
307/4. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Ey muslima ayollar, 
bir qo‘shni ikkinchi bir qo‘shnisiga agar qo‘yning tuyog‘ini tuhfa qilib berishda ham hech 
bir narsani oz ko‘rmasin», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
308/5. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Qo‘shni qo‘shnisini 
devoriga (yog‘och) mix qoqishdan man qilmasin», dedilar. So‘ngra Abu Hurayra (r.a.): 
«Nima uchun men sizlarni bu sunnatdan yuz o‘girgan holda ko‘ryapman?! Allohga 
qasamki, men sunnatni kaftlaringiz o‘rtasiga qo‘yaman (ya’ni, oralaringizga tashlab, bu 
mas’uliyatdan o‘zimni qutqaraman)», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
309/6. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Kimki Allohga va 
oxirat kuniga imon keltirsa, qo‘shnisiga ozor bermasin. Kimki Allohga va oxirat kuniga 
imon keltirsa, mehmonini hurmat qilsin. Kimki Allohga va oxirat kuniga imon keltirsa, 
yaxshi narsalarni gapirsin yoki jim tursin», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
310/7. Abu Shurayh al-Xuzo’iydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kimki 
Allohga va oxirat kuniga imon keltirsa, qo‘shnisiga yaxshilik qilsin. Kimki Allohga va 
oxirat kuniga imon keltirsa, mehmonini hurmat qilsin. Kimki Allohga va oxirat kuniga 
imon keltirsa, yaxshi narsalarni gapirsin yoki jim tursin», dedilar. Imom Muslim mana 
shu lafz ila rivoyat qilganlar. Imom Buxoriy esa ba’zisini rivoyat qilganlar. 
311/8. Oishadan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Men: «Ey Allohning rasuli, mening ikki 
qo‘shnim bordir. Qaysi birlariga hadya qilay?» desam, u zot (s.a.v.) «Eshigi yaqiniga», 
dedilar». Imom Buxoriy rivoyatlari. 
312/9. Abdulloh ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Alloh 
huzuridagi do‘stlarning yaxshisi do‘sti uchun xayrli bo‘lganidir. Alloh huzuridagi 
qo‘shnilarning yaxshisi qo‘shnisi uchun xayrli bo‘lganidir», dedilar. Imom Termiziy 
rivoyatlari. 
 
40-BOB 
Ota-onaga yaxshilik qilish va qarindoshlardan xabar olish haqida 
 
Alloh taolo quyidagilarni aytadi: 
«Allohga bandalik qilinglar va Unga hech narsani sherik qilmanglar! Ota-
onangizga hamda qarindosh-urug‘, yetim va miskinlarga, qarindosh qo‘shni va 
begona qo‘shniga, yoningizdagi hamrohingizga, yo‘lovchi musofirga va 
qo‘llaringizdagi qullaringizga yaxshilik qilingiz!» (Niso surasi, 36-oyat); 
«Oralaringizdagi savol-javoblarda o‘rtaga nomi solinadigan Allohdan 
qo‘rqingiz va qarindosh-urug‘laringiz (bilan ajralib ketishdan saqlaningiz)» (Niso 
surasi, 1-oyat); 
«Ular Alloh bog‘lanishga buyurgan narsalarni (ya’ni, qarindosh-urug‘lar bilan 
aloqani) bog‘laydilar» (Ra’d surasi, 21-oyat); 
«Biz insonni ota-onasiga yaxshilik qilishga buyurdik (ya’ni, ota-ona xoh yaxshi, 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
72
xoh yomon bo‘lsin, xoh musulmon, xoh kofir bo‘lsin, ularga yaxshilik qilish farzandning 
burchidir)» (Ankabut surasi, 8-oyat); 
«Parvardigoringiz yolg‘iz Uning O’ziga ibodat qilishlaringizni hamda ota-
onaga yaxshilik qilishlaringizni amr etdi. Agar ularning (ota-onangizning)  birovi 
yoki har ikkisi sening qo‘l ostingda keksalik yoshiga yetsalar, ularga qarab 
«uf» tortma va ularning (so‘zlarini)  qaytarma! Ularga doimo yaxshi so‘z ayt! 
Ular uchun mehribonlik bilan xorlik qanotini past tut - hokisor bo‘l va: 
«Parvardigorim, meni (ular)  go‘daklik chog‘imda tarbiyalab o‘stirganlaridek, 
sen ham ularga rahm-shafqat qilgin», deb (haqlariga duo qil)» (Isro surasi, 23-24-
oyatlar); 
«Biz insonga ota-onasini (ya’ni, ularga yaxshilik qilishni) amr etdik. Onasi unga 
ojizlik ustiga ojizlik bilan homilador bo‘ldi (ya’ni, qornidagi homila kattargan sari 
onaning holi qurib, zaiflasha borur), uni  (ko‘krakdan)  ajratish  (muddati)  ikki yilda 
(kelur). (Biz insonga buyurdikki), «Sen Menga va ota-onangga shukr qilgin». 
(Luqmon surasi, 14-oyat). 
313/1. Abu Abdurahmon Abdulloh ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Rasululloh 
(s.a.v.)dan «Qaysi amal Alloh taologa mahbubroq?» deb so‘rasam, u zot: «Vaqtida 
o‘qilgan namoz», dedilar. «Keyin qaysinisi?» desam, u zot: «Ota-onaga yaxshilik qilish», 
dedilar. «Keyin qaysinisi?» desam, u zot: «Alloh yo‘lidagi jihod», dedilar». Imom Buxoriy 
va Muslim rivoyatlari. 
314/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Bola otasining 
haqqini ado qila olmaydi. Faqatgina otasini qul holatida topib, uni sotib olib ozod 
qilgandagina, haqqini ado qila oladi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
315/3. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Kim Allohga va 
oxirat kuniga imon keltirsa, mehmonini hurmat qilsin. Kim Allohga va oxirat kuniga imon 
keltirsa, qarindosh-urug‘chilik aloqalarini tiklasin. Kim Allohga va oxirat kuniga imon 
keltirsa, yaxshi narsalarni gapirsin yoki jim tursin», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
316/4. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Albatta Alloh taolo 
maxluqotni yaratishni tamomlagandan keyin qarindoshlik rishtasi o‘rnidan turib: «Bu joy 
(qarindoshlikdan) uzilib ketishdan panoh tilanadigan maqommi?» deb aytganida, Alloh 
taolo: «Ha, sen qarindoshlik aloqalarini bog‘laydigan kishilar bilan bog‘lanmoqligimga va 
aloqani uzuvchilardan Men ham uzilmoqligimga rozimisan?» deganida, qarindoshlik 
rishtasi: «Ha, mayli», dedi. Shunda Alloh taolo: «Mana bu marhamat sen uchundir», 
dedi. Rasululloh (s.a.v.): «Agar xohlasanglar, Allohning «Agar (imondan)  yuz 
o‘girsangizlar, yaqinki, sizlar yerda buzg‘unchilik qilursizlar va qarindosh-
urug‘laringiz  (bilan ham aloqalaringiz)ni uzursizlar! Unday kimsalarni esa Alloh 
la’natlagandir, bas, ularning (quloqlarini pand-nasihat eshitishdan) kar, ko‘zlarini 
esa (to‘g‘ri yo‘lni ko‘ra olmaydigan) ko‘r qilib qo‘ygandir» (Muhammad surasi, 22-23-
oyatlar), degan oyatini o‘qing», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Imom Buxoriyning rivoyatlarida quyidagicha keltirilgan: «Alloh taolo qarindoshlik 
rishtasiga: «Kim senga yetishsa, Men ham yetishaman. Kim sendan aloqani uzsa, Men 
ham aloqani uzaman», deb aytdi». 
317/5. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bir kishi Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga 
kelib: «Ey Allohning rasuli, mening chiroyli muomala qilishim uchun insonlarning qaysi 
biri haqliroq?» deganida, u zot: «Onang», dedilar. «Keyin kim?» dedi. «Onang», dedilar. 
«Keyin kim?» dedi. «Onang», dedilar. «Keyin kim?» dedi. «Otang», dedilar. Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Boshqa bir rivoyatda: «Ey Allohning rasuli, chiroyli muomala qilish uchun kim 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
73
haqliroq?» deyilganida, u zot aytganlar: «Onang, so‘ngra onang, so‘ngra onang, so‘ngra 
otang, so‘ngra yaqin-yaqinlaring haqlidir», deyilgan. 
318/6. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kim ota-onasini 
qarigan paytlarida topsa-yu ikkovlariga yoki birlariga (xizmat qilib) jannatga kira 
olmasa, burni yerga ishqalansin, burni yerga ishqalansin, burni yerga ishqalansin!» de 
dil ar. Imom Muslim rivoyatlari. 
319/7. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bir kishi Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga 
kelib: «Ey Allohning rasuli, mening qarindoshlarim bor. Ularga silai rahm qilsam ham, 
aloqani uzishaveradi. Ularga yaxshilik qilsam ham, yomonlik qilishaveradi. Ularga 
halimlik qilsam ham, johillik qilishaveradi», deganida, u zot: «Agar aytganing rost 
bo‘lsa, ularning og‘izlariga issiq kulni solgan bo‘lasan. Modomiki, mana shu holatda 
bo‘lar ekansan, Alloh tomonidan bir madadkor ularning ziddiga sen bilan birga bo‘ladi», 
dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
Bu yerdagi «issiq kulni og‘izlariga solgan bo‘lasan» so‘zining ma’nosi - issiq kulni 
og‘ziga solgan kishi qanchalik aziyat cheksa, ularga ham shunchalik azob bo‘ladi, 
deganidir. Ammo yaxshilik qiluvchi kishiga hech narsa bo‘lmaydi. 
320/8. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kim rizqi keng bo‘lishini 
hamda umri uzun bo‘lishini yaxshi ko‘rsa, qarindoshlari bilan bordi-keldi qilsin», dedilar. 
Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
321/9. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Abu Talha (r.a.) Madinada ansorlar ichida 
xurmosi ko‘p badavlat kishilardan edilar. Bu zotning eng mahbub mol-mulklari masjidi 
Nabaviyyaning ro‘parasidagi Bayraho nomli bog‘lari edi. Rasululloh (s.a.v.) bu yerga 
kirib, shirin, chuchuk suvlaridan ichib turardilar. Qachonki, «Suygan narsalaringizdan 
infoq-ehson qilib bermaguningizcha hargiz yaxshilikka (jannatga) yetmagaysiz» 
oyati nozil bo‘lganida, Abu Talha (r.a.) Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga kelib: «Ey 
Allohning rasuli, Alloh sizga «Suygan narsalaringizdan infoq-ehson qilib 
bermaguningizcha hargiz yaxshilikka (jannatga) yetmagaysiz»  oyatini tushiribdi. 
Menga mol-mulkimning eng suyuklisi Bayrahodir. Men bu bog‘imni Alloh uchun sadaqa 
qildim. Uning savob va hissasini Alloh huzuridan umid qilaman. Ey Allohning rasuli! Buni 
qaerga munosib ko‘rsangiz, o‘sha yerga sarflang», deganida, Rasululloh (s.a.v.)  «Balli, 
yasha! Mana shu foydali va yutuqqa erishtiruvchi moldir. Men sen aytgan so‘zlarni 
eshitdim. Bu haqda fikrim shuki, sen bu bog‘ni o‘z qarindoshlaring va yaqinlaring 
o‘rtasida taqsimlab ber», dedilar. Abu Talha: «Ey Allohning rasuli, aytganingizni 
(bajonidil) qilaman», deb o‘sha bog‘larini qarindoshlari va jiyanlariga taqsimlab berdilar. 
Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
322/9. Abdulloh ibn Amr ibn Ossdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bir kishi Rasululloh 
(s.a.v.)ga yuzlanib: «Men hijrat va jihod qilish uchun sizga bay’at qilaman. Buning 
savobini esa Allohdan talab etaman», deganida, Rasululloh (s.a.v.)  «Ota-onangdan 
birortalari tirikmi?» dedilar. U kishi: «Ha, ikkovlari ham tirik», dedi. Rasululloh (s.a.v.) 
«Savobini Allohdan talab qilasanmi?» dedilar. U kishi: «Ha», dedi. Shunda Rasululloh 
(s.a.v.)  «Unda ota-onang huzurlariga borib, ularga chiroyli muomalada bo‘lib, 
xizmatlarini qilgin», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Bu hadisdagi lafz imom Muslimnikidir. Ikkovlarining boshqa rivoyatlarida: «Bir kishi 
kelib jihod uchun izn so‘radi. Rasululloh (s.a.v.)  «Ota-onang tirikmi?» dedilar. U kishi: 
«Ha», degan edi u zot: «Ular (ga yaxshilik qilish) bilan jihod ayla», dedilar», deyiladi. 
323/10. Abdulloh ibn Amr ibn Ossdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Bir 
qarindoshidan yaxshilik ko‘rgandagina bordi-keldi qilgan odam silai rahm qiluvchi emas. 
Balki yomonlik ko‘rganda ham bordi-keldi qilaveradigan kishi silai rahm qiluvchi, 
deyiladi», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy