Abu zakariyo yahyo ibn sharaf navaviy riyozus-solihiyn

www.ziyouz.com kutubxonasi 
86
yaxshi ko‘ringlar», deydilar. Bas, osmon ahli ham yaxshi ko‘rishadi. Keyin bu narsani yer 
ahli ham qabul qilishadi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Imom Muslimning rivoyatlarida keltirilishicha, Rasululloh (s.a.v.)  «Agar Alloh taolo 
biror bandasini yaxshi ko‘rsa, Jabroil alayhissalomni chaqirib: «Men falon kishini yaxshi 
ko‘raman, sen ham uni yaxshi ko‘rgin», deydi. Keyin Jabroil alayhissalom ham uni 
yaxshi ko‘radilar va osmon ahlini chaqirib: «Albatta Alloh taolo falon kishini yaxshi 
ko‘radi, sizlar ham uni yaxshi ko‘ringlar», desalar, osmon ahli ham o‘sha kishini yaxshi 
ko‘rishadi. Keyin bu narsani yer ahli ham qabul qilib olishadi. Agar Alloh taolo biror 
bandasini yomon ko‘rsa, Jabroil alayhissalomni chaqirib: «Men falon kishini yomon 
ko‘raman, sen ham uni yomon ko‘rgin», deydi. Bas, Jabroil alayhissalom ham uni yomon 
ko‘radilar. Keyin osmon ahllarini chaqirib: «Albatta Alloh falon kishini yomon ko‘radi, 
sizlar ham uni yomon ko‘ringlar», deb aytadilar. Keyin bu yomon ko‘rish yer ahlida ijro 
bo‘ladi (ya’ni, bu kishi yer yuzida hammaning ko‘ziga yomon ko‘rina boshlaydi)», 
dedilar. 
388/3. Oishadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) bir kishini askarlar guruhiga 
boshliq qilib bir joyga yubordilar. U kishi imom bo‘lib ularga namoz o‘qib bersa, faqat 
«Qul huvallohu ahad»ni qiroat qilar edi. Qachonki, askarlar (Madinaga) qaytib 
kelishganida buning qilgan ishini Rasululloh (s.a.v.)ga aytib berishdi. Rasululloh (s.a.v.) 
«Nima uchun bunday qilganini undan so‘ranglar-chi», deganlarida, ular bu haqda u 
kishidan so‘rashdi. Shunda u: «Chunki bu surada Rahmonning sifati kelgan. Men ana 
shu sababli bu surani o‘qishni yaxshi ko‘raman», dedi. Rasululloh (s.a.v.)  «Bu kishiga 
xabar beringlar, albatta Alloh taolo ham (uni) yaxshi ko‘radi», dedilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
 
48-BOB 
Yaxshilarga, zaiflarga, miskinlarga ozor 
berishdan ogohlantirish haqida 
 
Alloh taolo: 
«Mo‘min va mo‘minalarga biron gunoh qilmasliklaridan ozor beradigan 
kimsalar ham bo‘hton va ochiq gunohni o‘z ustlariga olibdilar» (Ahzob surasi, 
58-oyat); 
«Bas, endi siz ham yetimga qahr qilmang. So‘rovchi gadoni 
esa (biron narsa bermasdan) haydamang» (Zuho surasi, 9-10-oyatlar), deb aytgan. 
Bu bobga taalluqli hadislar ko‘p bo‘lib, oldingi bobda kelgan Abu Hurayradan qilingan 
386 hamda 33-bobdagi 261-262-hadislar ham shu bobga tegishlidir. 
389/1. Jundub ibn Abdullohdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kim 
bomdod namozini o‘qisa, u Allohning himoyasidadir. Bas, (ey insonlar), Alloh sizlarni 
o‘sha himoyaga tajovuz qilgan holda topmasin. Kimni endi tajovuz qilgan holda topsa, 
uni yuzi bilan jahannam o‘tiga tashlaydi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
 
49-BOB 
Kishilarning tashqi ko‘rinishlariga qarabhukm qilish va 
botinlarini Allohga havola qilish haqida 
 
Alloh taolo: 
«Endi agar tavba qilsalar va namozni to‘kis ado etishib, zakotni (haqdorlarga) 
ato qilsalar, u holda diniy birodaringizdirlar» (Tavba surasi, 11-oyat), deb aytgan. 
390/1. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kishilar «La ilaha 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
87
illallohu va anna Muhammadan rasululloh», deb aytmagunlaricha, namozni ado 
etishmaguncha va zakotni bermagunlaricha ular bilan urushmoqlikka buyurildim. Agar 
mana shu aytilgan narsalarni bajarishsa, ular o‘z jonlari va mollarini mendan 
saqlashibdi. Lekin Islom haqlarida (ya’ni, had va qasoslar) bunday emas. Buning hisobi 
Alloh taologa havoladir», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
391/2. Abu Abdulloh Toriq ibn Ushaymdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) 
«Kim «La ilaha illalloh», deb Allohdan boshqaga ibodat qilishni inkor etsa, uning moli va 
joniga hamla qilish haromdir. Uning hisobi esa Alloh taologa havoladir», dedilar. Imom 
Muslim rivoyatlari. 
392/3. Abu Ma’bad Miqdod ibn Asvaddan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Men Rasululloh 
(s.a.v.)ga: «Agar biror kofir kimsaga yo‘liqib, u bilan urishib qolsam va u qilichi bilan 
qo‘limga urib birini kesib tashlasa, keyin qochib daraxt orqasiga yashirinib: «Alloh uchun 
musulmon bo‘ldim», desa, uni o‘ldirishga haqlimanmi, ey Allohning rasuli?» desam, 
Rasululloh (s.a.v.)  «O’ldirmagin», dedilar. Shunda men: «Ey Rasululloh, bir qo‘limni 
kesib, keyin musulmon bo‘ldim, deb aytgan-ku», desam, Rasululloh (s.a.v.) 
«O’ldirmagin, chunki agar o‘ldiradigan bo‘lsang, u o‘ldirilishidan oldingi sening 
mavqe’ingda bo‘ladi. Va sen bu so‘zni (ya’ni, Islomga kirdim, deb aytganidan) oldingi 
mavqe’da bo‘lasan», dedilar». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
393/4. Usoma ibn Zayddan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Rasululloh (s.a.v.) bizni Juhayna 
qabilasidan bo‘lgan Huraqa nomli jamoaga jo‘natdilar. Biz subhda ularning suvi ustiga 
yetib keldik. Men va ansoriylardan biri u qavmdan bo‘lgan bir kishiga yo‘liqib, uni tutib 
oldik. Va u: «La ilaha illalloh», degan edi, ansoriy do‘stim qo‘yib yubordi. Men nayzam 
bilan urib uni o‘ldirdim. Qachonki, Madinaga borsak, bu qilgan ishim Rasululloh 
(s.a.v.)ga yetibdi. U zot menga: «Ey Usoma, «La ilaha illalloh», desa ham, 
o‘ldirdingmi?» dedilar. Men: «Ey Rasululloh, u panoh topish uchun shunday qildi», 
desam, u zot: «(U) «La ilaha illalloh», deganidan keyin ham o‘ldirdingmi?» deb 
aytaverganlaridan men: «Qaniydi, bu kundan oldin musulmon bo‘lmasam edi», deb orzu 
qildim». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Boshqa rivoyatda: «Rasululloh (s.a.v.)  «(U) «La ilaha illalloh», desa ham 
o‘ldiraverdingmi?» dedilar. Men: «Ey Rasululloh, qilichdan qo‘rqib aytdi-ku», desam, u 
zot: «Sen uning qalbini yorib, aytgan yoki aytmaganligini bildingmi?» deb shu so‘zlarni 
takrorlayverdilar. Hattoki, men shu kun musulmon bo‘lmaganimda-ku, deb orzu qildim», 
deyiladi. 
394/5. Jundub ibn Abdullohdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) 
musulmonlardan tashkil topgan bir guruh askarni mushriklardan bo‘lgan bir jamoaga 
yubordilar. Ular o‘sha joyga borishdi. O’sha yerdagi mushriklar orasida bir kishi bor edi. 
U agar musulmonlardan birortasiga (yomonlikni) qasd qilsa, uni bajarib o‘ldira olar edi. 
Keyin musulmonlardan bo‘lgan bir kishi u mushrikni g‘aflatda qolganida o‘ldirishni qasd 
qildi. Biz uni Usoma ibn Zayd deb aytardik. Usoma qachonki qilichni ko‘targan edi, u 
mushrik: «La ilaha illalloh», deb aytdi. Usoma uni shu holatda ham o‘ldiraverdi. Xabar 
beruvchi Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga kelganida, u zot bo‘lib o‘tgan voqeani so‘radilar. 
Shunda u kishi bu kimsa qilgan narsaning xabarini berdi. Rasululloh (s.a.v.) Usomani 
chaqirib: «Nima uchun o‘ldirding?» deb so‘radilar. Usoma: «Ey Rasululloh, u 
musulmonlarga ozor berib, falon va falon kishini o‘ldirdi, - deb bir necha nafar kishini 
nomma-nom keltirdi, - unga hamla qilsam, qilichimni ko‘rib qolib «La ilaha illalloh», 
dedi», deb aytdi. Rasululloh (s.a.v.): «O’ldiraverdingmi?» dedilar. Usoma: «Ha», dedilar. 
Rasululloh (s.a.v.): «Agar qiyomat kuni «La ilaha illalloh» kelib (da’vo qilsa), nima 
qilasan?» degandilar, Usoma: «Ey Rasululloh, men uchun istig‘for ayting», dedi. 
Rasululloh (s.a.v.): «Agar Qiyomat kuni «La ilaha illalloh» kelib (da’vo qilsa), nima 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
88
qilasan?» deb, mana shundan («Agar Qiyomat kuni «La ilaha illalloh» kelib (da’vo qilsa), 
nima qilasan?») boshqa so‘zni ziyoda qilmadilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
395/6. Abdulloh ibn Utba ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Umar ibn Xattobning 
(r.a.) «Rasululloh (s.a.v.) zamonlarida odamlar (qanaqaligi) vahiy orqali ayon bo‘lar edi. 
Hozir esa vahiy tushishi to‘xtadi. Biz hozir sizlarning ustki ko‘rinishingizga qarab turib 
hukm qilamiz. Kimningki tashqi ko‘rinishi yaxshi bo‘lsa, bizning undan ko‘nglimiz tinch 
bo‘lib, o‘zimizga yaqin qilamiz. Uning ichki holati bilan esa Allohning O’zi hisob-kitob qilib 
oladi. Kim tashqi ko‘rinishida yomon ko‘rilsa, bizning undan ko‘nglimiz tinchimaydi. Va 
agar ichki holatim yaxshi, desa ham uni tasdiqlamaymiz», degan so‘zlarini eshitdim». 
Imom Buxoriy rivoyatlari. 
 
50-BOB  
Allohdan qo‘rqish bayoni 
 
Alloh taolo: 
«Va Mendangina qo‘rqinglar» (Baqara surasi, 40-oyat); 
«Shak-shubhasiz Parvardigoringizning (kofirlarni azob bilan) ushlashi 
qattiqdir» (Buruj surasi, 12-oyat); 
«Parvardigoringiz  (ahli-egalari)  zolim bo‘lgan shaharlarni ushlaganida, mana 
shunday ushlar. Uning ushlashi - azobi alamli va qattiqdir. Albatta bu 
qissalarda oxirat azobidan qo‘rqqan kishilar uchun oyat-ibratlar bordir. U kun 
barcha odamlar to‘planadigan va hozir bo‘linadigan Kundir. Biz uni faqat 
sanoqli muddatgacha ta’xir qilib - kechiktirib turamiz, xolos. U kun kelganida, 
biron jon gapirmas, magar Uning (Allohning)  izni bilangina gapirur. Bas, u 
(Kunga hozir bo‘lganlar) orasida baxtsizi ham bo‘lur, baxtlisi ham. Bas, endi 
badbaxt kimsalar do‘zaxda bo‘lib, u joyda ohu faryod qilurlar» (Hud surasi, 102-
106-oyatlar); 
«Alloh sizlarni O’zining (azobidan) ogoh qilur» (Oli Imron surasi, 28-oyat); 
«U Kunda kishi o‘z og‘a-inisidan ham, onasi va otasidan ham, xotiniyu bola-
chaqasidan ham qochur! (Chunki)  ulardan har bir kishi uchun u Kunda o‘ziga 
yetarli tashvish bo‘lur» (Abasa surasi, 34-37-oyatlar); 
«Ey insonlar, Parvardigoringizdan qo‘rqingiz! Zero, (qiyomat)  soati  (oldidagi) 
zilzila ulug‘-dahshatli narsadir. Uni ko‘rar kuningizda emizayotgan (onalar) 
emizib turgan (bolasini)  unutar va barcha homilador (ayollar)  o‘z homilasini 
tashlab yuborar; odamlarni mast-alast holda ko‘rursiz, holbuki ular o‘zlari mast 
emaslar, lekin Allohning azobi qattiqdir» (Haj surasi, 1-oyat); 
«Parvardigori  (huzurida)  turishdan  (ya’ni, o‘zining Parvardigor oldida turib hayoti 
dunyoda qilib o‘tgan barcha amallariga javob berishdan) qo‘rqqan kishi uchun ikki 
jannat bordir» (Rahmon surasi, 46-oyat); 
«Ular bir-birlariga boqishib, basti-javob qilishib deydilar: «Haqiqatan bizlar 
ilgari  (hayoti dunyoda) ahli oilamiz orasida (bo‘lgan chog‘imizda oxiratda Allohning 
azobiga duchor bo‘lishdan) qo‘rqar edik. Mana, Alloh bizlarga marhamat ko‘rguzdi 
va bizlarni samumdan (ya’ni, badanlarni ilma-teshik qilib yuboradigan do‘zaxiy 
shamoldan)  saqladi. Darhaqiqat bizlar ilgari (hayoti dunyoda) U zotga duo-iltijo 
qilar edik. Albatta Uning O’zigina marhamatli, mehribondir» (Vat-Tur surasi, 25-
28-oyatlar), deb aytgan. 
396/1. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rost so‘zlovchi Rasululloh (s.a.v.) 
quyidagilarni gapirib berdilar: «Har biringizning xalq qilinishingiz shunday: onangiz 
qornida maniy qirq kun to‘planib turadi. So‘ngra yana shuncha kunda quyuq qon va 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
89
yana shuncha kunda bir parcha go‘shtga aylanadi. Keyin bir farishta (onangiz qorniga) 
yuborilib, unga ruh puflaydi va to‘rt so‘zni, ya’ni rizqingizni, ajalingizni, qanday amal 
qilishingizni va baxtsiz yoki baxtliligingizni yozib qo‘ymoqqa buyuriladi. Undan boshqa 
iloh yo‘q bo‘lgan Zot (Alloh)ga qasamki, sizlardan biringiz o‘zi bilan jannat o‘rtasida bir 
gaz masofa qolgunicha jannat ahli amalini qilib yuradi-da, pirovardida (onasi qornida 
bitilgan) taqdiri unga peshvoz chiqib, do‘zax ahliga mansub bir ishni qilib qo‘yadi va 
do‘zaxga ravona bo‘ladi. Sizlardan biringiz o‘zi bilan do‘zax o‘rtasida bir gaz masofa 
qolgunicha do‘zaxiylarga xos ishlarni qilib yuradi-da, pirovardida (onasi qornida bitilgan) 
taqdiri unga peshvoz chiqib, jannat ahli amalini qilib qo‘yadi va jannatga ravona 
bo‘ladi». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
397/2. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «(Qiyomat kuni) 
jahannam mahsharga keltiriladi. Uning yetmish ming jilovi bo‘ladi. Har jilovida yetmish 
ming farishta bo‘lib, jahannamni tortib kelishadi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
398/3. No‘‘mon ibn Bashirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Qiyomat kuni 
do‘zax ahllari orasida gunohi eng yengili bir kishiki, uning ikki qadami ostiga ikki cho‘g‘ 
qo‘yiladi. U cho‘g‘ miyasini qaynatib turadi. Bu azoblanayotgan kishi mendan ko‘ra qattiq 
azoblanayotgan kishi yo‘q bo‘lsa kerak, deb gumon qiladi. Vaholanki, azobi eng yengili 
shu kishidir», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
399/4. Samura ibn Jundubdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Allohning nabiysi (s.a.v.)  «O’t 
do‘zaxiylarning ba’zisini ikki to‘piqlarigacha yondiradi. Va ba’zilarini ikki tizzasigacha 
yondiradi. Va ba’zilarini ishtonbog‘larigacha yondiradi. Va ba’zilarini bo‘yinlarining 
atrofigacha yondiradi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
400/5. Ibn Umardan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «(Qiyomat kuni) 
odamlar Alloh huzurida tik turishadi. Hattoki, ba’zilari quloqlarining yarmigacha 
o‘zlarining terlariga ko‘milib, ko‘rinmay qoladi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
401/6. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Rasululloh (s.a.v.) bizga xutba aytdilar. U kabi 
xutbani hech eshitmagan edim. U zot: «Agar sizlar men bilgan narsani 
anglaganlaringizda edi, oz kulib ko‘p yig‘lagan bo‘lardingizlar», dedilar. Bu xutbani 
eshitgan sahobalar yuzlarini berkitib piqillab yig‘lashar edi». Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
Boshqa rivoyatda keltirilishicha, Rasululloh (s.a.v.)ga sahobalari tomonidan bir narsa 
xabari yetganida, u zot quyidagicha xutba aytdilar: «Menga jannat va do‘zax ko‘rsatildi. 
Uni bugungidek yaxshilik va yomonlikda ko‘rmaganman. Agar sizlar men bilgan narsani 
his qilganingizda, oz kulib, ko‘p yig‘lardingizlar». Rasululloh (s.a.v.) sahobalariga 
bugungidan ko‘ra qattiqroq kun bo‘lmagan. Ular boshlarini berkitib piqillab yig‘lashar edi. 
402/7. Miqdoddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Qiyomat kuni xaloyiqqa 
quyosh yaqinlashtiriladi. Hattoki, u bilan quyosh o‘rtasida bir mil (o‘lchov) qoladi», 
dedilar. (Bu hadisning roviysi Sulaym ibn Omir (r.a.) quyidagilarni Miqdoddan rivoyat 
qildilar: «Allohga qasamki, Rasululloh (s.a.v.) mildan nimani maqsad qilganlarini 
bilmadim. U yer o‘lchanadigan mil yoki ko‘zga surma qo‘yayotganda qo‘llaniladigan mil 
bo‘lishi mumkin».) «So‘ngra kishilar amallari miqdoricha o‘z terlariga g‘arq bo‘lishadi. 
Ulardan to‘piqlarigacha g‘arq bo‘ladiganlari, tizzalarigacha g‘arq bo‘ladiganlari va 
bellarigacha g‘arq bo‘ladiganlari bor. Va ba’zilarini o‘z terlari yuganlab qo‘yadi», deb 
Rasululloh qo‘llari bilan og‘izlariga ishora qildilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
403/8. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kishilar Qiyomat 
kuni shu darajada terlashadiki, u ter yetmish gaz yer qa’riga singiydi. Va yana u terlari 
yuganlab olganidan hattoki quloqlarigacha g‘arq bo‘lishadi», dedilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
90
404/9. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Bir kuni Rasululloh (s.a.v.) bilan birga 
(o‘tirgan) edik, u zot bir narsaning gupillagan ovozini eshitdilar. Va u zot: «Bu nima 
ekanini bilasizlarmi?» deganlarida, biz: «Alloh va Uning rasuli biluvchiroq», dedik. 
Shunda u zot: «Bu bir tosh bo‘lib, u do‘zaxga uloqtirilganiga yetmish yil bo‘ldi. 
Hozirgacha pastga sho‘ng‘ishda bardavom bo‘lib, endi jahannam tubiga yetdi. Sizlar 
hozir o‘sha toshning gupillashini eshitdinglar», dedilar». Imom Muslim rivoyatlari. 
405/10. Adiy ibn Hotimdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Qiyomat kuni 
Alloh taolo biror kishini qoldirmasdan tarjimonsiz gaplashadi. U kishi o‘ng tomoniga 
qaraydi. O’zi yuborgan amalidan boshqa narsani ko‘rmaydi. Chap tomoniga qaraydi. O’zi 
yuborgan amalidan boshqani ko‘rmaydi. Old tomoniga qaraydi. Va ro‘parasida do‘zaxdan 
boshqa narsani ko‘rmaydi. Shunday ekan, xurmoning yarmini (sadaqa qilib bo‘lsa ham), 
do‘zaxdan saqlaninglar», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
406/11. Abu Zarrdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Men sizlar ko‘rmagan 
narsani ko‘raman. Osmon g‘ijirladi. Va u g‘ijirlashlikka haqlidir. Osmonda to‘rt barmoq 
sig‘adigan biror joy yo‘q. Faqat farishta Allohga sajda qilgan holda peshonasini u joyga 
qo‘yur. Allohga qasamki, agar sizlar men bilgan narsani his qilganlaringizda, oz kulib, 
ko‘p yig‘lab, hattoki to‘shaklaringizda xotinlaringiz bilan lazzatlanmasdan, Allohdan 
yordam so‘rab adirlarga chiqib ketgan bo‘lar edingizlar», dedilar. Imom Termiziy 
rivoyatlari. 
407/12. Abu Barza Aslamiydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kishi 
Qiyomat kuni umrini nima bilan o‘tkazgani, ilmini nimaga yo‘naltirgani, molini qaerdan 
topib, qaerga infoq qilgani va jismining nima bilan mashg‘ul bo‘lgani haqida hisob-kitob 
qilinmagunicha ikki qadami jilimaydi», dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
408/13. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Ana o‘sha Kunda 
yer o‘z xabarlarini so‘zlar», degan oyatni o‘qib: «Yerning xabari nima ekanini 
bilasizlarmi?» deganlarida, sahobalar: «Alloh va Uning rasuli biluvchiroq», deyishdi. 
Shunda Rasululloh (s.a.v.) «Har bir er va ayolning yer ustida biror amal qilganiga guvoh 
bo‘lib, unday qilgansan va bu kun bunday qilgansan, deb aytishi xabar berishidir», 
dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
409/14. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Qanday 
xursand bo‘layki, sur sohibi (Isrofil alayhissalom) surni og‘izga solib, buyruq kelsa, uni 
puflayman, deb quloq solib turibdilar», dedilar. Rasululloh (s.a.v.)ning bu aytgan gaplari 
go‘yoki sahobalarga og‘ir botgandek bo‘ldi. Shunda u zot: «(Sizlar) «Hasbunallohu va 
ni’mal vakiyl», deb aytinglar», dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
410/15. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kim qo‘rqsa, 
kechaning avvalida yo‘lga tushadi. Kim kechaning avvalida yo‘lga tushsa, manziliga yetib 
oladi. Ogoh bo‘linglar, Allohning matosi qimmatbahodir. Ogoh bo‘linglar, Allohning 
matosi jannatdir», dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
411/16. Oishadan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Rasululloh (s.a.v.)  «Qiyomat kuni kishilar 
yalangoyoq, yalang‘och va xatna qilinmagan holda 
to‘planadilar», deganlarida, men: «Ey Allohning rasuli, erkaklar va ayollar bir-birlariga 
qarayverishadimi?» desam, u zot: «Ey Oisha, u kun bu narsadan ham qattiqroq (ya’ni, 
nozikligidan andishaga o‘rin qolmaydi)», dedilar. 
Boshqa rivoyatda: «Ish bir-birlariga qarashdan ham muhimroq», deyilgan. Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
51-BOB  
Umid qilish haqida 
 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
91
Alloh taolo: 
«(Ey Muhammmad), Mening o‘z jonlariga jinoyat qilgan (turli gunoh-ma’siyatlar 
qilish bilan) bandalarimga ayting: «Allohning rahmat-marhamatidan noumid 
bo‘lmangiz!» Albatta Alloh (O’zi xohlagan bandalarining) barcha gunohlarini 
mag‘firat qilur. Albatta Uning O’zigina mag‘firatli, mehribondir» (Zumar surasi, 
53-oyat); 
«Biz faqat kofir bo‘lgan kimsagagina (mana shunday) jazo berurmiz» (Saba’ 
surasi, 17-oyat); 
«Bizga vahiy qilindiki, (Allohning payg‘ambarlarini) yolg‘onchi qilgan va (ularga 
imon keltirishdan) yuz o‘girgan kimsalarga azob bo‘lur» (Toha surasi, 48-oyat); 
«Rahmatim - mehribonligim esa hamma narsadan kengdir» (A’rof surasi, 156-
oyat), deb aytgan. 
412/1. Uboda ibn Somitdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Kimki «Sherigi 
bo‘lmagan yakka Allohdan boshqa iloh yo‘q, albatta Muhammad alayhissalom Allohning 
quli va rasuli hamda Iso alayhissalom Allohning quli va rasuli, Uning Maryamga 
yetkazgan so‘zi hamda Uning tomonidan bo‘lgan ruh (sohibidir), jannat haq, do‘zax 
haq», deb guvohlik bersa, amali qanday bo‘lmasin, Alloh uni jannatga kiritadi», dedilar. 
Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Imom Muslimning rivoyatlarida: «Kimki «Allohdan boshqa iloh yo‘q, albatta 
Muhammad alayhissalom Allohning rasulidir», deb guvohlik bersa, Alloh do‘zaxni unga 
harom qiladi», deyilgan. 
413/2. Abu Zarrdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Alloh taolo: «Kim bir 
yaxshilik qilsa, unga o‘n barobar yaxshilik beraman yoki undan ham ziyoda etaman. Kim 
bir yomon ish qilsa, o‘sha bir yomonlik uchun bir jazo beraman yoki kechirib yuboraman. 
Kim Menga bir qarich yaqinlashsa, Men unga bir gaz yaqinlashaman. Kim Menga bir gaz 
yaqinlashsa, Men unga bir quloch yaqinlashaman. Kim Menga yurib kelsa, Men unga 
yugurib boraman. Kim huzurimga yer yuzini gunohga to‘ldirib kelsa, ammo Menga shirk 
keltirmasa, Men ham o‘sha miqdorcha mag‘firat bilan unga yo‘liqaman», dedi», dedilar. 
Imom Muslim rivoyatlari. 
Bu hadisning ma’nosi «Kim Men tomonga toat bilan yaqinlashsa, rahmatim bilan 
yaqinlashaman. U toat-ibodatini ziyoda qilsa, Men ham unga rahmatimni ziyoda 
qilaman», deganidir. 
414/3. Jobirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bir badaviy Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga 
kelib: «Ey Allohning rasuli, jannatga va do‘zaxga kirish uchun sabab bo‘ladigan ikki 
xislat nima?» deganida, u zot: «Kim Allohga biror narsani sherik qilmasdan vafot etsa, 
jannatga kiradi. Kim biror narsani sherik qilsa, do‘zaxga kiradi», de dil ar. Imom Muslim 
rivoyatlari. 
415/4. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) Muoz bilan bir ulovga 
mingashib ketishayotgan edilar. Rasululloh (s.a.v.) «Ey Muoz», dedilar. U: «Labbayka va 
sa’dayka, ey Rasululloh», dedi. Rasululloh (s.a.v.) «Ey Muoz», dedilar. U: «Labbayka va 
sa’dayka, ey Rasululloh», dedi. Rasululloh (s.a.v.) «Ey Muoz», dedilar. U: «Labbayka va 
sa’dayka, ey Rasululloh», dedi. Shunda Rasululloh (s.a.v.)  «Qaysi bir banda Allohdan 
boshqa iloh yo‘qligiga, albatta Muhammad (alayhissalom) Uning quli va rasuli ekaniga 
sidqidildan guvohlik bersa, Alloh unga do‘zaxni harom qiladi», dedilar. Muoz: «Ey 
Allohning rasuli, bu haqda odamlarga xabar beraymi? Ular bu bilan xursand bo‘lishadi», 
deganida, Rasululloh (s.a.v.)  «(Yo‘q), buning xabarini bersang, unga suyanib (amal 
qilmay qo‘yishadi)», dedilar. Avvaliga Muoz xabar bermay yurdi. Lekin o‘limi 
yaqinlashganda, ilmni yashirib gunohkor bo‘lib qolishdan xavf qilgan holda uning 
xabarini berdi. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy