Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

77

---

егтау, ко ‘linay va h; A'tovush b a ’zan v ga (yeduv, ichduv, ко ‘rduv 
va h.). Birinchi shaxs ko’plik qo‘shimchasi vuz tarzida (boravuz, 
kelavuz, olavuz va h.) Hozirgi zamon fe’l shakli - vot tarzida 
(yozvotti, ishlavotti, ba’zan — p o t ga aylanadi choppotti va h.) va b.
2.Qipchoq lahjasi va uning shevalarida singarmonizm hodisasi 
saqlanib qolgan, 9 ta unli tovush mavjud. Talaffuzda / tovushi 
umuman uchramaydi. So‘z boshidagi у  tovush j  talaffuz etiladi 
(jo 'q, jo  7, jo p  va h.); x tovush q ga aylanadi ( baqt, voqit va h.) о 
tovush a ga o ‘tadi (chach, chciy,jay va h.), / tovush ba’zan о va a 
ga (qana, keldima, bordima va h.), e tovushi o' ga aylanadi (to'ba, 
bo ‘dona va h.) Bulardan tashqari mazkur lahjada ko'pgina qadimgi 
turkiy tilga xos so‘zlar (checha — yanga, tulun - po'stin, b o ‘la -  
xolavachcha , lochira, kulchatoy va h.) saqlanib qolgan.
3 . 0 ‘g ‘uz lahjasi va shevalarida ham o ‘ziga xos talaffuz hamda 
qadimgi turkiy tilga oid so‘zlar uchraydi: galdim, qarago ‘z, qaydin, 
о 'g'lan, yoshulli, ae (q o i) va b.
Demak, so‘zlashuv va talaffuzga ko‘ra, turkiy-o‘zbek tili 
asosiy lahjalari orasida sezilarli tafovut mavjud. Shunga ko‘ra, har 
bir lahja va uning shevalari vakili bo‘lmish nutq egasi, avvalo, o ‘z 
lahjasini va boshqa lahjalarga xos xususiyatlami yaxshi bilishi 
shart. Bu, ayniqsa, badiiy matn tahriri bilan shug‘ullanuvchi 
muharrirlar uchun kerak.
8-§. Adabiy nutq. Tilga bag'ishlangan barcha adabiyotlarda 
nutqning bu turi adabiy til deb ataladi. Shu kungacha nashrdan 
chiqqan barcha o ‘zbek tilshunosligiga bag'ishlangan darslik, o ‘quv 
qo‘llanma 
va 
boshqa 
tur 
adabiyotlarda 
mazkur 
termin 
qo‘llanilgan.20
Adabiy nutqqa turli manbalarda deyarli bir xil ta’rif beriladi: 
“Adabiy til umumxalq tilining ishlangan, sayqallashtirilgan va 
m a’lum normaga solingan formasidir”. “Adabiy til. Umumxalq 
tilining ishlangan, sayqal berilgan, m a’lum normalarga solingan, 
xalqning turli madaniy ehtiyoj lariga xizmat qiluvchi formasi” .
50
Qarang: Хозиргн учбек адабий тили. - Т.: Укитувчи. 1980; Лингвистик терминлараинг 
и х'хлн лугати.- Т.: Укитувчи, 1985; O'zM E.- Т.: ‘43'zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy 
nashriyoti, 1- jild, 2000. 124; OAV reklamalari uslubiyati nazariyasi va amaliyoti. - Т.: Universitet 
2006. - 18-b. va b.
78

---

“M uayyan 
umumxalq 
tilining 
qayta 
ishlangan 
va 
m e’yorlashtirilgan, mazkur tilda so‘zlovchi xalqning madaniy 
ehtiyojlariga xizmat qiluvchi shakli” (Izohda qayd etilgan 
adabiyotlarga qarang).
Hamon adabiy nutq umumxalq tilining ishlangan, sayqal