Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik
tog', suv, c h o ‘l, - ot; ko'k, qizil, yaxshi, iliq -s ifa t; tur, kel, sol, ol
Download 6.03 Mb. Pdf ko'rish
|
Z. Toxirov - Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik mahorati
tog', suv, c h o ‘l, - ot; ko'k, qizil, yaxshi, iliq -s ifa t; tur, kel, sol, ol
- f e 7; о ‘sha, bu, men, siz - olmosh; tez, ildam, erta, ilgari - ravish va boshqalar. Bular ash tub so ‘zlar bo‘lib, ulardan tashqari o ‘zbek tilida o ‘z so‘zdan til ichki imkoniyatlari asosida yasalgan, hosil b o ig a n so‘zlar ham o 'z qatlamga oid b o ia d i. Masalan, yasovchi qo‘shimchalar yordamida, suv+chi. Otdan shaxs oti yasaladi. Suvchi+lik. Shaxs otidan kasb nomi yasaladi. Agar yuqoridagi usul bilan yangi so ‘z yasalgan b o is a , quyidagi usul bilan yangi so'z hosil b o ig a n : o ‘simlik turi - sadarayxon, oshko ‘k va gultojixo ‘roz. Mazkur so‘zlar kompozitsion usulda hosil b o ig a n , yasalmagan. O lz tilda shunday terminlar borki, ular tarkibida m a’noli qism bor b o lib , undan boshqasi hech qanday m a’no ifodasiga ega emas. Masalan, o'roq (o'r+ oq ), chopqi (chop-qi). Har ikki termin tarkibidagi m a’noli qism o ‘r, chop fe’l (buyruq fe ’li), - oq, - qi mazkur termin tarkibida yasovchi m a’nosiga ega emas. Shunga ko‘ra b o ia r sodda so‘z (termin). 0 ‘zlashma qatlamga oid term inlar yasalishiga o'zlashm a so‘zlarga o ‘z til vositalarini qo‘shilishi ham sabab b o ia d i. Masalan, charxchi (charx+chi) -chi o ‘z qatlamga oid, charx (fors.). Andishali (andisha+li) - andisha (ar.), - li o ‘z qatlamga oid. 0 ‘z tilga oid so‘zga o ‘zga til yasovchi vositasi qo‘shilishidan ham termin yasaladi. Masalan, tilshunos (til-shunos) - til o ‘z qatlamga, - shunos (fors.) o ‘zlashgan qatlamga oid; infratuzilma 71 (infra+tuzilma) - infra (lot. - osti) - o ‘zga til vositasi, tuzilma - o ‘z qatlamga oid. Yuqorida aytilganlardan ko‘rinadiki, yasama termin (so‘z) tarkibiy unsurlari yoki unsurlardan biri garchi o ‘zga tilga oid bo'lsa-da, ammo yasalishi (yasama termin) shu o ‘z tilda yasalgan, hosil qilingan bo‘lsa, bu termin o ‘z qatlamga xos termin hisoblanadi. Hozirgi o‘zbek tilida yuqorida aytib o ‘tganlarimizdan boshqa qardosh bo‘lmagan tillardan o ‘tgan terminlar ham bor va ular anchagina. Tarixiylik nuqtayi nazaridan qaraydigan bo‘lsak, avvalo, ular fors va arab tilidan o ‘zlashgan. Keyinchalik Turkiston Chor Rossiyasi tomonidan bosib olingan, hamda 1917 yilgi oktyabr davlat to ‘ntarishidan so‘ng o ‘zbek tiliga rus tili va u orqali boshqa tillarga xos so‘z (termin)lar kirib kela boshladi. Forscha so‘z (termin) lar: bahor, oftob, daraxt, jild, serob, Download 6.03 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling