Adabiyot 6 (Turkm). indd

ATAMYRAT ATABAÝEW
(1948)
Atamyrat Atabaýew – şahyr, terjimeçi, türkmen halk ýa-
zyjysy. Ýaşlar baýragynyň eýesi.
A. Atabaýew 1948-nji ýylyň 16-njy noýabrynda Mary 
etrabynyň 1-nji Gökje obasynda mugallym maşgalasynda 
eneden bolýar.
Ol ilki oba mekdebini, soňra Türkmen döwlet uniwer-
sitetini üstünlikli okap gutarýar.
A.Atabaýew «Türkmenistan» neşirýatynda, «Ýaşlyk» 
žurna lynda, Türkmenistanyň Ýazyjylar birleşiginde dürli 
wezipelerde işleýär.
Atamyrat mekdepde okap ýörkä, goşgy ýazyp başlaýar. 
Onuň ýazan goşgulary welaýat gazetlerinde yzygiderli çap 
edilip ugraýar. Mundan ylhamlanan ýaş şahyryň ylhamyna 
ylham goşulýar. Ol 1975-nji ýylda «Diýarym» atly ilkinji 
goşgular ýygyndysyny neşir etdirýär. Soňra bolsa şahyryň 
dürli ýyllarda ýazan «Seni söýmedik bolsam», «Çuňluk», 
«Söýgüden söýgä», «Dowamat dowam», «Tylla terezi», 
«Gumsagat», «Bary-ýogy bir ömür», «Bagşy bilbil», «Boý 
derege boý derek», «Dört dogan» ýaly kitaplary türkmen 
dilinde we beýleki dillerde neşir edilýär.
A.Atabaýew ökde terjimeçi. Ol XII asyr rus ede-
bi ýadygärligi bolan «Igoryň ýörişi hakynda kyssa-
ny», A.S.Puşkiniň, M.Ý.Lermontowyň, S.A.Ýeseniniň, 
N.A.Nekra sowyň goşgudyr poemalaryny türkmen diline 
terjime edýär. Abdysetdar Kazynyň «Jeňnama» poema-

---

140
syny hem häzirki zaman türkmen diline geçirdi. Pygam-
berler hakyndaky şowly terjimeleriň köpüsi hem Atamyrat 
Atabaýewiň galamyna degişlidir.
Soraglar we ýumuş: 
1. A. Atabaýew nirede eneden bolýar? 
2. Ol döredijilik işine haçan başlapdyr?
3. Şahyryň nähili goşgular kitaby neşir edilýär?
4. Ol kimiň eserlerini türkmen diline terjime edýär?
Oguz han hakynda rowaýat
Duşman yrsaraýar, 
Duşman sürünýär, 
Hol uzakda – depesinde bir baýryň. 
Ýagynyň ordasy zordan görünýär. 
Görünýär olaryň garamtyl-ala
Tuglary şemala çala pasyrdap. 
«Häzir bol, Oguz han, 
Duşman golaýda. 
Gaýym bol, Oguz han, 
Duşman golaýda»
Diýýär oňa ykmanda ýel pyşyrdap. 
Otyrdy Oguz han
Ýigrim dört ogly, Kyrk bir begi bilen 
edýärdi geňeş. 
Söweşsiz sowmaly gelen belany, 
Adam gyrmaly däl, 
Gyrylmaly däl, 
Ýitgisiz bolmaýar
jeň, dawa, 
söweş. 
Ak baýdak göterip geldi duşmanyň 
Ilçileri 
beýan etmäge şertin. 
Diýýärler: 

---

141
«Oguz han uruşmajak bolsa, 
Janyndan eý görýän Gyratyn bersin!»
Sala salýar beglerine Oguz han. 
Begler aýdýar: «Berip bolmaz Gyraty!
At berlenden – 
amanat jan berilsin. 
At berilse, 
bürgüt ýaly oguzlaň
Ganatynyň berildigi bolmazmy?!
At berilse, 
laçyn ýaly oguzlaň
Ganatynyň gyryldygy bolmazmy?!
At berilse, 
bu yşnakly oguzlaň
Zynatynyň berildigi bolmazmy?!
At berilse, 
oguzlaň ar-namysy,
At-abraýy berildigi bolmazmy?!
At berilmez, 
yza gaýdyber,
ogul!»
Şu taýda gözlerni alartdy Oguz, 
Beglerine gazap bilen bakdy ol. 
Soňam diýdi: 
– Baryň, 
beriň Gyraty! – 
Gyrat gitdi. Neneň gözel atdy ol!
* * * 
Duşman yrsaraýar, 
Duşman sürünýär.
Hol uzakda – 
depesinde bir baýryň 
Ýagyň ak öýleri çala görünýär. 
Görünýär olaryň bedew atlarnyň

---

142
Ýallary şemala çala pasyrdap. 
«Häzir bol, Oguz han, 
Duşmanyň güýçli! 
Gaýym bol, Oguz han, 
Ganymyň çökder!»
Diýýär oňa sergezdan ýel pyşyrdap.
Otyrdy Oguz han
ýigrim dört ogly, 
Kyrk bir begi bilen edýärdi gürrüň.
Uruş etmän, 
dep etmeli ýagyny, 
Daş oguz, 
Iç oguz galmaly gurgun.
Ak baýdak göterip gelen duşmanyň 
Ilçileri oguz hana diýdiler: 
«Jeň etmejek bolsaň eger, 
Bize janyňdan eý görýän, 
Hany-manyňdan eý görýän, 
Ýer-asmanyňdan eý görýän
Dal kamatly gelniňi ber!»
Tisginip ýerinden turanda begler, 
Ýürek gany gözne guýlan Oguzyň
Gyljyň baljagyndan aýrylan eli
Göge galyp, aşak indi: 
– Oturyň!
Begler Oguz hana gazaply bakýar: 
«Ýaga aýal bermek – 
namysyň bermek, 
Namysyň berenden – 
ölen ýagşydyr, 
Gyrylmaly bolsa, 
gyrlalyň bu gün!
Sürülmeli bolsa, 
sürleliň bu gün!

---

143
Namysyň astynda galyp burlandan, 
Naýzanyň tygyndan burlalyň bu gün!
Namysyň astynda galmalyň, 
Oguz, 
Nämä gerek beýle binamys gürrüň?!»
Oguz han beglerne bakýar gazaply: 
«Bu niçik gykylyk, 
Bu neneň gowur!
Bu niçiksi başgy, 
Bu neneň dowul?
Erteki gün ähli gyz-gelin olja
Boljak bolup durka, 
bir gelni berip, 
Bu apat belanyň öňünden sowul!»
Diýdi-de, 
sözüni jemledi Oguz. 
* * * 
Duşman yrsaraýar, 
Duşman sürünýär,
Hol uzakda – 
depesinde bir baýryň
Ýagyň ýakýan ody çala görünýär. 
Görünýär olaryň näzeninlerniň
Saçlary şemala çala pasyrdap. 
«Gaýym bol, Oguz han, 
Ýagyň-a ýaman, 
Taýyn bol, Oguz han, 
Ýowuň-a ýowuz»
Diýýär oňa ötegçi ýel pyşyrdap.
Otyrdy Oguz han
ýigrim dört ogly, 
Kyrk bir begi bilen terse bakyşyp.
Kelleleri boýnuň içine girip, 

---

144
Gerdenleri mäkäm dartylan ýaýyň
Iki ujy ýaly barýar tapyşyp, 
Gabaklar galanda, 
gözler çakyşyp, 
Ot deregne gözýaş çykýar, 
gan çykýar. 
Otyrlar 
ysgynsyz elleri bilen 
Gylyçdan däl, 
gara ýerden ýapyşyp, 
Oýlanýar kyrk bir beg, 
ýigrim dört ogul:
«Atdyr gelin gitdi, 
ar-namys gitdi;
Gitdi olar bilen abraýdyr adam.
Bu niçiksi haýwan, 
Bu han, 
Bu adam?»
Üstüne atlanyp bir agta ýabyň, 
Ýene ýetip geldi ilçisi ýagyň. 
Täze şerti aýan etdi ol esger: 
Parahat oturmak küýseseň eger, 
Han aga, 
biz taýda ençeme ýerler, 
Zat ekilmän, 
Mal bakylman boş ýatyr. 
Şemal şowlap ýatan ýalaňaç düzler 
Size nämä gerek? 
Şonsuzam siziň
Gursagňyzdan has giň ýaşyl sähraňyz. 
Jeň gerek däl bolsa eger, 
Şol ýerleri bize ber!»
Tisginip ýerinden turmady begler, 
Handan olaň göwni geçeňkirläpdi. 

---

145
Algyr bürgüt ýaly ýigrim dört ogluň
Pikirem begleňki bilen birräkdi. 
Sala salýar beglerine Oguz han. 
Begler aýdýar: 
– Dünýäň bol zady sähra, 
Uruş nämä gerek? 
Ber, 
topragňy 
ber!
Ýaşyl daragtlarňy, 
gök çeşmelerňi. 
Al-elwan öwüsýän ter otlarňy ber, 
Oguz han, 
jeň gerek bolmasa eger!
Oguz gylyjyn syryp 
ýerinden turdy: 
Ser berermen, 
ýer bermezmen duşmana!
Uruş yglan edýän! – 
diýende 
ilçiň 
Ak ýabysy tas uçupdy asmana.
«Ýer berenden – ser bermeli!»
Diýdi daş oguz begleri. 
«Ýer berenden – ser bermeli!»
Diýdi iç oguz begleri. 
«Ýer berenden – ser bermeli!»
Diýdi gök oguz begleri. 
Galkyp ýerinden turdular, 
Bedew ata atlandylar. 
At münüp,
ganatlandylar. 
Ýow diýlende ol ýigitler

---

146
Ýelden ýeňil, 
çakgandylar. 
Bu gök öwsüp ýatan ýeriň üstünde 
Öňde-soňda beýle söweş bolmandy.
Bu gök öwsüp ýatan asman astynda 
Öňde-soňda beýle söweş bolmandy. 
Iki goşun aç arslan dek garpyşdy, 
Gapyşdy asmandyr ýeriň arasy, 
Döş döşe çakyşdy, 
galkan galkana. 
Gylyç – gylyja, 
naýza – naýza, 
Ýagy-ýaga aýylaýyn aslyşdy, 
Gök sährada är ýigitler çapyşdy, 
Ýara salnan – 
dal bedewniň ýalyndan
Ýarasyzlar doňuz kimin topulyp, 
Ýagy ýagyň ýakasyndan ýapyşdy. 
Sähraň ak gülleri çym-gyzyl boldy, 
Asmanyň ak buldy dym-gyzyl boldy, 
Ýagyň ak öýleri öwsüp gyrmyzy, 
Ýada saldy gan reňkli ýyldyzy. 
Köp zat islän ýagy 
galdy azdanam, 
Sähraň keýikleri gaçdy ummaga, 
Sähraň beýikleri tep-tekiz boldy, 
Ähli janly-jandar gitdi gumlama. 
Zat galmady guşdan, 
guba-gazdanam.
Howada sygyrýan peýkamdan ýaňa, 
Ýer tapmady algyr guşlar uçmaga. 
Duşmanyň sülsady maslygyn taşlap, 
Sopbaç, tuwulgasyn, 
başlygyn taşlap. 

---

147
Agsagyn, 
towsagyn,
asgynyn taşlap, 
Ýüzüp barýar gyzyl gany gulaçlap. 
Oguzlar naýzalap, 
atyp,
gylyçlap, 
Eýesin öldürip, atyny uşlap,
Ýykyp, 
sanjyp çykdy göwün solpudan. 
Duşmanyň kimisi naýzadan öldi, 
Kimi – gorkudan.
Gyrat islän, 
aýal islän, 
ýer islän, 
Özgäň namysyna göz diken ýygyn
Aman diläp, aşak ýatyrdy tugun. 
Öz janyndan eý görýän 
Gyratyny münüp dolandy Oguz. 
Oguzyň ýanynda saçyn ykjadyp, 
Öz janyndan eý görýän, 
Hany-manyndan eý görýän, 
Ýer-asmandan eý görýän 
Dal kamatly gözel gelni
Bir dor aty münüp, gelýärdi bäri. 
Ýigrim dört ogly hem ýigrim dört ýerden, 
Kyrk bir begi kyrk bir ýerden, 
Atlaryn säpjedip, 
sähraň içinden
Başlaryn dik tutup, 
hana bakýardy. 
Ykmanda ýel bolsa, 
hanyň gulagna
Ýeňşin mübärekläp, 
çawuş çakýardy… 

---

148
Türkmen halkynyň ata-babalary hasaplanylýan oguz 
nesliniň hany Oguz han barada taryhda birnäçe ýazgylar 
galdyrylypdyr. Ol hakdaky rowaýatlaryň hem giden bir to-
pary bar. Abulgazy, Reşideddin ýaly alymlaryň Oguz han 
hakdaky işleri hem bütin dünýäde mälimdir. 
XVIII asyr türkmen klassyk edebiýatynyň wekili Nur-
muhammet Andalyp hem Oguz han hakynda ajaýyp poema 
döredipdir. 
Atamyrat Atabaýewiň «Oguz han hakynda rowaýat» po-
emasy hem häzirki zaman türkmen poeziýasynda Oguz ha-
nyň obrazyny janlandyrmaga edilen şowly synanyşyklaryň 
biridir. Poema Oguz hanyň mertligi, ynsanperwerligi, ugur-
tapyjylygy, parasatlylygy rowaýat äheňinde beýan edilýär. 
Ozaldan hut şeýle mazmundaky rowaýat bolmasa-da, şahyr 
ony özüniň döredijilik fantaziýasy arkaly şygyr setirleriniň 
üsti bilen ynandyryjy bermegi başarypdyr. 
Poemada ýaşaýan topragyň, Watanyň hemme zatdan 
gymmatlygy nygtalýar. Hut şonuň üçin hem, uruşmak is-
lemese-de, «ýeriňi ber» diýip şert goýýan duşmana garşy 
Oguz hanyň söweşe galkynmagy ynandyryjy çykypdyr. 
Poema her bir okyjynyň kalbynda watansöýüjiligi or-
naşdyryp bilýänligi üçin uly ähmiýete eýedir.